‘Friedrich Merz gold jarenlang als de anti-Merkel: hij is nu vastbesloten om het tij te keren’

‘De verkiezing van Friedrich Merz drukt het verlangen naar een nieuwe ‘sterke man’ bij de CDU uit’, schrijft Dirk Rochtus. ‘Voor veel partijleden symboliseert hij de goede oude tijd toen de CDU nog een waarachtig-conservatieve partij was.’

Twintig jaar heeft hij op zijn politieke comeback moeten wachten. Twintig jaar nadat Angela Merkel als toenmalig voorzitter van de Duitse christendemocraten (CDU) hem het fractievoorzitterschap van de partij had afgepitst. Afgelopen vrijdag werd de 66-jarige Friedrich Merz met 62,1 % van de uitgebrachte stemmen van de partijleden tot voorzitter van de CDU gekozen. In januari 2022 volgt de formele bevestiging op een partijcongres.

De verkiezing van Merz drukt het verlangen naar een nieuwe ‘sterke man’ uit. Ze signaleert ook dat de grootste oppositiepartij in de Bondsdag, het Duitse federale parlement, zich schrap zet om stevig weerwerk te bieden tegen de verkeerslichtcoalitie van Olaf Scholz, de sociaaldemocratische kanselier. De ‘Union‘, het kartel van de CDU en haar Beierse zusterpartij CSU, heeft op 26 september 2021 de macht verloren na zestien jaar Merkel. Met 24,1% boekte ze haar slechtste resultaat ooit sinds de stichting van de Bondsrepubliek. Sommige analisten stellen dat Merkel nooit een sterke opvolger kansen heeft geboden en de partij zodanig had uitgehold dat de nederlaag onafwendbaar was geworden.

Leidcultuur

Wat er ook van zij, Merz is vastbesloten het tij te keren. Hij geldt in alles als het tegendeel van Merkel, de politica die zijn carrière heeft gefnuikt. Voor veel partijleden symboliseert hij de goede oude tijd toen de CDU nog een waarachtig-conservatieve partij was. Daarvoor moeten we teruggaan tot eind jaren ’90 toen Merz begon op te klimmen tot fractievoorzitter en Merkel – ook in het jaar 2000 – voorzitter van de CDU werd. Merz had toen de mond vol van een Leitkultur (richtinggevende cultuur) en ook Merkel verdedigde nog in 2003 de strenge migratiepolitiek van de christendemocraten. Maar de ambitieuze Merkel rangeerde Merz in 2002 uit. Door het dubbele voorzitterschap van partij en Bondsdagfractie was zij de aangewezen kandidaat-kanselier bij de federale parlementsverkiezingen van 2005. Als kanselier en voorzitter stuurde ze haar partij meer naar links – er was sprake van ‘sociaaldemocratisering’ van de CDU. En Merz zelf? Die verliet in 2009 de Bondsdag en werd bestuurder van grote ondernemingen. Sindsdien kleefde aan hem het imago van iemand die op ethisch en politiek vlak conservatief en op economisch vlak een neoliberaal was. Dat speelde tegen hem toen hij in december 2018 een gooi deed naar het voorzitterschap van de CDU. De Merkel-vertrouwelinge Annegret Kramp-Karrenbauer haalde het net. In januari 2021 zocht de CDU weer een nieuwe voorzitter. Merz moest – weliswaar met een mooi resultaat – de duimen leggen voor Armin Laschet. De goedlachse Rijnlander zou de geschiedenis ingaan als de ongelukkige kandidaat-kanselier van de CDU. En na diens nederlaag moest de partij weer op zoek gaan naar een voorzitter. Derde keer goede keer: Merz liet zijn concurrenten Norbert Röttgen (25,8%) en Helge Braun (12,1%) ruim achter zich.

Opgefrist imago

Er zijn commentatoren die hem een ‘man van gisteren’ noemen. Maar dat strak conservatief en neoliberale jasje heeft Merz ingeruild voor een meer opgefrist, liberaal-conservatief voorkomen. Hij gewaagt van een grotere rol voor vrouwen binnen de partij, van verjonging en van het sociale. En dat is nodig, want de ‘Union’ had het bij de verkiezingen niet goed gedaan bij de vrouwelijke en de jonge kiezers en bij mensen algemeen die meer sociale rechtvaardigheid willen.

Merz verkondigt ook niet meer dat hij kiezers van de rechts-nationalistische Alternative für Deutschland (AfD) wil afpakken. In plaats daarvan wil hij een ondoordringbare muur optrekken tussen de christendemocratie en wat zich rechts van haar bevindt. Alleen in de Bondsdag wil dat letterlijk – o ironie – niet lukken. De CDU/CSU heeft altijd in het midden van het plenum gezeten. Maar de regering van sociaaldemocraten, groenen en liberalen heeft de plaatsaanduiding gewijzigd en de ‘Union’ verschoven naar rechts, vlak naast de AfD.

De verliezers van de voorzittersverkiezingen hebben zich onmiddellijk na de bekendmaking van de resultaten achter Merz geschaard. Interne strubbelingen voor en na de parlementsverkiezingen hadden de ‘Union’ geschaad. Daar moet het nu mee gedaan zijn. Merz wil met gebundelde krachten het profiel van de partij weer aanscherpen en de strijd aanbinden met de linkse regering. De grote vraag is nu of hij gaat doen wat Merkel hem in 2002 heeft gelapt, namelijk dingen naar het fractievoorzitterschap. Als dubbel voorzitter van partij en fractie zou hij natuurlijk kans maken om in 2025 de arena ingestuurd te worden als kandidaat-kanselier. Dan is hij echter al wel 70 jaar. Ralph Brinkhaus, de huidige voorzitter van de CDU/CSU-fractie, is niet zinnens zijn post zonder slag of stoot in april 2022 te ruimen. De 53-jarige politicus is heel goed van de tongriem gesneden en heeft zich al krachtig kunnen profileren. Als er één christendemocraat kans maakt om ooit kanselier te worden, dan is hij het wel. Zoals ooit Merz. Tot Merkel hem het fractievoorzitterschap afsnoepte. Twintig jaar geleden.