Fotografe Jacqueline Hassink gaat offline: ‘We moeten weer leren lummelen’

Svalbard, Noorwegen, 18 augustus 2016 © Jacqueline Hassink

Fotokunstenaar Jacqueline Hassink confronteert in haar tentoonstelling Unwired beelden van plekken zonder internetbereik met portretten van smartphone-diehards. ‘Altijd bereikbaar zijn is dodelijk voor onze creativiteit.’

Gelieve uw schoenen uit te trekken en uw gsm in te leveren, staat er te lezen. Nee, dit is geen bordje op Schiphol. Dit is de expo Unwired in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Zo kunt u als bezoeker ongestoord tussen de foto’s van verstilde landschappen van Jacqueline Hassink wandelen, zonder storende klakkende hakken en rinkelende telefoons. Hassink stáát erop. Digitale detox, een periode zonder internetbereik, is voor haar een manier van leven geworden.

Wanneer bent u voor het eerst offline gegaan?

Jacqueline Hassink: Het ging per toeval, buiten mijn wil om. Ik was in Japan aan het werk voor mijn project View, Kyoto. Daarin stonden de tuinen en tempels van Kyoto centraal. In mei 2012 reisde ik naar Yakushima, een beroemd eiland in het zuiden van Japan. Je vindt er uitgestrekt oerbos, bedekt met mos. Plots merkten mijn assistente en ik dat we geen bereik meer hadden op smartphones. Ik had geen verbinding met de buitenwereld en kon mijn e-mails niet meer checken. Eerlijk: het voelde als een bevrijding. Ik werd niet langer continu gestoord door dat apparaatje.

Pyramiden, Noorwegen, 25 augustus 2016
Pyramiden, Noorwegen, 25 augustus 2016

De digitale stilte viel als een weldadig deken over me heen. Je moet weten dat ik in New York woon, en als kunstenaar over de hele wereld kom. Mijn iPhone is mijn 24-uurskantoor. Dat ding staat continu te trillen en te flikkeren. Toen hij op Yakushima niet meer rinkelde en mijn mailbox niet meer bliepte, herontdekte ik de innerlijke stilte die ik bij de boeddhistische monniken had leren vinden. Ik kreeg toen het idee om een wereldkaart te tekenen met ‘verbonden’ en ‘niet verbonden’ plekken. VPRO-documentairemaker Bregtje van der Haak sprong mee op de kar, en samen riepen we de hulp in van Richard Vijgen, een designer van digitale media. We verzamelden alle informatie over signaalarme en -rijke plaatsen overal ter wereld, Richard ontwierp the White Spots World Map en koppelde daar ook een app aan. Met die kaart trok ik de wereld in om white spots te ontdekken en te fotograferen.

Zijn plekken waar geen mobiele ontvangst is ook moeilijk bereikbaar voor een reiziger?

Hassink: Sommige wel. Ik was soms wekenlang onderweg. In het begin selecteerde ik ze puur intuïtief: ze moesten op voorhand aanvoelen als een modern paradijs, als sacrale plaatsen van stilte. Zo kwam ik terecht op de Svalbard-eilandengroep in de Noordelijke IJszee, en op de hooglanden van IJsland. Later zocht ik niet alleen de paradijsjes op, maar ook de economische wastelands: plekken die ooit economisch welvarend waren maar in verval raakten, waarna ze door de providers van het mobiele netwerk werden afgekoppeld. En in het Duitse kuuroord Baden-Baden nam ik mijn intrek in een digital detox spa, het luxueuze wellnesshotel Villa Stéphanie, waar je compleet van de digitale wereld wordt afgeschermd. De wanden van de hotelkamers zijn er bedekt met koper, waardoor er geen wifi of gsm-signaal meer binnenkan. Je zit er in een artificiële white spot.

Vesturland, IJsland, 27 augustus 2011
Vesturland, IJsland, 27 augustus 2011

Veel mensen worden nerveus als ze een paar uur niet bereikbaar zijn. U had daar geen last van?

Hassink: De eerste dag had ik ontwenningsverschijnselen, ik zocht de hele tijd zenuwachtig naar mijn telefoon. Dat ding moet altijd binnen handbereik zijn, zodat we meteen kunnen reageren, toch? Ik werd me er ook heel erg van bewust dat ik meteen het internet opga als ik iets niet weet. Dat toestel is het verlengde van mijn hersenen geworden, mijn mobiele encyclopedie. Op een white spot vallen al die automatismen weg, gevolgd door een enorme kalmte. Na twee dagen valt het je op dat je veel meer rondkijkt. Er is plots zoveel meer tijd over. De gesprekken met anderen worden beter en intenser. Een digitale detox is ook heilzaam voor de creativiteit. Want doordat we onze smartphone continu gebruiken, is er amper tijd om te lummelen. We moeten weer leren lummelen, dat verhoogt de creativiteit. Dagdromen vergroot de ruimte voor nieuwe ideeën. Sinds de komst van de smartphone staat lummelen op een laag pitje omdat we nu chronisch vermaakt worden. Die evolutie verliep de voorbije jaren razendsnel. Pas nu beginnen we ons daar vragen over te stellen. Willen we dit wel? En hoe kunnen we de technologie op een zo gezond mogelijke manier in ons leven integreren? Want ik denk dat we het er ondertussen wel over eens zijn dat smartphones en tablets ontzettend verslavend zijn.

Het lijkt nochtans heel simpel: zet dat ding uit.

Hassink: Ja, maar dat lukt ons dus niet. Een computer uitzetten is meestal geen probleem, maar een smartphone of tablet is al veel lastiger. Niet zo lang geleden werden de New Yorkse luisteraars van publieke omroep NPR uitgedaagd om hun favoriete app voor drie weken te deleten. Voor veel mensen was dat een emotioneel gevecht. Ook voor mij: ik gooide Facebook eraf. Het moment waarop ik die app verwijderde, was heftig. (lacht) Toen besefte ik pas hoe verslaafd ik wel ben.

Parijs, Frankrijk, 1 juni 2015
Parijs, Frankrijk, 1 juni 2015

Ik wil het kind niet met het badwater weggooien, want mobiel internet en de digitalisering maken veel mogelijk. In Afrika snakken heel veel mensen naar een smartphone of naar toegang tot het web. Maar providers blijven er liever weg omdat ze er de economische relevantie niet van inzien. Afrikanen verlangen naar verbinding met de rest van de wereld, terwijl voor ons stilte een luxe is geworden. Als ik in Afrika geboren was, had ik Unwired waarschijnlijk nooit gemaakt.

Wij zijn overprikkeld geraakt?

Hassink: Dat mag je gerust zo stellen. We hebben grote nood aan discipline om met die apparaten om te gaan. Nu krijgen we te veel informatie over ons heen. Bij mezelf werd het zo erg dat ik op een bepaald moment de beslissing nam om één zondag per maand alle digitale en elektronische toestellen uit te zetten, inclusief de televisie. Op die dag maak ik een wandeling of lees ik een boek en kom ik eindelijk tot rust. Het geflikker van die beeldschermen zorgde voor slaapproblemen. Nu zet ik om tien uur ’s avonds mijn telefoon uit. Ik ben 51 jaar, ik heb nog de analoge tijden meegemaakt. Jongens en meisjes van 16 hebben nooit iets anders gekend, die zijn vergroeid met hun smartphone. Dat heeft een grote invloed op hoe ze met elkaar praten en communiceren. Hun integrale leven verloopt via Whatsapp. De berichten blijven binnenstromen, maar een gesprek onder vier ogen? Dat gebeurt nog nauwelijks. Elkaar aankijken of elkaars gevoelens zien, is er niet meer bij.

Tokyo, Japan, 24 maart 2014
Tokyo, Japan, 24 maart 2014

Is de digitale wereld de mens fundamenteel aan het veranderen?

Hassink: Ja. Kent u het het liedje ‘ Now that we found love, what are we gonna do with it?‘ Dat vat het precies samen. De digitalisering is een fantastische uitvinding die enorme communicatiestromen in gang heeft gezet, en ook op economisch vlak is ze niet meer weg te denken. Alleen moeten we er nog mee leren omgaan. De mens moet de controle in handen houden, dat moet je niet overlaten aan machines. In Nederland zitten kinderen soms zes uur lang op een tablet, waardoor ze oogafwijkingen krijgen. Dat willen we toch niet?

Tegenover uw foto’s van stille, witte plekken plaatst u portretten van telefonerende, swipende, appende en surfende mensen in metro’s van grootsteden.

Hassink: Ik ging zowel op zoek naar de stilte als naar de drukte van de grootste metronetwerken ter wereld. Zo trok ik naar New York, Parijs, Londen, Moskou, Shanghai, Seoel en Tokio. In de treinstellen is iedereen voortdurend met zijn telefoon in de weer. Ik fotografeerde ze onopvallend met mijn iPhone. Ik wilde hun emoties vastleggen, hun concentratie ook. De beelden van de white spots lijken tegengesteld aan die van de mensen die versmolten zijn met hun smartphone, maar éígenlijk gaan ze allemaal over ons verlangen naar stilte en rust.

Jacqueline Hassink: Unwired, tot 06/05 in het Nederlands Fotomuseum, Rotterdam. Het gelijknamige boek wordt uitgegeven door Hatje Cantz, 318 blz., 58 euro.

De tafels van de macht

Arabic Domains Hassink bezocht de vergader- en eetkamers van de machtigste vrouwen uit de Arabische wereld.
Arabic Domains Hassink bezocht de vergader- en eetkamers van de machtigste vrouwen uit de Arabische wereld.

Jacqueline Hassink werd in 1966 geboren in het Nederlandse Enschede. Ze studeerde in 1988 af als modeontwerper aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam. Daarna volgde ze een opleiding als beeldhouwer aan de Art Academy van het Noorse Trondheim. In 1993 raakte gefascineerd door fotografie en door de link tussen economie en macht. Ze begon te werken aan haar eerste kunstproject, The Table of Power, met overzichtsfoto’s van vergaderzalen waar de bestuursvergaderingen van de grootste ondernemingen ter wereld worden gehouden.


In de daaropvolgde jaren gooide ze hoge ogen met mondiale kunstprojecten, waaronder Female Power Stations: Queen Bees, Mindscapes, Car Girls, Arabic Domains en View, Kyoto. In 2013 ontving ze de Dutch Doc Award voor haar project The Table of Power 2, met foto’s van vergadertafels van Europese multinationals tijdens de economische crisis. Dezer dagen loopt in het Fotomuseum in Rotterdam de expo Unwired, met confronterende beelden over onze internetverslaving en de zucht naar stilte.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content