Volgende week krijgt Colombia een nieuwe president. Ivan Duque won de verkiezingen met de belofte dat het historische vredesakkoord met de voormalige rebellenbeweging FARC grondig zal worden aangepast. FARC-leider Rodrigo Londono vreest voor een heropleving van het geweld, zegt hij in een exclusief interview met onze Latijns-Amerika-expert Ernesto Rodriguez Amari.
Op zijn hoofd stond een prijs van 5 miljoen dollar. Rodrigo Londono Echeverri, beter bekend als Timochenko, was tot 2016 een van de meest gezochte personen ter wereld. Zowel de Colombiaanse inlichtingendiensten als de FBI en de CIA zochten jarenlang naar een spoor dat hen tot bij hem kon leiden. Londono had na het overlijden van Alfonso Cano in 2011 het leiderschap van de FARC op zich genomen. Een jaar later gingen de geheime onderhandelingen tussen de Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia en de Colombiaanse overheid van start. Niemand geloofde dat de guerrillabeweging echt de gewapende strijd zou opgeven, maar Rodrigo Londono wist vriend en vijand te verrassen: in 2016 ondertekende hij samen met president Juan Manuel Santos een historisch vredesakkoord in Cartagena. Dat wordt gesteund door de VS, Europa en de Verenigde Naties die er een ‘hoopvol signaal voor Latijns-Amerika en de rest van de wereld’ in zagen.
Volgens officiële cijfers zijn er sinds het vredesakkoord al 300 personen vermoord. In werkelijkheid ligt dat cijfer veel hoger.
Vandaag staat het vredesakkoord onder druk door het nieuwe politieke landschap in Colombia. Op 7 augustus zal de nieuwe president Ivan Duque officieel zijn ambt opnemen. Hij won de verkiezingen met de belofte het vredesakkoord aan te passen. Volgens Rodrigo Londono betekent dat mogelijk het einde van het vredesakkoord en de heropleving van het geweld in Colombia.
Ik ontmoet Rodrigo Londono in Incononzo. Na een reis van drie uur vanuit de hoofdstad Bogota, waarbij we meerdere controleposten passeren, kom ik op de afgesproken locatie aan. Ik moet zeven uur wachten voor ik de kans krijg om met Rodrigo Londono te spreken. Rondom hem zijn er maar liefst tachtig veiligheidsagenten aanwezig.
De rechtse presidentskandidaat Ivan Duque won in juni de verkiezingen met de belofte dat hij het vredesakkoord zal wijzigen. D e Colombianen lijken jullie dus nog niet vergeven te hebben. Er leeft veel haat jegens de FARC onder de bevolking.
Rodrigo Londono: Ik zou dat met een korrel zout nemen. De meeste slachtoffers van het conflict wonen niet in de grote steden, maar in het binnenland. We hebben met velen onder hen gesproken en de meesten zijn ons dankbaar voor de moed die we getoond hebben om onze wapens in te ruilen voor vrede.
Er zijn dingen gebeurd die niet hadden mogen gebeuren en waar we niet trots op zijn. We zullen met de beperkte middelen waarover we beschikken de slachtoffers proberen te vergoeden. In 2017 hebben we aan de Openbare Aanklager een gedetailleerde lijst gegeven van alle middelen en goederen waarover we beschikken. Niet alleen onze gronden, geld en goud staan daarin vermeld, maar ook het aantal koeien en paarden dat we bezitten.
Als we naar de verschillende actoren van het conflict kijken, dan moeten we niet alleen over de FARC, maar ook over de paramilitairen en de staat spreken. Statistieken van de voorbije vijftig jaar tonen aan dat tachtig procent van het geweld in Colombia op conto van de paramilitairen en het leger te schrijven is.
Niet alleen de FARC heeft onschuldige slachtoffers gemaakt?
Rodrigo Londono: We mogen niet vergeten dat we een guerrillaoorlog hebben gevoerd en geen traditionele oorlog. Maar ik heb nooit het bevel gegeven aan een groep strijders om naar een dorp te gaan met een lijst in de hand en op basis daarvan mensen dood te schieten of het hoofd af te snijden. Dat zijn praktijken van paramilitairen. Die lieten dorpelingen liquideren alleen op basis van het vermoeden dat ze eieren, kippen of ander voedsel aan ons hadden gegeven.
De paramilitairen zijn de terroristen van de staat. Het is meer dan eens gebeurd dat ze een bus onderweg halt lieten houden en mannen en vrouwen uit elkaar haalden. Daarna werden alle mannen neergeschoten en gekleed als guerrillastrijders. Dat is genocide. Ze deden dat omdat de vorige president Álvaro Uribe (2002-2010) op een bepaald moment quota’s had ingesteld: elke dode guerrillastrijder leverde extra vakantiedagen, premies of promotie op. De regering nam dat besluit op zijn beurt omdat ze aan de Verenigde Staten moest aantonen dat de middelen die ze van hen kreeg goed geïnvesteerd werden. Op die manier zijn er duizenden onschuldige burgers vermoord. Dat perverse mechanisme behoort tot de donkerste bladzijden van de Colombiaanse geschiedenis.
Zijn de daders van die massamoorden veroordeeld?
Rodrigo Londono: Sommigen van die paramilitairen zitten nu in de gevangenis, maar de opdrachtgevers zijn nog steeds actief in de Colombiaanse politiek. Zij bezitten banken, kranten, tv-zenders en alle economische belangen van Colombia.
Als we de verkiezingsuitslag analyseren dan zien we dat extreemrechts 10 miljoen stemmen heeft gekregen, maar dat 8 miljoen mensen voor de linkerzijde hebben gestemd. Er is een nieuwe wending naar links in Colombia die niet te ontkennen valt. Ik ben er trouwens zeker van dat er duizenden mensen zijn die voor Ivan Duque hebben gestemd, maar die wel voorstander van het vredesakkoord zijn.
Duque wil de termijn waarin de FARC gegarandeerd politiek kan participeren verkorten en het speciaal opgerichte vredestribunaal grondig wijzigen. Vreest u dat hij het vredesakkoord helemaal ongedaan zal maken?
Rodrigo Londono: Toen het nee-kamp, aangestuurd door ex-president Alvaro Uribe en zijn partij Centro Democratico, in 2016 het referendum over het vredesakkoord won, hebben we al aanvaard dat delen van het akkoord moesten worden gewijzigd. Maar over de twee punten die u hebt vermeld, valt niet te onderhandelen. In geen enkel land hebben guerrillastrijders na een oorlog vrijwillig hun wapens afgegeven om naar de gevangenis te gaan. Zowel in Zuid-Afrika en Noord-Ierland als in Latijns-Amerikaanse landen hebben ex-guerrillastrijders de kans gekregen om deel te nemen aan de politiek en hun land te veranderen via democratische weg.
Ivan Duque moet begrijpen dat het vredesakkoord door de VN, de Europese Unie, de Verenigde Staten en andere landen wordt gesteund. Het akkoord werd door twee gelijke partners onderhandeld: de Colombiaanse overheid en de FARC. We moeten nu schouder aan schouder verder strijden om de oorzaken van dit meer dan vijftig jaar oude conflict aan te pakken. En dan hebben we het over de hervorming van de landbouw en van het politieke systeem. Zolang alleen de elite van Colombia politiek kan participeren, is er geen sprake van democratie. De stem van elke burger moet vertegenwoordigd worden, ook die van de arme boeren die diep in het binnenland van Colombia wonen. Zolang er cocaplantages in die moeilijk bereikbare gebieden zijn, zal het bijzonder moeilijk zijn om de intenties van het vredesakkoord te realiseren en het geweld te verminderen. Boeren die overstappen op het telen van andere gewassen dan coca dienen beschermd te worden.
In hoeverre zijn de maatregelen die in het akkoord beschreven zijn al uitgevoerd?
Rodrigo Londono: We wisten dat de volledige implementatie van het akkoord zo’n 15 tot 20 jaar in beslag zou nemen. Verschillende studies stellen evenwel vast dat er al een gigantische achterstand is opgelopen. Volgens sommige specialisten is nog maar 10 tot 30 procent van de maatregelen uitgevoerd. Het was bijvoorbeeld de bedoeling dat we de voorbije twee jaar zouden investeren in onderwijs en opleiding voor de ex-guerrillastrijders van de FARC. Kennis is immers de basis om dingen te kunnen begrijpen. Helaas hebben we die tijd in andere zaken moeten steken. Toen onze guerrillero’s in de in het vredesakkoord voorziene zones aankwamen, was er haast niets van de beloofde huisvesting geregeld. Er waren zelfs geen toiletten. Het merendeel is door de FARC-leden met eigen handen opgebouwd. Daardoor was er geen tijd om elektricien, timmerman, loodgieter of andere beroepen aan te leren. Nu al voelen we de gevolgen van het gebrek aan vorming en opleiding van onze leden.
Het lijkt alsof de paramilitairen door de overwinning van Ivan Duque een nieuwe aanmoediging hebben gekregen.
Het meest gevoelige thema is de veiligheid. Noch onze eigen veiligheid, noch die van sociale leiders of andere deelnemers aan het vredesproces is gegarandeerd. Mensen worden systematisch bedreigd of zelfs vermoord. Volgens officiële cijfers zijn er sinds het vredesakkoord al 300 personen vermoord. In werkelijkheid ligt dat cijfer veel hoger. We leven in een zeer gevaarlijke periode, maar we geven de hoop niet op. Als we met sociale leiders, gewone burgers en boeren praten, proberen we hen ook te motiveren om hun best te blijven doen. Als we kijken naar de directe slachtoffers van het conflict tussen de FARC en de overheid, dan zien we dat die spectaculair gedaald zijn. Ook het aantal slachtoffers van landmijnen daalt sterk omdat er veel wordt geïnvesteerd in het opruimen van die mijnen.
Heeft het referendum over het vredesakkoord de Colombiaanse maatschappij nog meer gepolariseerd?
Rodrigo Londono: Het nee-kamp heeft het referendum in 2016 met een zeer nipte meerderheid van 50,21 procent gewonnen. Dat kleine verschil is door de traditionele media als een spectaculaire overwinning bestempeld. In Colombia zijn de traditionele media in handen van de rijkste families. Ze houden al meer dan vijftig jaar lang bijna alle hervormingen tegen die van Colombia een eerlijkere maatschappij zou maken. In mijn ogen zijn de media het echte machtsbastion van Colombia. Zij schilderen de FARC al decennialang af als bandieten, monsters en terroristen. We moeten hard strijden om dat beeld bij te stellen. Het is trouwens op aanraden van president Juan Manuel Santos dat er een referendum is georganiseerd. Wij waren daar geen voorstander van, maar hij wou absoluut het laatste woord geven aan de Colombiaanse burgers.
Welke rol ziet u nu voor de FARC als politieke partij?
Rodrigo Londono: We willen de polarisatie wegwerken en de Colombianen met elkaar verzoenen door de waarheid te vertellen. Alleen al het feit dat er nu ex-leden van de FARC in de senaat en het parlement zitten, is een unicum in de Colombiaanse geschiedenis. De politieke partij die de FARC nu is geworden, moet zijn politieke project bij de burgers bekend zien te maken. Meer dan 60 procent van de Colombiaanse bevolking leeft in armoede en de helft van onze burgers heeft geen officiële job. We willen de levensomstandigheden verbeteren door alle burgers de kans tot onderwijs te geven.
Ivan Duque is nu president van Colombia en we erkennen hem. Toch moeten we blijven benadrukken dat er miljoenen Colombianen zijn die níét achter hem staan en het vredesakkoord alle kansen willen geven. We moeten met Duque in dialoog gaan vooraleer de situatie verslechtert. Als hij weigert om met ons in gesprek te gaan, zal de situatie opnieuw escaleren en dreigen we in een spiraal van geweld te belanden. Niemand weet wat hier de uitkomst van zal zijn. De FARC zal de wapens niet opnieuw opnemen. Maar als de oorzaken van het conflict niet worden bestreden en de implementatie van het vredesakkoord niet wordt gerespecteerd, dan zullen er andere groeperingen ontstaan die het geweld weer zullen doen oplaaien.
Kloppen de geruchten dat de paramilitairen zich sinds de overwinning van Duque opnieuw aan het organiseren zijn?
Rodrigo Londono: Het lijkt alsof ze door de overwinning van de partij van ex-president Uribe een nieuwe aanmoediging hebben gekregen. Ik zie op de sociale media ontzettend veel dreigementen, tegen FARC-leden, maar ook tegen sociale leiders. Ikzelf heb de voorbije weken dagelijks meer dan 300 haatberichten ontvangen. In sommige zones in Colombia zijn de zogenaamde bacrims (bandas criminales), wat eigenlijk paramilitairen zijn, naar de dorpen getrokken om mensen ervoor te waarschuwen dat er binnenkort doden zullen vallen. We zien dat de extreemrechtse partijen sterker worden. Tijdens de vredesonderhandelingen in Havana hebben we gevraagd om werk te maken van het bestrijden van de paramilitairen. Helaas is ook dat onderdeel van het akkoord nog niet uitgevoerd. De paramilitairen krijgen steun van de politieke en economische elite van Colombia en zijn nu veel meer dan vroeger verwant met de drugskartels.
Heeft de FARC connecties met de drugskartels?
Rodrigo Londono: We waren aanwezig in verschillende zones waar behalve cacao, koffie en bananen ook coca werd geteeld. Overal waar wij aanwezig waren, hebben we aan de handelaars en boeren belastingen gevraagd. Achteraf gezien was dat niet de meest eerlijke methode, maar oorlog voeren is duur. We moesten uniformen, schoenen, laarzen, wapens, munitie en bommen kopen. We probeerden via de gewapende strijd de rechten van de arme bevolking te verdedigen. De drugkartels produceren en verhandelen drugs voor eigen gewin. Wij hebben dat nooit gedaan. Wij waren geen drugskartel, we waren een guerrillabeweging.
Jesús Santrich, congreslid voor de FARC, wordt verdacht van drugshandel en is in april door Interpol gearresteerd. Wat vindt u ervan dat hij achter de tralies zit?
Rodrigo Londono:Jesus Santrich is een van onze commandanten die mee in Havana onderhandeld heeft. Ik heb de plicht om in zijn onschuld te blijven geloven zolang er geen behoorlijk onderzoek is gevoerd en er geen duidelijke bewijzen op tafel liggen.
Zijn er veel dissidenten onder de ex-guerrillastrijders?
Rodrigo Londono: Zoals bij elke guerrillabeweging die de strijd staakt, zijn er ook bij de FARC verschillende leden uit het vredesproces gestapt. Zij worden door de media als dissidenten bestempeld. Ik beschouw hen evenwel niet als dissidenten, maar als mensen die hun eigenbelang nastreven. De leden die nu hun eigenbelang nastreven, zijn degenen die naar de drugskartels overlopen. We spreken hier over uitzonderingen, maar onze politieke tegenstanders zetten die leden maar al te graag in de schijnwerpers om het hele vredesproces te ondermijnen.
U blijft beweren dat het enige wapen van de FARC voortaan het woord is. Zien uw tegenstanders, onder wie de paramilitairen, dat niet als een zwakte?
Rodrigo Londono: Verschillende FARC-commandanten en ikzelf worden door paramilitairen en politieke tegenstanders bedreigd. Ieder van ons zal ooit sterven, mijn opvolger staat al klaar. Ik strijd al meer dan veertig jaar voor een rechtvaardiger en democratischer Colombia. Ik ben bereid daarvoor de hoogste tol te betalen en dat met mijn eigen leven te bekopen.
Onze guerrillabeweging is ontstaan nadat de overheid in 1964 in het gebied Marquetalia 48 boeren en hun families had vermoord. De boeren en boerinnen die de bombardementen hadden overleefd, hebben toen besloten om via de gewapende strijd hun eisen kracht bij te zetten. Ze wilden betere wegen, beter onderwijs en betere gezondheidszorg. Jarenlang hebben we gestreden voor een rechtvaardiger Colombia. Vanaf 1984 hebben we naar politieke wegen gezocht om het conflict stop te zetten. We zijn dan ook trots dat we er uiteindelijk na 53 jaar in geslaagd zijn om een politieke oplossing te vinden.
We kiezen er resoluut voor om definitief een einde te maken aan het gebruik van bruut geweld. Wij voelen ook de pijn die dit conflict heeft veroorzaakt. We weten dat vele soldaten ook tot de armste bevolking van Colombia behoren. We weten dat zij ook vrouwen en kinderen hebben en dat zij net als vele FARC-leden hun leven hebben gegeven om hun opdrachtgevers te dienen. Het meeste pijn doet de dood van de burgers die slachtoffer zijn geworden van het conflict tussen ons en de overheid. De kans die de overheid ons nu geeft om via de democratie onze politieke idealen te verwezenlijken, grijpen we met beide handen. Het akkoord is niet perfect, maar het heeft het einde ingeluid van de decennialange oorlog tussen de FARC en de Colombiaanse overheid.
Wat was de rol van wijlen president van Venezuela Hugo Chavez bij dit vredesakkoord?
Rodrigo Londono: Tijdens een presidentiële conferentie in Brazilië spraken Chavez en Santos voor het eerst over onderhandelingen met de FARC. De eerste ontmoetingen zijn via gedelegeerden van beide regeringen gebeurd. Tijdens die geheime onderhandelingen heeft president Santos onze commandant Alfonso Cano laten vermoorden. Dat heeft het proces enorm onder druk gezet. Het scheelde geen haar of alle onderhandelingen waren stopgezet. Op dat moment heeft president Chavez mij overtuigd om naar hem te komen. We zijn bijeengekomen op een haciënda in de buurt van de grens tussen Colombia en Venezuela. De hele nacht hebben we met elkaar gesproken. Niet alleen over het vredesakkoord, maar ook over Colombia, Venezuela en de geopolitiek. Chavez heeft me toen letterlijk op het hart gedrukt dat ik op hem en Venezuela kon rekenen bij het vredesproces. Hij zei me steeds: ‘Voor de vrede alles, voor de oorlog niks.’ Dat gesprek met president Chavez heeft me overtuigd om de onderhandelingen voort te zetten. Zonder Chavez waren we nu nog steeds een guerrillabeweging.
Op 7 augustus wordt Ivan Duque dus de nieuwe president van Colombia. Hebt u al de kans gehad om met hem te praten over het vredesakkoord?
Rodrigo Londono: Ik heb Duque gevraagd om samen te komen om het vredesakkoord te bespreken. Hij heeft me laten weten dat zolang hij nog niet officieel het ambt van president bekleed, hij niet met ons wil vergaderen. Na al die jaren oorlog voeren hebben wij geleerd om geduld te hebben. Duque is een verstandig man. We vermoeden dat hij zich bij verschillende partijen zal informeren over het vredesakkoord. Enkele dagen geleden sprak ik nog met gedelegeerden van de Europese Unie die naar Colombia waren gereisd. Ze verzekerden me dat de EU de implementatie van het vredesakkoord zal blijven steunen. Ik kijk nu hoopvol uit naar het overleg met president Duque. Als hij de geest van het vredesakkoord begrijpt, zal hij ook de verschillende onderdelen in de juiste context kunnen plaatsen.
De traditionele media zijn in handen van de rijkste families. Zij schilderen de FARC al decennialang af als bandieten, monsters en terroristen.
Bent u bereid om uw verontschuldigingen aan te bieden aan de slachtoffers van de FARC?
Rodrigo Londono: Ik heb dat publiekelijk gedaan bij de ondertekening van het vredesakkoord in Cartagena, en ik heb dat al een aantal keren herhaald via televisie en de radio. Ik wil van deze gelegenheid gebruikmaken om ook vergiffenis te vragen aan de slachtoffers van onze strijd. Het is belangrijk om onze fouten niet te herhalen. Ik zeg het nogmaals in alle eerlijkheid: het enige wapen dat we nog zullen gebruiken, is het woord.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
