Factcheck: voert Trump met zijn ‘moslimban’ hetzelfde beleid als Obama?

De Amerikaanse president Donald Trump wil inwoners van zeven moslimlanden de toegang tot de VS weigeren. Daarmee voert hij naar eigen zeggen hetzelfde beleid als Barack Obama. Maar klopt dat ook?

Donald Trump zorgde recent voor veel ophef toen hij de inwoners van zeven moslimlanden een inreisverbod naar de VS oplegde. Wie in Somalië, Soedan, Irak, Libië, Jemen of Iran geboren is en de VS wil bezoeken, mocht 90 dagen het land niet in. Voor vluchtelingen gold het verbod voor 120 dagen en in het geval van Syrië voor onbepaalde duur. Ondertussen heeft een rechter het verbod opgeschort, maar de Trump-administratie gaat tegen die beslissing in beroep.

Trump probeert de kritiek op zijn beslissing te ontzenuwen door erop te wijzen dat Barack Obama hetzelfde beleid voerde. In een persbericht schreef de huidige president: ‘Mijn maatregel lijkt sterk op wat president Obama in 2011 deed. Toen verbood hij gedurende zes maanden dat er visums uitgereikt werden aan Irakezen.’

Ook de lijst van zeven gewraakte landen is geen uitvinding van Trump, zegt hij zelf. ‘De zeven landen [… ] werden door de Obama-administratie bestempeld als bronnen van terrorisme.’

Terrorisme

Op het eerste gezicht lijken de verschillen tussen Obama en Trump inderdaad klein. Obama voerde absoluut geen opengrenzenbeleid. Hij beklemtoonde herhaaldelijk, net als Trump, dat de veiligheid van Amerika zijn belangrijkste bekommernis was. Daarom liet Obama de doorlichtingsprocedures voor migranten geregeld aanscherpen. Daarenboven werden er onder Obama meer dan 2,5 miljoen mensen uit Amerika gezet. Geen enkele andere president deed hem dat voor.

Het is waar dat de toestroom van Iraki’s in 2011 een poosje bijna stilviel. De aanleiding daarvoor was een schandaal rond twee Iraakse terroristen die in Kentucky gearresteerd waren. De twee hadden in Irak aanslagen gepleegd op Amerikaanse soldaten en Al Qaeda vanuit de VS financieel gesteund. Dat de beide Iraki’s er toch in geslaagd waren om naar Amerika te reizen, was te wijten aan enkele hiaten in het screeningsproces. Ze hadden gelogen op hun aanvraagformulier en door een gebrekkige uitwisseling van informatie hadden de Amerikaanse diensten dat bedrog niet ontdekt.

Toen dat schandaal aan het licht kwam, besloot Obama de toelatingsprocedures voor Iraki’s gevoelig aan te scherpen. Ook Irakezen die al in de VS woonden, werden aan een nieuw en verregaand onderzoek onderworpen. Het implementeren van die nieuwe maatregelen slorpte echter zoveel tijd en mankracht op dat de vluchtelingenstroom uit Irak tijdelijk bijna stilviel. Werden er in 2010 nog 18.000 Iraki’s toegelaten, een jaar later waren het er amper 6000.

Het was overigens niet de eerste keer dat bepaalde landen strenger gecontroleerd werden. In 2008 nam het aantal frauduleuze aanvragen uit enkele Afrikaanse landen toe en ook toen werden de toelatingsprocedures aangescherpt.

Toch zijn de verschillen tussen Trump en Obama groot. Trump wil gedurende 90 dagen niemand uit die zeven landen in de VS toelaten. Obama was nooit zo radicaal. Ook in 2011 bleven er Irakezen naar de VS komen, zij het veel minder.

Bovendien was er bij Obama een concrete aanleiding voor de maatregelen – de twee Iraakse terroristen. Bij Trump lijken er echter geen specifieke redenen te zijn om het inreisverbod te rechtvaardigen. De Trump-administratie heeft niet bewezen dat een inwoner uit die zeven landen van plan is naar Amerika te komen om aanslagen te plegen. Ze wijst eerder op de algemene dreiging van islamitisch terrorisme.

Anti-moslim

Heeft Trump gelijk als hij inwoners van die zeven landen vreest? Critici van Trump hebben de afgelopen week een opmerkelijke grafiek de wereld in gestuurd. Daaruit blijkt dat er de afgelopen jaren geen Amerikaanse burgers zijn vermoord door mensen die in een van die zeven landen geboren zijn. Strikt gesproken klopt die grafiek. Vrijwel alle in het buitenland geboren jihadisten die dodelijke slachtoffers hebben gemaakt in Amerika, kwamen uit Egypte, Saudi-Arabië of de Verenigde Arabische Emiraten. Toch zijn die drie landen niet op de lijst van zeven geplaatst.

De grafiek laat echter belangrijk informatie buiten beschouwing. Sinds elf september zijn er drie aanslagen in de VS gepleegd door Iraniërs en Somaliërs – twee landen van de lijst van zeven. Daarbij vielen verschillende gewonden en twee keer werd de dader doodgeschoten. In een vijftiental andere gevallen werden mensen die geboren waren in een land van de lijst van zeven veroordeeld voor medeplichtigheid aan terrorisme.

Desalniettemin is er geen concrete, onmiddellijke dreiging die het inreisverbod rechtvaardigt. Dat bewijst volgens critici dat de Trump-maatregel tegen moslims gericht is. Ook dat zou een groot verschil zijn met Obama. Toen Obama in 2011 de verstrengde screening invoerde, kwam er heel wat kritiek. Dat Irakezen die met de Amerikanen hadden samengewerkt – en die als beloning naar de VS mochten – verplicht werden nog maanden door te brengen in het gevaarlijke Irak stootte commentatoren tegen de borst. Maar omdat die maatregel zo specifiek was, kon Obama niet van anti-islam gevoelens beticht worden.

Trump zelf benadrukt dat hij moslims niet wil viseren. ‘Ondanks de foute berichten in de pers, is dit geen verbod op moslims. Het gaat niet over religie, wel over de bescherming van ons land’, luidt het.

Opmerkelijk is die verklaring niet, want mensen op religieuze gronden de toegang tot de VS ontzeggen is ongrondwettelijk. Dat zei ook Mike Pence, de vicepresident van Trump, enkele maanden terug.

Op het eerste gezicht is het inreisverbod niet tegen moslims gericht. Naast die zeven landen, die nauwelijks twaalf procent van alle moslims tellen, zijn er nog een vijftigtal landen waar moslims in de meerderheid zijn en aan hen worden geen beperkingen opgelegd. Bovendien is het verbod – met uitzondering van Syrië – tijdelijk en niet absoluut. In specifieke gevallen kunnen inwoners van de zeven landen nog steeds toegelaten worden tot de VS.

Er is een echter een grote maar. Tijdens de presidentscampagne heeft Trump herhaaldelijk gepleit voor een inreisverbod voor alle moslims tot ‘we in staat zijn om uit te dokteren wat er [in het Midden-Oosten] aan de hand is’. En Rudy Guliani, de voormalige burgemeester van New York en een adviseur van Trump, zei onlangs tijdens een televisie-interview dat de president hem gevraagd had om een legale manier te vinden om moslims uit de VS te weren. Aangezien dat op religieuze gronden niet mag, was een verbod gebaseerd op nationaliteit de enige oplossing. Momenteel is het inreisverbod dus niet gericht tegen alle moslims, al zijn er gegronde redenen om aan te nemen dat de achterliggende motivatie dat wel is. Bovendien valt af te wachten welke maatregelen er op de lange termijn nog genomen zullen worden.

Lijst van zeven

Wat met het tweede deel van Trumps stelling? Werden die zeven landen door Obama uitgeroepen tot terroristische bolwerken?

Tot op zekere hoogte is dat correct. In 2015 werd er een lijst aangelegd met landen ‘die regelmatig het internationale terrorisme’ hebben gesteund. Maar die lijst van landen had slechts een heel beperkt doel. Er zijn 38 landen – waaronder België – waarvan de burgers geen visum nodig hebben als ze Amerika willen bezoeken. In 2015 besloot Obama dat mensen die recent in die zeven landen geweest waren, of een dubbele nationaliteit hadden, toch een visum nodig zouden hebben. Hen werd de toegang tot Amerika dus niet ontzegd, ze werden enkel nauwkeuriger onderzocht. Een Belg bijvoorbeeld die ook de Syrische nationaliteit had, of recent in Syrië was geweest, werd extra gescreend. In het licht van het grote aantal Syriëstrijders baarde die maatregel weinig opzien.

Onvoorbereid

Ook naar de vorm zijn er verschillen. De maatregelen van Obama waren redelijk goed voorbereid. Er gingen minstens een dozijn vergaderingen met alle betrokken diensten aan vooraf, al verliep de communicatie met de getroffen Iraki’s niet altijd vlot. De beslissing van Trump werd echter zonder veel overleg afgekondigd. Het gevolg was een immense chaos, vooral op de luchthavens. Niemand wist immers goed wat nu net de implicaties van de nieuwe maatregelen waren.

De stelling van Trump dat hij zich baseert op het beleid van Obama is dus grotendeels onwaar. Dat ook Obama zes maanden lang alle Iraki’s geweerd heeft, is niet correct. Dat zijn lijst van zeven landen door Obama is opgesteld klopt wel. Maar die lijst had toen veel beperktere juridische gevolgen dan vandaag en werd niet gebruikt om mensen de toegang tot de VS te weigeren.