‘Europese Unie zal niet verzwakt maar versterkt uit deze crisis komen’

‘Nu is het is het moment om zowel binnen de Unie als op het geopolitieke toneel heldere keuzes te maken met de Green Deal als leidraad en Europese solidariteit en sociale rechtvaardigheid als onderbouw’, schrijft Europarlementslid Kathleen Van Brempt naar aanleiding van de State of the Union van commissievoorzitter Ursula von der Leyen.

Commissievoorzitter Ursula Von Der Leyen zal het op 16 september in haar State of the Union hebben over hoe de Europese Unie er voor staat. In ‘normale tijden’ zou ik, voor het eerst sinds lang, gezegd hebben dat het helemaal niet zo slecht gaat met de Unie.

Maar het zijn geen normale tijden. Deze pandemie heeft niet alleen tienduizenden mensenlevens gekost, maar ook zowat de hele economie lam gelegd. Terwijl we ons leven in sneltempo aanpassen aan de nieuwe realiteit van leven met deze pandemie en de meeste bedrijven ervaring hebben opgedaan met bijvoorbeeld telewerken, wordt duidelijk hoe dat ‘nieuwe normaal’ niet zomaar voor iedereen is weggelegd. Zo blijkt dat telewerken perfect kan voor nagenoeg tweederde van de hoogste inkomens, maar slechts voor 3 procent van de laagste inkomens. Ook in het onderwijs zijn het de zwakste groepen die het meeste achterstand hebben opgelopen. Uit een recente Britse studie blijkt dat de leerkloof tussen rijke en sociaal zwakkere kinderen of kinderen met migratieachtergrond op één jaar tijd met 46 procent is toegenomen.

Wat de crisis ons leerde, wisten we al, namelijk dat de ergste klappen steeds vallen bij wie het vandaag al moeilijk heeft. De meest kwetsbare en laagst betaalde jobs gaan als eerste verloren, de laagste inkomensgroepen zijn het zwaarst getroffen en de inkomenskloof groeit opnieuw. Gelukkig heeft de Unie deze keer helemaal anders gereageerd dan tijdens de vorige, financiële crisis. De aanvankelijk reactie mag dan chaotisch zijn geweest, Europa heeft vrij snel een ongezien herstelmechanisme op gang getrokken, waarbij onder meer de sociale zekerheidssystemen van de lidstaten versterkt werden met zowat 100 miljard Europese bijdragen voor tijdelijke werkloosheid. De Unie heeft eveneens haar vrij strenge spelregels voor het toekennen van financiële steun aan bedrijven of het onder controle houden van de overheidsbudgetten versoepeld. Lidstaten konden op die manier massaal geld pompen in de economie en in sociale ondersteuning. In totaal hebben lidstaten 3.600 miljard besteed aan allerlei nood- en steunmaatregelen. Met Europese middelen daarbij gerekend gaat het over 4200 miljard euro.

Deze Europese Commissie heeft, met volle steun van het parlement, afstand genomen van de neo-liberale austeriteitsfetish en voor een investeringslogica gekozen. Want wat deze crisis ook geleerd heeft, is dat er geen ‘onzichtbare hand’ bestaat waarmee de economie zichzelf kan reanimeren, maar dat enkel sterke overheden dat kunnen. Diezelfde logica is terug te vinden in het Herstelprogramma dat de Commissie nu op tafel heeft liggen, het zogenaamde Next Generation-pakket van maar liefst 750 miljard euro, dat, samen met de Europese meerjarenbegroting van ruim duizend miljard een duizelingwekkende investeringsinjectie voorziet.

Een sterke overheid betekent dat je over voldoende middelen beschikt. Voor de allereerste keer zal Europa die middelen kunnen lenen bij de kapitaalmarkten om ze daarna terug te betalen met eigen Europese inkomsten in de vorm van belastingen. Geen belastingen op het loon van de Europeanen, maar middelen die gehaald worden bij grote vervuilers of multinationals die tot op vandaag nauwelijks of geen belastingen betalen. Ook dat is nieuw én verregaand. Het zijn tekenen dat de Unie helemaal niet verzwakt, maar integendeel versterkt uit de crisis komt.

De Green Deal als leidraad voor ons en de rest van de wereld

De komende weken en maanden zijn er een paar essentiële knopen door te hakken die zullen bepalen hoe wij het Europa van de komende 50 jaar zullen vormgeven. Het masterplan daarvoor lag eigenlijk klaar, de Europese Green Deal. Zoals Frans Timmermans al zei: de Green Deal was onze investeringsstrategie, nu is het onze levenslijn uit de crisis. Als architecten van de Green Deal zijn de Europese sociaal-democraten er altijd van uitgegaan dat het in eerste instantie een sociaal project is. Het gaat over sociale en ecologische rechtvaardigheid, over eerlijke herverdeling en daarom ook over faire belastingen, vooral voor diegenen die ze niet betaalden of ze sluw ontweken…

Met de Green Deal heeft Europa een visionair plan voor de toekomst in handen. In de geopolitieke context waarin bij grote delen van de wereldbevolking een gevoel van ontreddering leeft, is dat van het allergrootste belang. Yale-historicus Timothy Snyder liet onlangs verstaan dat Europa gekozen heeft voor een humanistisch waardenproject, ondermeer met de strenge wetgeving die de privacy van haar burgers tracht te beschermen tegen de almacht van algoritmes en AI. Europa zet daarmee wereldwijd de toon. Ook de Green Deal is wat mij betreft een humanistisch project waarmee we de toon zetten. De strijd tegen klimaatverandering gaat niet over ijsberen, maar over het lot van mensen, over waardig en duurzaam kunnen leven in een gezonde leefomgeving. Binnen de Unie mogen we niet aarzelen om de Green Deal ten volle uit te voeren, met massale en verstandige investeringen in een koolstofneutrale en circulaire economie. Het pad zal aanvankelijk moeizaam zijn, maar leidt wel degelijk naar een betere toekomst voor onze kinderen. Bij elke stap die we zetten, wordt de volgende wat makkelijker. Maar er is een ‘maar’.

Want interne Europese inspanningen alleen zijn onvoldoende. Europa zal op het geopolitieke toneel voluit haar rol van trekker moeten spelen. De pandemie kan dan al twijfels hebben geplaatst bij de globalisering die allicht daardoor zal veranderen, maar ze zal niet verdwijnen. De klimaatcrisis is een wereldwijde crisis die niet opgelost geraakt als niet iedereen mee aan boord is. De rol die landen als China en de VS daarin te spelen hebben, is cruciaal. De belangrijkste verkiezingen waarmee we straks geconfronteerd worden, zijn de Amerikaanse verkiezingen. Als Donald Trump die wint, heeft de hele wereldbevolking een probleem. Winnen de democraten, dan openen zich opnieuw de deuren voor gesprekken over een mondiale Climate Club, een groep landen die samen vooruit willen.

Hoe dan ook zal de EU in haar internationale betrekkingen, haar klimaatdiplomatie én haar internationaal handelsbeleid glashelder moeten maken dat voor ons de Green Deal het fundament is voor elke vorm van partnerschap. Wie partner wil zijn van de EU, zal ook een partner moeten zijn in de strijd tegen klimaatverandering. Dus neen, geen handelsakkoord met Brazilië als president Bolsonaro het Amazonewoud blijft affikken.

De pandemie heeft aangetoond hoe belangrijk stevige sociale vangnetten en een goede gemeenschappelijke gezondheidszorg is. Ook de Green Deal is doordrongen van het besef dat achter de klimaatverandering rauw winstbejag, gecombineerd met ernstig sociaal misbruik, schendingen van mensen- en arbeidsrechten, onrechtvaardigheid en onderdrukking schuil gaan. Ook dat moet Europa geopolitiek aankaarten. In een wereld waarin dictatoriale en autoritaire regimes weer opgang maken – ja zelfs binnen onze eigen grenzen – moet de EU standvastig haar basiswaarden verdedigen en uitdragen. Dat het vandaag niet eens meer ongewoon is te stellen dat in de VS de democratie zelf bedreigd wordt, is uiterst zorgwekkend. De Unie mag daarom niet halfslachtig reageren als de rechtsstaat en de democratie bedreigd worden, ook niet als dat het geval is bij enkele autocraten binnen de eigen grenzen.

De beslissingen die we de komende maanden nemen, zullen fundamenteel zijn voor de toekomst van de Unie in de komende decennia. Het is nu het moment om zowel binnen de Unie als op het geopolitieke toneel heldere keuzes te maken met de Green Deal als leidraad en Europese solidariteit en sociale rechtvaardigheid als onderbouw. De erfenis die we achterlaten aan de generatie jonge Europeanen wordt vandaag geschreven.