De Europese Commissie wil de strafprocedure onder artikel 7 van het Europees verdrag lanceren tegen Polen, omdat in het land het hele gerechtelijke systeem gepolitiseerd is.
Het is de eerste keer ooit dat de procedure wordt geopend. Timmermans zei dat hij de beslissing ‘met een zwaar gemoed’ aankondigde, maar ook dat de Commissie als hoedster van de Europese verdragen geen andere keuze had. De Poolse regering, die sinds november 2015 geleid wordt door de conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), en het parlement hebben de afgelopen twee jaar de greep van de politiek op het hele justitiële systeem hand over hand doen toenemen.
Er werden minstens 13 wetten aangenomen die de president, ministers en parlementsleden mee laten beslissen over de samenstelling, de bevoegdheden en het functioneren van de rechterlijke macht. ‘Vandaag is in Polen de grondwettelijkheid van de wetgeving niet meer gegarandeerd’, maakte Timmermans het probleem duidelijk. ‘Het gepolitiseerde Hooggerechtshof zal bijvoorbeeld ook over verkiezingsresultaten moeten oordelen.’
Nooit eerder lanceerde de Commissie de strafprocedure voorzien onder artikel 7. Timmermans weigert over de ‘nucleaire optie’ te spreken omdat de zwaarst mogelijke sanctie – een schorsing van het Poolse stemrecht in de Raad – niet de noodzakelijke uitkomst is. De Nederlander benadrukte dat er ruimte gelaten wordt voor dialoog en dat Polen zijn lot nog steeds in eigen handen heeft. Als het alsnog aan de aanbevelingen van de Commissie tegemoetkomt om de situatie te herstellen, kan de procedure namelijk weer worden stopgezet.
De Commissie verwacht onder meer dat de nieuwe wet op de samenstelling en het functioneren van het Hooggerechtshof wordt geamendeerd. Timmermans: ‘We ontzeggen geen enkel land het recht zijn gerecht te hervormen, maar dat moet wel met respect voor de grondwet en de Europese waarden gebeuren’. De Commissie geeft Warschau drie maanden de tijd om over de brug te komen.
Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker heeft de nieuwe premier Mateusz Morawiecki uitgenodigd voor overleg. Op 9 januari zou hij naar Brussel moeten komen. Als Polen in gebreke blijft, komt het op de tafel van de Raad terecht. Na goedkeuring door het Europees Parlement kan een gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten (minsten 22 landen) formeel vaststellen dat er gevaar voor een ‘ernstige schending’ van de Europese waarden bestaat en aanbevelingen doen.
In een later stadium kunnen sancties aangenomen worden, maar de Hongaarse premier Viktor Orban heeft al laten verstaan dat hij daartegen zijn veto zal stellen. Wie wellicht al heel snel kleur zal moeten bekennen, is de Britse premier Theresa May. Zij is donderdag op bezoek in Warschau en zal ongetwijfeld vragen over de strafprocedure voorgeschoteld krijgen. Het valt af te wachten hoe ze zal reageren, want eigenlijk is het bezoek bedoeld om de bilaterale banden aan te halen in het vooruitzicht van het Britse vertrek uit de EU in 2019.
Timmermans benadrukte woensdag dat de Commissie al sinds januari 2016 de dialoog opzoekt met Polen, maar steevast het deksel op de neus kreeg. Precies daarom trekt ze omwille van een van de gewraakte wetten naar het Europees Hof van Justitie. Zo vindt de Commissie het discriminerend dat Polen een aparte pensioenleeftijd invoert voor mannen en vrouwen die als rechter zetelen in de lagere rechtbanken.
