Wil Europa het Spoetnik V-vaccin? ‘De Russische vaccindiplomatie werkt van geen kanten’

Spoetnik V Het Russische vaccin wordt gebruikt in 59 landen, maar krijgt in Europa geen voet aan de grond. © Artyom Geodakyan/TASS

Spoetnik V mag dan een prima vaccin zijn, zegt Rob de Wijk, auteur van De slag om Europa, maar als instrument om de Russische soft power in Europa te vergroten, is het een slag in de lucht. ‘De macht van Brussel is gigantisch, veel groter dan veel mensen denken.’

Met Spoetnik V kon Rusland al in augustus vorig jaar uitpakken met het allereerste geregistreerde vaccin tegen corona. Wegens de gebrekkige data, de snelle goedkeuring en het Russische borstgeroffel stootte het vaccin aanvankelijk op grote argwaan. Maar na de publicatie van de testresultaten in het vaktijdschrift The Lancet geldt Spoetnik V als een zeer efficiënt middel, dat meer dan 90 procent bescherming biedt tegen covid-19.

Intussen wordt het Russische vaccin gebruikt in 59 landen, maar het zou pas een echt succes heten als Spoetnik V ook in Europa voet aan de grond krijgt.

Begin maart diende het Gamaleya- instituut, de producent van Spoetnik V, een goedkeuringsdossier in bij het Europees Geneesmiddelenbureau EMA. De procedure zal naar verluidt twee maanden duren. Als een goedkeuring volgt, komt de Europese Unie voor het lastige dilemma te staan wat ze nu met het Russische vaccin moet beginnen. Gaat de Commissie onderhandelingen aanvatten voor een collectieve aankoop bij een land dat er alles aan doet om de Europese Unie uit verband te spelen? Ambtenaren in Brussel lijken daar wel van uit te gaan, omdat met name Duitsland eraan hecht de Russen in dit dossier niet tegen de haren in te strijken.

Een uit elkaar gespeelde EU, denken de Russen, zal minder goed tot besluiten komen die slecht zijn voor Rusland.

Rob de Wijk, Universiteit Leiden

Buiten de Europese goedkeuringsprocedure om bestelde de Hongaarse premier Viktor Orban al 2 miljoen dosissen van Spoetnik V, waarvan er intussen 550.000 zijn geleverd en geprikt. Ook Slowakije heeft Russische vaccins gekocht, en Oostenrijk onderhandelt over de levering van 1 miljoen dosissen. Die laatste twee EU- lidstaten hebben wel beloofd te wachten met prikken tot het EMA groen licht geeft.

Spoetnik V, het enige coronavaccin dat over een eigen Twitteraccount beschikt, tweette vorige week treiterig dat Europese landen die hun vaccinportfolio zelf samenstellen, sneller vaccineren. En het klopt dat Hongarije in EU-verband momenteel op kop ligt: ruim 20 procent van de bevolking kreeg al minstens één dosis van een coronavaccin.

From Russia with Love

Voorafgaand aan de Europese top van 25 maart bood Rusland de EU 50 miljoen vaccins aan, op voorwaarde dat de helft daarvan op Europees grondgebied kan worden geproduceerd. De Duitse bondskanselier Angela Merkel heeft bij herhaling aangegeven dat Duitsland na goedkeuring door het EMA zeker gebruik wil maken van Spoetnik V, onder het motto hoe meer zielen hoe meer vreugd in vaccinland. De Franse minister van Buitenlandse Zaken Jean-Yves Le Drian toonde zich daarentegen een heel koele minnaar van Spoetnik V, volgens hem ‘een propaganda-instrument, eerder dan een instrument van solidariteit in een gezondheidscrisis’.

‘Dat is het ook’, zegt emeritus hoogleraar internationale betrekkingen Rob de Wijk (Universiteit Leiden). ‘Denk ook aan wat de Russen hebben geprobeerd toen ze vorig jaar grote dozen met het opschrift From Russia with Love vol medische hulpgoederen naar Italië verzonden. In een land als Italië, dat al redelijk eurosceptisch is, kun je zo proberen om extra verdeeldheid te zaaien. Op dit moment zijn vaccins hét hot topic in Europa, en proberen de Russen het opnieuw. Kijk eens wat wij in de aanbieding hebben! Wij kunnen leveren wat je eigen regering of Europa niet kan.’

Want daar gaat het volgens Rob De Wijk om, in de zogenaamde vaccindiplomatie die met name door Rusland en China in Europa en de rest van de wereld wordt bedreven: ‘Het gaat erom je soft power, de aaibaarheid en de reputatie van je land te vergroten. En de bedoeling daarvan, in het geval van Rusland in Europa, is in belangrijke mate verdeeldheid zaaien. Een uit elkaar gespeelde EU en bij uitbreiding een uit elkaar gespeelde NAVO, denken de Russen, zal minder goed tot besluiten komen die slecht zijn voor Rusland.’

Dan kun je je afvragen hoe succesvol die Russische pogingen om in Europa verdeeldheid te zaaien wel zijn. Daarover is De Wijk vrij categorisch. Ondanks de pr-stunts waarmee Spoetnik V-leveringen of -productiebeloftes in Europa gepaard gaan, betoogt hij onder meer in zijn nieuwe boek, De slag om Europa, werkt de Russische vaccindiplomatie van geen kanten.

‘Er zijn natuurlijk altijd politici die bereid zijn daarin mee te gaan, maar uiteindelijk weet iemand als Orban ook wie zijn boterham smeert, en dat is Brussel en niet de Russische president Vladimir Poetin of de Chinese president Xi Jinping. Feit is bovendien dat de Russen niet eens voldoende vaccins hebben voor de eigen bevolking. Maar ze zitten nu wel over de rug van de eigen bevolking heen goede sier te maken met dat vaccin in het buitenland, met het oog op politiek gewin. Nou, dat opportunistische gedrag valt gewoon op. Hetzelfde met Xi Jinping, die ook heeft geprobeerd de coronacrisis aan te grijpen om veel meer invloed te krijgen in Europa, onder meer met pogingen om goedkoop vaccinfabrieken in handen te krijgen.’

De Russen hebben niet eens voldoende vaccins voor de eigen bevolking.

Rob de Wijk, Universiteit Leiden

Maar, aldus De Wijk, dat Russische en Chinese streven naar invloed in Europa via die coronadiplomatie, ‘valt totaal dood, door al de trucs die ze uithalen, door de mensenrechtenschendingen en door de hoeveelheid desinformatie die over ons heen komt’.

Verdedigingsmuur

Een centrale stelling in zijn boek, vertelt De Wijk, is dat ‘Poetin, Xi, maar ook de Britse premier Boris Johnson’ zich stuk lopen, niet op succesvol verzet van individuele Europese landen, maar op de uiterst solide ‘communautaire’ verdedigingsmuur die de Europese Unie met de Commissie in Brussel heeft opgetrokken: ‘De Chinezen of de Britten proberen verdeeldheid te zaaien om handelsakkoorden af te dwingen, en dat lukt ze niet. Kijk naar het investeringsakkoord met China, dat het Europees Parlement nu alweer op losse schroeven dreigt te zetten. De macht van Brussel is gigantisch, veel groter dan veel mensen denken.’

De Franse Eurocommissaris voor de Interne Markt Thierry Breton verklaarde bovendien dat Europa de Russische vaccins helemaal niet nodig heeft. Breton wil vooral de productiecapaciteit voor de al goedgekeurde vaccins vergroten en verwacht niet dat er vóór 2022 Spoetnik V- dosissen via een gezamenlijke Europese procedure in Europese armen terechtkomen. Al houdt niets Rusland tegen om productieakkoorden te sluiten met individuele Europese bedrijven, zoals met het Zwitserse Adienne Pharma & Biotech, dat in Italië tegen de zomer het Spoetnik V-vaccin wil gaan produceren.

Volgens data die de zakenkrant Financial Times met moeite verzamelde, zijn sinds begin augustus amper 20 miljoen Spoednik V-vaccins geproduceerd, evenveel als Pfizer en Moderna in een week. Dus hoewel de Russen de eersten waren, zijn ze er niet in geslaagd om er door massaproductie een wereldwijd succes van te maken. Het vaccin is weliswaar niet superduur, maar wordt in Afrika toch tegen 10 euro per dosis verkocht, drie keer meer dan een AstraZeneca-vaccin. Als de Russen hun productiecapaciteit op orde zouden krijgen, stellen veel waarnemers, zou Spoetnik V pas echt een triomf én een zegen voor de hele wereld zijn.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content