Zeven lidstaten willen de geblokkeerde Russische staatstegoeden inzetten voor Oekraïne, maar België blijft dwarsliggen. Waarom?
In een brief aan Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Raadsvoorzitter Antonio Costa vragen zeven EU-lidstaten – waaronder Polen en Finland – om de geblokkeerde Russische staatstegoeden bij het Belgische effectenhuis Euroclear te gebruiken voor een lening aan Oekraïne. In de aanloop naar de EU-top van 18 december willen ze de druk op België verhogen om daarmee in te stemmen. Vorige woensdag legde de Commissie alvast een voorstel op tafel om dat mogelijk te maken.
Donderdag benadrukte premier Bart De Wever in de Kamer dat het voorstel van de Commissie niet aan de Belgische minimumvoorwaarden voldoet. Dat zijn er drie: alle Russische tegoeden die momenteel bij Euroclear staan moeten in één keer terug kunnen naar Rusland als dat nodig blijkt, België moet zo veel als mogelijk beschermd worden tegen alle mogelijke kosten die Russische schadeclaims met zich zouden meebrengen, en alle landen – niet alleen België – die Russische staatstegoeden op hun grondgebied hebben uitstaan moeten die op een Europese rekening overmaken.
Waarom stelt België die voorwaarden? Wat kan de Europese Commissie daar (niet) aan doen? En welke hulp verwacht de regering-De Wever van de andere lidstaten voordat ons land misschien akkoord kan gaan?
Wankele basis
We beginnen bij de eerste voorwaarde. De Europese Commissie wil de Russische tegoeden gebruiken als onderpand om geld te op te halen dat ze vervolgens renteloos aan Oekraïne leent. Zonder onderpand, geen lening – wat betekent dat de tegoeden op een Europese rekening vast zullen staan. Daar rijst meteen het grootste probleem voor België. Wat als een EU-lidstaat, zoals het Hongarije van premier Viktor Orbán, besluit om de halfjaarlijkse economische sancties niet te verlengen? Die sancties maken namelijk dat de Russische staatstegoeden momenteel niet terug naar Rusland mogen.
Daarom stelt de Commissie een verbod voor: Euroclear en co. mogen de Russische staatstegoeden alleen teruggeven als Moskou de oorlog beëindigt en voldoende herstelbetalingen aan Oekraïne doet – zelfs al houden de Europese economische sancties tegen Rusland op te bestaan. Dat maakt de kans erg klein dat de tegoeden in één klap terug naar Rusland zouden moeten gaan, luidt het. Probleem opgelost? Nee. Critici beargumenteren dat de juridische basis van dat voorgestelde verbod wankel is en dat de voorwaarden die de EU aan Rusland stelt zo onwaarschijnlijk zijn dat het plan feitelijk een confiscatie inhoudt.
Critici beargumenteren dat de voorwaarden die de EU aan Rusland stelt zo onwaarschijnlijk zijn dat het plan feitelijk een confiscatie inhoudt.
Het verbod verkleint dus de kans dat de tegoeden in één klap naar Rusland zouden moeten, maar maakt het niet onmogelijk – denk aan een vredesakkoord waarbij Rusland géén herstelbetalingen hoeft te doen, of als het Europees Hof het plan keldert. De Europese Centrale Bank zal in dat geval niet inspringen, gaf topvrouw Christine Lagarde al te kennen. Von der Leyen wil daarom dat de lidstaten op basis van hun bbp een bedrag opzij houden. Doen sommige dat niet, dan kan de Commissie hen een voorschot aanbieden of kan de EU-meerjarenbegroting soelaas bieden. Maar in die laatste twee scenario’s is unanimiteit nodig, en dat is niet evident.
Blanco cheque
De mogelijke Russische schadeclaims dan. Het achttiende Europese sanctiepakket tegen Rusland, aldus de Commissie, maakt zulke schadeclaims al erg moeilijk. Toch stelt Von der Leyen daarbovenop voor om ons land 16,5 jaar lang een garantie te bieden voor de 185 miljard euro aan Russische staatstegoeden die bij Euroclear staan. Voor België is zowel die periode als het bedrag ontoereikend. Het is niet namelijk niet ondenkbaar dat er binnen pakweg 30 jaar schadeclaims komen. Ook riskeert België op te draaien voor de proceskosten en voor de interesten op de geblokkeerde bedragen.
Von der Leyen stelt voor om ons land 16,5 jaar lang een garantie te bieden voor de 185 miljard euro aan Russische staatstegoeden die bij Euroclear staan. Voor België is zowel die periode als het bedrag ontoereikend.
Maar ons land moet niet hopen op een blanco cheque – die worden zelden of nooit uitgedeeld, ook niet in Europa. Het is met andere woorden aan de premier om te bepalen welke periode en welk bedrag wél zullen volstaan om ons land, zijn belastingbetalers en Euroclear in het slechtste geval overeind te houden. Na overleg tussen De Wever, Von der Leyen en de Duitse bondskanselier Friedrich Merz afgelopen vrijdag gaf die laatste te verstaan dat alle risico’s in elk denkbare vorm over de lidstaten gespreid moeten worden – een belangrijk signaal van een belangrijke speler.
Verenigd Koninkrijk
Tot slot wil ons land dat álle lidstaten, en liefst ook die van de G7, meedoen. Ook in onder meer Frankrijk, Luxemburg, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Italië, Canada staan in totaal tientallen Russische miljarden geparkeerd – de Britse zakenkrant Financial Times berichtte maandag dat er in Frankrijk ongeveer achttien miljard euro aan Russische staatstegoeden staan. Het voorstel van de Commissie spreekt consistent over meerdere financiële instellingen op Europese bodem, en dus niet over Euroclear alleen, maar het blijft onzeker in hoeverre de andere lidstaten daarin mee willen stappen.
De Britse regering van premier Keir Starmer, zo schreef het Britse dagblad The Times afgelopen vrijdag, zou bereid zijn om mee te doen acht miljard euro aan geïmmobiliseerde Russische staatstegoeden aan Oekraïne te schenken. ‘We hebben een gecoördineerd plan nodig voor de Russische staatstegoeden’, liet Brits minister van Buitenlandse Zaken Yvette Cooper optekenen. Ook in Canada wordt er steeds nadrukkelijker gekeken om aan het denkspoor mee te werken. In de Verenigde Staten heeft de regering van president Donald Trump elke medewerking alvast uitgesloten, ook Japan wil niet mee op de kar.
Financiële instabiliteit
Een bezorgdheid waar de Commissie niet zomaar een antwoord op kan formuleren, zijn de risico’s voor Euroclear en de geloofwaardigheid van de EU als veilige haven voor investeerders. De Commissie en andere voorstanders mogen dan wel beargumenteren dat het niet om een confiscatie gaat en een heleboel maatregelen voorstellen die alle schijn daarvan moeten wegnemen, de waarheid schuilt in het oog van de toeschouwer. Halen China en co. hun geld massaal bij Euroclear weg, dan dreigt er financiële instabiliteit, zo waarschuwen de regering-De Wever, Euroclear, de Europese Centrale Bank en experts.
Nieuwe Europese schulden vereist unanimiteit onder de lidstaten, en Hongarije heeft al aangegeven niet te willen meedoen.
Met zijn forse lijn van de afgelopen weken lijkt De Wever ervoor gewonnen de Russische tegoeden gewoon te laten voor wat ze zijn. Veel liever wil de eerste minister dat de Europese Unie, net zoals bij onder meer het Europese coronaherstelfonds, gaat lenen op de kapitaalmarkten en dat geld vervolgens overmaakt aan Oekraïne – de premier benadrukt namelijk dat hij Oekraïne wil blijven helpen. Nieuwe Europese schulden vereist echter unanimiteit onder de lidstaten, en Hongarije heeft al aangegeven niet te willen meedoen.
België zit in de verdrukking. Met het Commissievoorstel moeten de lidstaten per gekwalificeerde meerderheid stemmen. België heeft dus geen vetostem. De premier heeft er daarom alle belang bij om voor de EU-top garanties te verkrijgen – dinsdagochtend stuurde hij alvast een heleboel vragen en aanpassingen naar Von der Leyen door. Het is best mogelijk dat ons land uiteindelijk tegenstemt. Buitenlandminister Maxime Prévot (Les Engagés) gaf al aan dat de regering zich ook zo fors opstelt om duidelijk te maken dat ons land geen verantwoordelijkheid draagt als het tot Russische tegenmaatregelen zou komen.