Nieuw Duits coalitieakkoord barst van de ambitie

Met een modern maatregelenpakket komt de ‘verkeerslichtcoalitie’ van toekomstig kanselier Olaf Scholz de toekomst tegemoet. ‘Het gaat niet over politiek van de kleinste noemer, maar over politiek met grote werking’, klinkt het.

Witte rook in Duitsland. In een grauwe hal buiten het stadscentrum van Berlijn stelden de sociaaldemocraten (SPD), de liberalen (FDP) en Die Grünen na twee maanden onderhandelen woensdag hun coalitieakkoord voor. ‘Meer Vooruitgang Aandurven’, luidt het kersverse document. Die titel is een welbewuste verwijzing naar ‘Meer Democratie Aandurven’, het ruim vijftig jaar oude partijprogramma van voormalig kanselier Willy Brandt (SPD). De gelijkenissen zijn treffend. Net zoals Brandt gaat ook Scholz na meer dan zestien jaar christendemocratisch leiderschap in zee met de liberalen (en de groenen) om de Bondsrepubliek grondig te hervormen.

Met ‘Verbond voor Vrijheid, Rechtvaardigheid en Duurzaamheid’ als ondertitel krijgt de lezer alvast een amuse-bouche van elke partij voorgeschoteld. Het zijn de drie principes die als een driedubbele helix het dna vormen van het relatief coherente akkoord. Vooral op vlak van klimaat – een woord dat maar liefst 198 keer voorkomt in de 177 bladzijden tellende tekst – wil de regering-Scholz de inspanningen opschroeven. De klimaatbeschermingswet wordt volgend jaar al aangepast, elk wetgevend initiatief wordt voortaan eerst onderworpen aan een klimaattoets en de kolenuitstap wil men ‘in het ideale geval’ met acht jaar naar 2030 vervroegen. Daarnaast wil de coalitie ervoor pleiten om kerncentrales in de buurt van Duitsland – denk maar aan Tihange of Doel – te laten sluiten.

Op vlak van rechtvaardigheid, het stokpaardje van de sociaaldemocraten, waren er ondanks de zeer besloten coalitiegesprekken al enkele zaken bekend. Zo neemt het minimumloon eenmalig toe tot twaalf euro per uur. Bovendien neemt de regering afscheid van het voor de sociaaldemocraten traumatische Hartz-IV werkloosheidsuitkeringssysteem dat in 2005 onder de regering-Schröder werd geïntroduceerd. In plaats daarvan komt er een Bürgergeldstelsel waarbij vooral de toegang tot systeem zal worden vereenvoudigd. Tot slot wil de regering zich op het Europese toneel uitdrukkelijk inzetten voor bindende minimumloonstandaarden.

Tegen de achtergrond van nieuwe coronamaatregelen is het vrijheidsthema voor de liberalen geen evidente kwestie. Als enige centrumrechtse partij in een overwegend linkse regering neemt de FDP tot op een zekere hoogte het risico om het electorale speelveld binnen vier jaar opnieuw aan de christendemocraten over te laten. Voor dat risico wordt de partij in de regering echter wel beloond: de grondwettelijk verankerde schuldenrem blijft behouden – al zijn er voor bepaalde doeleinden creatieve oplossingen mogelijk. In economisch opzicht wordt er hard ingezet op innovatie en competitiviteit.

Elon Musk

Omdat de sociaaldemocraten nog willen wachten op het partijcongres op 3 december zijn hun ministers in tegenstelling tot bij de liberalen en de ecologisten nog niet bekend. Wel is geweten welke departementen de drie partijen onder hun hoede zullen krijgen. Naast het kanselierschap krijgt de SPD onder meer Binnenlandse Zaken, Defensie, Volksgezondheid en Ontwikkelingssamenwerking. Daarnaast komt er een gloednieuw departement onder haar auspiciën: het ministerie van Bouwen – infrastructuurwerken en woningbouw waren een van dé belangrijkste verkiezingsthema’s van de SPD. Geheel in de naoorlogse traditie mocht de SPD als grootste fractie met Bärbel Bas de parlementsvoorzitter leveren. Vermoedelijk zal ook de voormalige SPD-minister en gewaardeerde Bondspresident Frank-Walter Steinmeier een tweede termijn in Schloss Bellevue mogen verzorgen.

Die Grünen krijgen op hun beurt vijf ministers: Leefmilieu, Economie en Klimaat, Buitenlandse Zaken, Landbouw en Familie. Bij de voorstelling nam covoorzitter Robert Habeck als eerste het woord voor de partij. Habeck neemt de uitgesproken leiderschapsrol binnen de partij over van Annalena Baerbock, onder wiens lijsttrekkerschap de verkiezingsresultaten tegenvielen. Baerbock blijft weliswaar covoorzitter, maar zal als buitenlandminister minder kunnen wegen op hetgeen er zich in de partij en in Berlijn afspeelt. Logischerwijs wordt Habeck daarom ook vicekanselier in de regering. Voormalig Grünen-covoorzitter Cem Özdemir, die Landbouw voor zijn rekening neemt, wordt de eerste Duitse federale minister met migratieachtergrond – geen onbelangrijk signaal naar de grote Turkse gemeenschap in het land.

De liberalen tot slot mogen de ministers van Financiën, Mobiliteit en Digitalisering, Justitie en Onderwijs en Wetenschap leveren. Zeker met die eerste twee mag de FDP zich in de handen wrijven. De partij behoudt op die manier controle over de begrotingsregels en over (het gebrek aan) de snelheidslimiet op de Duitse autosnelwegen – voor het liberale kiespubliek een van de vrijheidssymbolen bij uitstek. De combinatie Mobiliteit en Financiën biedt de liberalen bovendien de interessante opportuniteit om grote verkeersprojecten te realiseren en met idool Elon Musk te poseren bij Teslafabrieken – de eerste productiesite van het Amerikaanse bedrijf wordt nabij Berlijn gebouwd.

Europa

Ook op Europees niveau bevat de overeenkomst een heleboel opmerkelijke elementen die een nadrukkelijke impact zullen hebben. Het coalitieakkoord maakt gewag van een meer federaal Europa met transnationale kieslijsten, een uitbreiding het gekwalificeerde meerderheidsstelsel in de Raad van de Europese Unie en de herwaardering van het Europese lijsttrekkerssysteem bij de verkiezing van de Europese commissievoorzitter. De nieuwe Duitse regering wijst bovendien nadrukkelijk op het respect voor de rechtsstaat en geeft daarbij aan dat de Commissie geen geld van het Europees coronaherstelfonds mag laten vloeien naar lidstaten die dat niet doen.

Bovendien moet het Stabiliteits- en Groeipact, dat door de coronapandemie tijdelijk is opgeschort, de basis blijven vormen voor het Europees begrotingsbeleid. Lees: zowel de nationale staatsschuld als het jaarlijkse begrotingstekort van de lidstaten moet ten opzichte van het bbp binnen de perken blijven. Een opluchting voor de meer spaarzame landen. Maar met het oog op de digitale transitie, de klimaatomslag en het herstelbeleid na de pandemie zijn er ook een heleboel investeringen nodig. Daarom maken de drie partijen ruimte zodat bepaalde investeringsnoden buiten het toepassingsbereik van de Europese begrotingsregels zullen vallen. Een opluchting voor de lidstaten met een minder gunstige budgettaire situatie.

Daarnaast toont de aanstaande Duitse regering zich nog voorzichtig bereid om stappen te zetten met betrekking tot de Europese Bankenunie. Die moet een heruitgave van de bankencrisis uit 2008 voorkomen, maar is na meer dan tien jaar onderhandelen nog steeds niet vervolmaakt. Specifiek gaat het dan om het zogenaamde depositogarantiestelsel dat sinds 2015 circuleert om tot 100.000 euro van spaarders te garanderen wanneer een financiële instelling in moeilijkheden geraakt. Uit bezorgdheid te moeten opdraaien voor banken uit andere lidstaten, trapt Duitsland tot op heden op de rem. De nieuwe regering zegt expliciet mee te willen om die impasse te doorbreken – al blijft ze er op hameren dat banken eerst voldoende dekkingsrisico’s moeten kunnen garanderen.

Tot slot geeft de Bondsregering ook te kennen dat het stappen wil zetten op vlak van Europese strategische autonomie – een begrip dat door vrijwel alle lidstaten anders wordt gepercipieerd en begrepen. Concreet wil ze de Europese poot binnen de NAVO versterken, al blijft de verdragsorganisatie zoals vanouds de hoeksteen van het Duitse veiligheidsbeleid. Bovendien geeft de verkeerslichtcoalitie te kennen dat het momenteel niet aan de orde is om het Europese investeringsakkoord met China – dat er kwam op initiatief van de regering-Merkel – te ratificeren. Dat lijkt te passen in een bredere wens om het Duitse beleid van China in een breder Europees en trans-Atlantisch kader te plaatsen – zonder bij voorbaat de deur met China te willen sluiten.