Is dit het begin van het einde van Boris Johnson?

Brits premier Boris Johnson overleefde maandagavond een vertrouwensstemming binnen zijn Conservatieve Partij. Ondanks die overwinning is zijn positie erg verzwakt.

‘A dead man walking.’ De Britse pers en oppositie waren het na de vertrouwensstemming over het leiderschap van Brits premier en voorzitter van de Conservatieve Partij Boris Johnson roerend eens: het einde van Johnsons leiderschap is nakende. Van de 359 conservatieve parlementsleden schaarden er zich 211 achter Johnson, 148 stemden tegen.

De vertrouwensstemming volgde voornamelijk op de feestjes die tijdens de coronapandemie in Downing Street 10, het hoofdkwartier van de Britse premier, hebben plaatsgevonden. Het was de door hemzelf aangestelde ambtenaar Sue Gray die oordeelde dat het leiderschap in Downing Street 10 gefaald had. Johnson kreeg van de politie bovendien een boete. Net daarom menen een heleboel parlementsleden dat Johnson het Britse Lagerhuis heeft voorgelogen wanneer hij na de eerste geruchten over PartyGate zei dat er geen regels waren overtreden.

Sinds PartyGate was het wachten op de minstens 54 brieven van Conservatieve parlementsleden die nodig zijn voor zo’n vertrouwensstemming. Maandagvoormiddag maakte Sir Graham Brady, de voorzitter van het zogenaamde 1922 Committee van de Conservatieve Partij, bekend dat de vereiste drempel bereikt was. Johnson, die de tijdens de koninklijke feestelijkheden afgelopen weekend door het aanwezige publiek meermaals werd uitgejouwd, moest vol aan de bak. Hij probeerde zijn partijgenoten ervan te overtuigen dat hij ondanks alle euvel nog steeds de juiste man op de juiste plaats is. ‘The best is yet to come’, zou Johnson volgens Britse media hebben gezegd.

Opleveren deed zijn toespraak nauwelijks. Hoewel veel regeringsleden zich publiekelijk achter Johnson schaarden, kreeg Johnson de steun van slechts 59 procent van de conservatieve parlementsleden. Voor de oppositiepartijen voldoende reden om te benadrukken dat Johnson daarmee in principe zijn meerderheid in het Britse Lagerhuis kwijt is – de Tories hebben in de praktijk namelijk zeventig zetels op overschot. Waarnemers menen dat dit voor de Labourpartij van voorzitter Keir Starmer de gedroomde uitslag is omdat zijn premierschap de sociaaldemocraten meer stemmen oplevert dan kost. ‘Behalve verliezen is dit de slechtst mogelijke uitslag’, klinkt het.

Met de uitslag doet Johnson het een stuk slechter dan zijn conservatieve voorgangers Margaret Thatcher, John Major en Theresa May. Thatcher en May wonnen hun vertrouwensstemming in respectievelijk 1989 en 2018 met een grotere marge, maar zagen zich niet veel later verplicht om te vertrekken. John Major won op zijn beurt won in 1995 de vertrouwensstemming relatief comfortabel, maar verloor nadien zwaar de verkiezingen van Labourleider Tony Blair. Johnson voelt zich naar eigen zeggen toch gesterkt. In vergelijking met de vijfde ronde van de voorzittersverkiezingen van 2019, toen Johnson 51,9 procent van de stemmen behaalde, doet de partijvoorzitter het zelfs een stuk beter, luidt het argument.

Volgens de huidige regels van de Conservatieve Partij kan er het komende jaar geen nieuwe vertrouwensstemming meer plaatsvinden. Dat betekent evenwel niet dat Johnson volledig op beide oren mag slapen. Enkele rebellerende partijgenoten benadrukten maandagavond aan de Britse openbare omroep BBC meermaals dat de bestaande regelgeving in geval van nood kan worden aangepast – de regels staan namelijk niet in steen gebeiteld, waardoor Sir Graham Brady uiteindelijk de beslissingen neemt. Sommige conservatieve parlementsleden waren er zelfs van overtuigd dat Johnson tegen de jaarlijkse partijconferentie van begin oktober niet langer partijleider, en dus premier van het land, zou zijn.

Tegen die achtergrond is het afwachten welk euvel Johnson de komende maanden nog mag verwachten. Ten eerste vinden er op 23 juni tussentijdse parlementsverkiezingen plaats in twee van de 650 kiesdistricten. In beide gebieden, Wakefield en Tiverton & Honiton, staat de Conservatieve Partij volgens de meest recente peilingen voor een historische nederlaag. Daarnaast loopt er nog steeds een onderzoek naar Johnson in het zogenaamde Privileges Committee wegens vermeende belangenverstrengelingen tijdens het PartyGate-onderzoek. Tot slot doet de Conservatieve Partij het in de algemene peilingen al een tijdlang structureel slechter dan de Labour.

Johnson moet dus vol aan de bak – zeker door de stijgende kosten voor het levensonderhoud in het land. Dinsdag lanceerde hij alvast een heleboel voorstellen waarmee de focus opnieuw op het beleidsmatige komt. Op dat vlak wordt het ook uitkijken naar specifieke wetgeving waarmee de regering-Johnson bepaalde delen van het brexitakkoord op de schop wil gooien. Volgens critici wil de Britse premier daarmee vooral de aandacht afleiden van de dossiers waar de regering mee worstelt. Gezien de verdeeldheid over zijn persoon zal het voor Johnson evenwel bijzonder moeilijk worden om het gros van zijn partij opnieuw op dezelfde lijn te krijgen.

Begin oktober vindt de jaarlijkse partijconferentie van de Conservatieve Partij plaats. Het wordt afwachten of Johnson tegen dan nog op zijn stoel zit.