Energievraagstuk doet Europa klimaatambities aanscherpen

Frans Timmermans
Eurcommissaris voor de Green Deal Frans Timmermans. © Getty

De Europese Unie moet nog meer inzetten op een efficiënter energieverbruik, de diversificatie van haar bevoorrading en de uitbouw van duurzame energiebronnen. Dat stelt de Europese Commissie woensdag voor in haar REPowerEU-plan. De oorlog in Oekraïne heeft de globale energiemarkt verstoord en doet Europa nu zijn klimaatambities aanscherpen.

De Commissie kwam al begin maart met haar plan naar buiten, nog geen twee weken na de start van de oorlog. Het moet mogelijk zijn om Europa tegen 2030 helemaal te doen afkicken van Russische fossiele brandstoffen, klonk het toen. Volgens vicevoorzitter Frans Timmermans kan de EU de vraag naar gas uit Rusland dit jaar al met twee derde verminderen.

Woensdag heeft de Commissie haar plan in detail toegelicht. Door samen op te trekken, kan de EU haar afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen al lang voor het einde van het decennium gerealiseerd hebben, luidt de baseline. Dit kan ze doen door de groene transitie versneld door te voeren en de Europese energiebevoorrading te garanderen via meer diversificatie en het versterken van de netwerken op EU-bodem. De recente beslissing van Moskou om de gaskraan naar Bulgarije en Polen dicht te draaien, bewijst volgens de Commissie dat er geen tijd te verliezen is.

Het plan bevat een hele lijst aan voorstellen. Het meest in het oog springende is de verdere vermindering van het energieverbruik in de EU met 13% tegen 2030. Nog maar in zomer van 2021 legde de Commissie een energie-efficiëntiedoelstelling van 9% op tafel. Ook de doelstelling voor het aandeel energie dat uit hernieuwbare bronnen wordt geproduceerd, wordt na nog geen jaar alweer opgetrokken: van 40 naar 45%.

Die targets denkt de Commissie te kunnen bereiken door onder meer de vergunningstermijnen voor infrastructuurwerken korter te maken. Tegen 2025 zouden alle commerciële en openbare gebouwen in Europa verplicht met zonnepanelen uitgerust moeten zijn – nieuwe particuliere woningen tegen 2029. “Dit is ambitieus, maar realistisch”, zei Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in een verklaring.

De lidstaten worden aanbevolen om gezinnen en bedrijven met communicatiecampagnes tips te geven over hoe ze hun gas- en olieverbruik kunnen terugdringen. De Commissie stelde zelfs een overzicht op van gedragsveranderingen die de vraag naar gas en olie met 5% kunnen verminderen. Ze raadt overheden bijvoorbeeld aan om de maximumsnelheid op autosnelwegen en stadscentra te verlagen.
Voor de Europese energiebevoorrading kijkt de Commissie naar meer LNG-leveringen en naar de – onder meer door België gesteunde – geplande groepsaankopen van gas. In de Middellandse Zee en de Noordzee moeten grote aanvoerlijnen voor groene waterstof komen.

Het hele plan veronderstelt massale investeringen en hervormingen, zei von der Leyen. ‘We willen bijna 300 miljard euro mobiliseren: ongeveer 72 miljard in subsidies en 225 miljard in leningen.’ Omgekeerd betaalt Europa nu 100 miljard euro per jaar aan Rusland voor de import van fossiele brandstoffen, uitgaven die over enkele jaren dus verdwenen zullen zijn.

Van de vooropgestelde 300 miljard euro, nodig tussen nu en 2030, is 10 miljard euro bestemd om ‘missing links’ in de gas- en LNG-infrastructuur weg te werken, zodat geen enkel lidstaat voor zijn bevoorrading moet vrezen. De uitbouw van oliepijpleidingen, om het – weliswaar nog niet goedkeurde – embargo op Russische olie op te vangen, vraagt 2 miljard euro aan investeringen. ‘De rest van de financiering gaat naar het versnellen en opschalen van de propere energietransitie’, zei von der Leyen.

Centraal in de Europese financiering staat de in het kader van het coronaherstel opgerichte Faciliteit voor Herstel en Veerkracht (RRF). In het Europees Parlement noemt Sara Matthieu (Groen) het ‘een grote fout’ dat de Commissie de investeringen vooral bij reeds bestaande fondsen zoekt en ook meer geld wil halen uit het ETS-emissiehandelssysteem. ‘De Commissie wil uitstootrechten die anders uit de markt gehaald zouden worden nu toch op de markt brengen om te verkopen, waardoor ze extra inkomsten genereren. Niet alleen mogen bedrijven dan extra CO2 uitstoten, ook kan straks dat geld worden geïnvesteerd in gas. Zo krijgen we wel extra geld, maar het klimaat is dubbel de dupe’, zegt Matthieu.

Kathleen Van Brempt (Vooruit) wijst erop dat de bal nu in het kamp van de lidstaten ligt. ‘De weg zal lang en moeilijk zijn, dat ontkent niemand’, zegt ze. ‘Maar inzetten op onafhankelijkheid en duurzaamheid is de enige uitweg uit deze crisis én de enige manier om gelijkaardige situaties in de toekomst te vermijden.’

Samen met REPowerEU stelde de Commissie woensdag ook een reeks maatregelen voor die de lidstaten kunnen nemen om de gas- en elektriciteitsprijzen te drukken. Die zitten al sinds vorig jaar in de lift en bereiken sinds de start van de oorlog in Oekraïne recordniveaus. Volgens de Commissie zullen de prijzen nog tot 2024-2025 hoge toppen scheren. Enkel wanneer Rusland de gaskraan naar Europa helemaal zou dichtdraaien, kan een prijsplafond volgens de Commissie aangewezen zijn. Zo’n ‘cap’ mag ook niet langer dan nodig aangehouden worden en mag in geen geval de EU hinderen bij het zoeken naar alternatieve voorraden, luidt het.

Dat laatste is best opvallend, want op de Europese top van maart, toen beslist werd dat de EU-landen op vrijwillige basis samen gas gaan kunnen aankopen, werd overeengekomen een prijsplafond op de groothandelsprijs van gas samen met de industrie te onderzoeken. Volgens premier Alexander De Croo gaat het in essentie om een noodmaatregel. ‘Het prijsmechanisme moet je samen met de groepsaankopen zien. De Commissie zal net goede onderhandelingen kunnen voeren omdat ze over dat prijsplafond beschikt als stok achter de deur’, zei hij toen.

Partner Content