‘De toegenomen macht op Europees niveau heeft een sterkere democratische legitimiteit en onderbouw nodig’

‘Meer directe inspraak van burgers op Europees niveau is  broodnodig, want onze liberale democratie staat langs alle kanten onder druk’, schrijft europarlementslid Sara Matthieu naar aanleiding van de Dag Van Europa op 9 mei.

Op de dag van Europa loert een Europese democratie meer dan ooit om de hoek. Het Europees Parlement stemde vorige week voor Europese kieslijsten, waardoor Europeanen binnenkort misschien zelf de Commissievoorzitter kunnen kiezen. Het Parlement stelt voor om 28 transnationale zetels in te voeren, zodat burgers directe inspraak hebben over wie Europa bestuurt.

Vandaag stemt iedereen voor Europarlementsleden uit eigen land. Dat leidt tot nationale navelstaarderij en kleurloze kiescampagnes.

Dat wordt helemaal anders wanneer burgers een tweede stem krijgen om een kandidaat te kiezen uit een Europese kieskring. Die kandidaten moeten zich immers verantwoorden bij kiezers uit de hele EU. Dit is een echte gamechanger, want zo creëren we een werkelijk Europese politieke arena.

Een bijkomend voordeel is dat burgers op die manier de uitvoerende macht rechtstreeks kunnen verkiezen. Vandaag zijn de machtige leden van de Commissie niet rechtstreeks verkozen en dus ook geen rekenschap verschuldigd aan de kiezer.

Meer directe inspraak van burgers op Europees niveau is bovendien broodnodig, want onze liberale democratie staat langs alle kanten onder druk. Aan onze oostgrens boksen we op tegen een imperialistisch en revanchistisch Rusland in verval. De VS, nog steeds het machtigste land te wereld met een schrikwekkende militaire slagkracht, houdt ternauwernood stand tegen populisten en extreemrechts.

Aan de andere kant van de planeet ontplooit een ultra-autocratisch China haar mondiale ambities en ziet het geen graten in de brutale en massale onderdrukking van haar eigen bevolking, laat staan de buitenlandse. Ondertussen slopen de Hongaarse en Poolse regeringen de rechtsstaat in de EU van binnenuit.

Europese burgers vragen terecht om meer en directe inspraak, met deze stap komt het Europees Parlement hieraan tegemoet. In België is Europees stemrecht voor 16-jarigen sinds kort een feit, en daarmee zet ons land de toon in Europa. Het Parlement vroeg vorige week om overal in Europa stemrecht vanaf 16 jaar in te voeren, jongeren willen betrokken worden en mee beslissen over hun toekomst. 

Terecht, want we hebben te maken met steeds verregaandere machtsconcentratie van media en communicatie, de uitholling van onze privacy, mass surveillance en vermarkting van ons doen en laten als burgers, en meer. Burgers en jongeren krijgen door een directe Europese stem meer impact en direct zeggenschap in de richting die Europa uit moet. 

We doen ons best om deze en andere financiële, sociale en ecologische dreigingen krachtig aan te pakken, maar we moeten toegeven dat onze Europese Unie daar vandaag onvoldoende in slaagt. We zitten nog teveel in het defensief. Nochtans weten we goed genoeg dat de aanval de beste verdediging is.  

Naar een nieuw elan

Vandaag worden de voorstellen gepresenteerd van de conferentie over de toekomst van Europa. Een jaar lang onderhandelden 800 gelote burgers samen met Europese volksvertegenwoordigers over concrete voorstellen om de EU klaar te stomen voor de lange termijn. We moeten die resultaten aangrijpen om de democratische slagkracht van de EU te vergroten en toekomstbestendig te maken.

Vandaag is het bijvoorbeeld onmogelijk voor Europese volksvertegenwoordigers om zelf wetten voor te stellen. Volgens de burgers is dat niet meer van deze tijd. Ook moeten ze het recht krijgen om referenda voor te stellen voor uitzonderlijk belangrijke kwesties. Jongeren en burgers willen gehoord worden, dit is een belangrijke eerste stap.

Het burgerpanel wil ook de unanimiteitsregel opheffen tussen de Europese lidstaten. Dat is een slag in het gezicht voor autocraten zoals Viktor Orban. Zo kan hij de EU niet meer blokkeren en chanteren wanneer hij streng wordt aangepakt voor het uithollen van de rechtsstaat.

Nieuw Europees verdrag

De voorbije jaren hebben we gezien dat de Europese Unie wel degelijk snel kan schakelen als het moet. Wie had bijvoorbeeld enkele jaren geleden vermoed dat de EU gezamenlijke schulden zou aangaan om de economische impact van een pandemie tegen te gaan?

We zetten ongeziene stappen, maar dit heeft ook geleid tot institutioneel kunst- en vliegwerk. Dat kan niet eindeloos blijven duren. De toegenomen macht op Europees niveau heeft een sterkere democratische legitimiteit en onderbouw nodig. Zoniet blijven populisten en nationalisten binnen en buiten Europa aan de poten van de EU zagen.

Daarom roepen we vanuit het Europese Parlement op tot een conventie om de Europese verdragen te herzien en klaar te stomen voor de 21^ste eeuw. Onze regeringen mogen deze aanzet van burgers én volksvertegenwoordigers niet negeren, maar moeten ze net met beide handen vastnemen voor een democratisch réveil.

Verandering is mogelijk, en dat tonen we op deze dag van Europa aan.