Jonathan Holslag

‘Europa heeft de voorbije dagen grotere stappen gezet dan in de voorbije dertig jaar’

Jonathan Holslag Politoloog en publicist.

‘De crisis in Oekraïne lijkt de tragische tol die Europa betaalt om zijn eigen veiligheid ernstig te nemen’, schrijft Jonathan Holslag (VU).

Duitsland gaat zijn leger snel moderniseren. Militairen werden alsnog uitgenodigd om hun inzichten te delen tijdens regeringsoverleg en lidstaten schrapen alles wat ze hebben bij elkaar om steun naar de oostflank te sturen. Ondertussen blijven politici maar benadrukken hoe ernstig de situatie is.

Beter laat dan nooit, maar het blijft wrang. Die politici zijn uiteraard niet verantwoordelijk voor de invasie van president Vladimir Poetin. Toch hebben ze deze oorlog minstens onrechtstreeks mee in de hand gewerkt, door jaren van falend Ruslandbeleid en een schromelijke verwaarlozing van de collectieve verdediging. Politici negeerden, minimaliseerden en censureerden risicoanalyses van hun diplomatie en defensiestaf. Slechts een enkeling durfde dat te erkennen: de Duitse christendemocratische politica Annegret Kramp-Karrenbauer. ‘Ik ben zo kwaad op onszelf voor dit historische falen’, ze ze. ‘Na Georgië, de Krim en Donbas hebben we niets voorbereid dat Poetin kan afschrikken.’

Europa heeft de voorbije dagen grotere stappen gezet dan in de voorbije dertig jaar.

Uiteraard zijn die politici geschokt en verontwaardigd. Maar je kunt je niet van de indruk ontdoen dat ze nu in enkele dagen recht proberen te trekken wat jarenlang scheef zat. Ze dekken het misplaatste opportunisme van weleer toe met een dikke laag sancties en stoere standpunten. Politieke schadecontrole. Een collectief mea culpa zou op zijn plaats zijn en voor mijn part staan ze een jaar salaris af aan Oekraïense vluchtelingen als blijk van erkenning van hun eigen verantwoordelijkheid.

Een bijkomende bezorgdheid is dat we van roekeloze verzoeningspolitiek nu overschakelen op roekeloze confrontatie. Begrijp me niet verkeerd: er rest ons geen andere keuze dan confrontatie. Maar in de strategie is het belangrijk om vooruit te denken en voorbereid te zijn op escalatie. We mogen niet terugdeinzen voor escalatie, maar moeten klaar zijn om opnieuw te reageren en te voorkomen dat we in een oncontroleerbare conflictspiraal belanden.

Stel dat de energieprijzen blijven stijgen, hoe bereid je de bevolking voor op zo’n schok? Stel dat we wapens leveren en een Pools konvooi wordt getroffen: hoe ga je daarmee om? Stel dat we vliegtuigen leveren aan Oekraïne en ze worden neergehaald vlak boven de Oekraïense westgrens: wat doen we? Wat als Rusland blijft dreigen met nucleaire wapens? Wat als de aanval op Kiev volledig ontspoort? Of wat als Poetin faalt en er openingen tot onderhandelingen komen?

Ik betwijfel of de EU klaar is voor zo’n escalatiemanagement. De Europese Dienst Extern Optreden, de EDEO, heeft niet bepaald een traditie op dat vlak. In de vergaderingen van ambassadeurs, ministers of regeringsleiders worden sancties pakket per pakket goedgekeurd, met een ruwe projectie van wat de toekomst brengen kan. Maar dat is niet voldoende. Er zijn scenario’s nodig, goed inzicht in de staat van de Russische besluitvorming, de zwaktes en troeven.

In de theorie van de internationale politiek spreekt men van lammeren en leeuwen. De voorbije decennia was Europa een mak lammetje, nu wil het plots een leeuw zijn. Maar het heeft nog altijd het strategische brein van een lam. Op lange termijn kan de crisis Europa versterken. Dat is een goede zaak. Op voorwaarde dat we de crisis op korte termijn beheersen. ‘Hoe meer verantwoordelijkheid je hebt, hoe belangrijker het is dat lef vergezeld wordt door een reflectieve geest,’ schreef de grote Pruisische strateeg Carl von Clausewitz, ‘dat men niet vervalt in een blinde uitbarsting van passie zonder vooruit te kijken.’

Partner Content