‘Er wordt een zucht van opluchting geslaakt in het Noord-Korea van Afrika’

Het einde van de vijandelijkheden tussen Ethiopië en Eritrea zorgt voor een zucht van opluchting in Eritrea, de regio, en de hele wereld. Martin Plaut, voormalig Afrikacorrespondent voor de BBC, kijkt naar de gevolgen voor het land – ook wel het Noord-Korea van Afrika genoemd.

Hoe kreeg Eritrea zijn imago van gesloten staat?

De Eritrese president Isaias Afwerki ging er vanuit dat niemand zijn land te hulp zou schieten nadat het een gewapend conflict begon om onafhankelijkheid te bekomen van Ethiopië in 1961. Dat was niet helemaal juist, maar het land kreeg zeker geen steun van een grootmacht.

Er wordt een zucht van opluchting geslaakt in het Noord-Korea van Afrika.

Toen Eritrea uiteindelijk onafhankelijk werd in 1993 zag Afwerki geen reden om zijn mening te veranderen. Als gevolg daarvan waren grote internationale hulporganisaties niet welkom, en zelfs de Verenigde Naties vonden het moeilijk om te werken in het land.

Na 2001, toen de president de strijd tegen de oppositie opvoerde – ook binnen zijn eigen partij, werden de bureaus van alle grote nieuwsorganisaties zoals de BBC, Reuters en AFP, gesloten. Internationale journalisten mochten het land maar sporadisch bezoeken, waardoor er nauwelijks nog nieuws kwam uit het land.

De president staat bekend als humeurig en gesloten. Gezien Eritrea een dictatuur is en er geen verkiezingen zijn, is het land een weerspiegeling van zijn leider. Het wordt genoemd als sponsor van het regionale terrorisme.

In hoeverre is dat nog altijd het geval?

Na de bittere grensoorlog met Ethiopië tussen 1998 en 2000 begon de regering in Asmara de Somalische islamistische groep Al-Shabaab en enkele Ethiopische rebellengroepen te steunen. De bedoeling was de Ethiopische regering te ondermijnen die in Somalië vocht tegen de islamisten.

Die activiteiten, net als het grensconflict met Djibouti, leidden tot een VN-wapenembargo tegen Eritrea in 2009. VN-deskundigen beschreven de Eritrese steun aan Al-Shabaab in detail, maar vonden de laatste jaren geen bewijzen meer voor verdere betrokkenheid.

Recent nog zei VN-secretaris-generaal Antonio Guterres dat de sancties tegen Eritrea waarschijnlijk overbodig zullen worden omdat beide landen hun geschil hebben beëindigd.

Welke invloed kan vrede tussen beide landen hebben op de Hoorn van Afrika?

Als de toenadering tussen beide landen standhoudt en het grensconflict wordt opgelost, kan dat de vooruitzichten voor de Hoorn ingrijpend veranderen.

Het sluiten van de grens in de voorbije twee decennia had een verschrikkelijk effect op de mensen langs de 1000 kilometer lange grens. Familiebanden en handelspatronen werden ernstig verstoord.

De mensen in beide landen hadden eigenlijk nooit ruzie: er is er weinig animositeit tussen beide bevolkingen. De meningsverschillen bestonden vooral tussen de heersende partijen in beide landen.

Nu die op het eerste gezicht opgelost zijn, kan het leven in de Hoorn zich herstellen. De Eritrese havens van Massawa en Assab zullen heropleven als er weer Ethiopische handelswaar kan passeren. Ook de potasreserves (mengsel van zouten dat hoofdzakelijk uit kaliumcarbonaat bestaat, nvdr.) langs de grens kunnen nu ontgind worden.

Ethiopië is momenteel de snelst groeiende economie in Afrika, en ook investeringen in Eritrea zullen niet langer als risicovol beschouwd worden nu de oorlog is beëindigd. Bovendien: in plaats van te concurreren in hun pogingen om elkaars rebellengroepen te steunen en te financieren, kunnen Ethiopië en Eritrea nu de handen in elkaar slaan in de strijd tegen hun echte vijand: armoede.

Wat zal de impact zijn op de Eritrese samenleving?

Dat is de moeilijkste vraag en elke voorspelling gaat gepaard met grote onzekerheid. Gezien de erg gesloten dictatuur in Eritrea is het onmogelijk te zeggen welke kant het land nu zal uitgaan. Er is een kans dat Isaias democratische ontwikkelingen mogelijk maakt nu hij niet langer met een vijandige buur kampt. De grondwet, die geratificeerd is door de Nationale Vergadering, zou geïmplementeerd kunnen worden en vrije verkiezingen zouden een meerpartijensysteem mogelijk kunnen maken. De president zou zelfs kunnen opteren voor het pensioen nu er vrede is – hij is inmiddels dan ook 72 jaar oud.

Dat is allemaal mogelijk, maar niet erg waarschijnlijk. De president is extreem voorzichtig en hij gelooft dat hij onmisbaar is voor het land: zonder hem zou Eritrea de weg kwijtraken. Hij zal waarschijnlijk maar met mondjesmaat meer vrijheden toelaten. Die aanpak zou beter aansluiten bij zijn aanpak in het verleden. Maar dat kan op zijn beurt leiden tot groeiende frustratie bij de bevolking die economische moeilijkheden en een gebrek aan democratie aanvaardde in oorlogstijden, maar dat mogelijk niet langer zal doen wanneer er vrede heerst. We zullen zien welke krachten dat zal doen ontwaken en hoe de bevolking zal reageren.

De Eritrese vluchtelingenstroom zal pas stoppen als er niet alleen een blijvende vrede is, maar ook ontwikkeling.

Kunnen de ontwikkelingen het aantal Eritrese vluchtelingen beïnvloeden?

Het einde van het conflict betekent in principe ook dat Eritrea’s ‘oneindige legerdienst’ wordt stopgezet. Die legerdienst is nu nog verplicht voor alle burgers tussen 18 en 40 jaar. In theorie geldt de plicht voor anderhalf jaar, maar veel Eritreeërs dienen twintig jaar of meer, tegen een pover salaris en onder moeilijke omstandigheden. Vrouwen lopen risico op verkrachting en seksueel misbruik.

De legerdienst is veruit de belangrijkste motor voor de Eritrese exodus, met tot vijfduizend emigranten per maand. Als de legerdienst wordt afgeschaft, zullen sommige dienstplichtigen terugkeren naar hun boerderijen of werk zoeken. Een van de mogelijke gevolgen is wel dat de werkloosheid toeneemt. Als de grens met Ethiopië open gaat, kunnen duizenden mensen in vluchtelingenkampen terug naar huis keren, en mogelijk wordt de uitstroom zo zelfs tenietgedaan. Maar dat is een erg optimistische prognose: meer waarschijnlijk zullen de vluchtelingen in de kampen blijven tot ze er zeker van zijn dat de transformatie permanent is.

De Eritrese vluchtelingenstroom zal pas stoppen als er niet alleen een blijvende vrede is, maar ook ontwikkeling. Tot dan zullen velen blijven zoeken naar een beter leven in het buitenland, al zal het misschien in kleinere aantallen zijn.