Elke Chinees krijgt een score, Knack sprak met een medewerker van het nieuwe controlesysteem

Wu Jingmei: 'Zonder big data en gezichtsherkenning is het sociale kredietsysteem niet mogelijk.' © Getty Images
Leen Vervaeke
Leen Vervaeke Correspondente in China

Een databank met daarin een betrouwbaarheidsscore van alle Chinezen, gekoppeld aan een systeem van straffen en beloningen: volgens professor Wu Jingmei houdt het alleen maar voordelen in.

Normaal geeft Wu Jingmei geen interviews. De 54-jarige professor, directeur van het Credit Management Research Center van de Renmin Universiteit in Peking, is een van de grootste Chinese specialisten in het sociale kredietsysteem, een nieuw controlemechanisme waarmee China volop aan het experimenteren is. Ze schreef er boeken over, werkte mee aan de nationale plannen, en adviseert ambtenaars en bestuurders die het sociale kredietsysteem concreet moeten uitbouwen.

Maar Wu houdt zich, net als alle Chinese betrokkenen bij het sociale kredietsysteem, liever afzijdig van buitenlandse journalisten. In westerse media, zo is de redenering, verschijnt toch geen goed woord over het sociale kredietsysteem. Een databank met daarin een betrouwbaarheidsscore van alle Chinezen, gekoppeld aan een systeem van straffen en beloningen, dat roept in westerse ogen inderdaad al snel orwelliaanse doemscenario’s op. Nog meer dan nu zullen de Chinezen in de mal van modelburger worden gedrukt.

In westerse media verschenen de afgelopen maanden schrikbarende verhalen over het sociale kredietsysteem. Alle Chinezen zouden een individuele puntenscore krijgen die door goed of slecht gedrag verhoogd of verlaagd kan worden en die hun leven in China zou maken of kraken. Hun online aankopen zouden meetellen in die score, waarbij luiers prijzenswaardig en grote hoeveelheden videogames laakbaar zouden zijn. Camera’s met gezichtsherkenning zouden hen overal in de gaten houden, en elke kleine misstap – zoals door het rood oversteken – onmiddellijk in rekening brengen.

Probleem met al die verhalen is dat niemand op dit moment precies weet hoe het sociale kredietsysteem er zal uitzien. Er is een nationaal plan uit 2014, waarin het systeem – dat in 2020 in werking moet treden – in algemene bewoordingen wordt beschreven. En er zijn tientallen lokale proefprojecten, waar met concrete, soms heel ingrijpende puntentellingen, straffen en beloningen wordt geëxperimenteerd. Maar welk lokaal project uiteindelijk nationaal zal worden ingevoerd, is nog niet beslist.

Wat niet helpt in de berichtgeving, is dat de Chinese overheid geen greintje inzage geeft. We doen tientallen interviewaanvragen met betrokkenen van de lokale proefprojecten, maar die worden een voor een afgewimpeld. Na enkele negatieve publicaties in buitenlandse media, niet altijd even correct, wil (of mag) niemand nog praten over het sociale kredietsysteem. Dat het daardoor juist moeilijker wordt om correct verslag te doen, is een argument dat in China geen indruk maakt.

Tot professor Wu Jingmei, een van de interviewkandidaten, onverwachts ingaat op ons verzoek. Een toevalstreffer. ‘Ik heb vele interviewaanvragen van Duitse, Franse en Amerikaanse media gekregen, maar ik heb altijd geweigerd’, zegt ze in de lobby van een protserig vijfsterrenhotel in de buitenrand van Peking, in de buurt van haar privékantoor. ‘Maar ik lees zo veel informatie die niet klopt, dat ik nu beslist heb om toch een interview te geven. Ik wil een positief verhaal vertellen. Het sociale kredietsysteem zal een enorme stap voorwaarts zijn voor de zelfsturing van de mens.’

Het Chinese sociale kredietsysteem wordt vaak met westerse kredietratingsystemen vergeleken, met als grote verschil dat het Chinese systeem ook moreel gedrag mee in rekening brengt.

Wu Jingmei: Ik heb altijd moeite om in internationale kringen de juiste terminologie te vinden voor het sociale kredietsysteem. Het Chinese woord voor krediet (‘ xinyong‘) is veel ruimer van betekenis: het betekent ook betrouwbaarheid, eer en deugdzaamheid. Het sociale kredietsysteem houdt bij in welke mate iemand zich aan de regels houdt, niet alleen de juridische regels, maar ook de morele regels. Die staan niet in wetboeken maar in ons hart en in onze geest en moeten ook nageleefd worden. Een voorbeeld is respect voor je ouders: als je je ouders niet in ere houdt, overtreed je de gebruiken van onze samenleving. Dat wordt dan vastgelegd in je kredietdossier.

Het Chinese woord voor krediet (‘xinyong’) is veel ruimer van betekenis: het betekent ook betrouwbaarheid, eer en deugdzaamheid.

Professor Wu Jingmei

Maar hoe kun je beoordelen of iemand zijn ouders respecteert? Dat is toch heel moeilijk te meten?

Wu: Het is niet omdat iets moeilijk is dat we het niet moeten doen. We testen nu verschillende proefprojecten in een aantal steden, en dat is een proces van vallen en opstaan. Hier en daar zullen aanpassingen gebeuren, maar de algemene richting zal niet meer veranderen. Uiteindelijk zal het sociale kredietsysteem nationaal uitgerold worden, maar het is nog niet duidelijk welk model zal worden gekozen.

In welke mate steunt het systeem op nieuwe technologie, zoals big data of gezichtsherkenning?

Wu: Zonder big data en gezichtsherkenning is het sociale kredietsysteem niet mogelijk. Als iemand door het rood oversteekt of zijn naam kerft in een historisch monument, dan is er geen andere manier om dat vast te leggen dan met gezichtsherkenning. De rol van technologie zal alleen maar belangrijker worden. Hoe meer data we willen vastleggen, hoe meer technologie we nodig hebben.

Maar hoe zit het met de privacy, als op elke straathoek een camera mijn gedrag in de gaten houdt?

Wu: Technisch gezien is het mogelijk om iedereen constant te monitoren, maar dat is niet het doel van het sociale kredietsysteem. Als je geen overtredingen begaat, wordt je gedrag niet geregistreerd. Alleen als je illegale daden stelt, wordt dat in het sociale kredietsysteem vastgelegd. Maar als je gewoon je eigen leven leidt, komt het allemaal in orde.

Chinese media hebben er al op gewezen dat de verzamelde data niet feilloos zijn. Sommige mensen zijn voor heel kleine vergrijpen op een zwarte lijst terechtgekomen, waarna ze als straf geen vliegtuigtickets of treintickets in eersteklas meer konden kopen.

Wu: Het is waar dat er wat groeipijnen zijn, maar dat betekent niet dat het idee niet goed is. In de hele geschiedenis van de mens is er nog nooit een systeem als dit geweest, dus hebben we tijd nodig om het te testen en om te achterhalen welke gegevens we kunnen verzamelen en hoe we dat het best doen. Je kunt beter discussiëren over hoe je het systeem kunt verbeteren, in plaats van het af te schrijven wegens een paar gebreken.

In mijn ogen heeft het sociale kredietsysteem vooral voordelen. Zo kan het tot meer rechtvaardigheid leiden. Nu is het zo: wie geld heeft, krijgt makkelijk vergunningen om een bedrijf te openen en wordt rijker. Wie geen geld heeft, krijgt moeilijk vergunningen en blijft arm. Zo neemt de ongelijkheid toe. Maar het kredietsysteem kan dat veranderen. Als iemand geen geld heeft maar wel betrouwbaar is, kan de overheid hem op basis van zijn kredietscore een vergunning toekennen. Betrouwbaarheid is een rechtvaardiger criterium dan geld.

In China zijn we niet gewend dat regels strikt worden nageleefd, en dat zal even een aanpassing vergen. In het begin zullen mensen protesteren en klagen dat ze overal gevolgd en gecontroleerd worden. Maar als wij een goed systeem uitbouwen, dan zullen ze na een tijdje inzien dat hun omgeving en hun leven er veel beter op worden. Dan zullen ze zeggen: ja, dit is hoe het eigenlijk altijd al had moeten zijn.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content