Eerste vrouwelijke president van Mexico in de schaduw van haar voorganger: wat vermag Claudia Sheinbaum?

Claudio Sheinbaum: na 68 mannen de eerste vrouwelijke president van Mexico. © Getty Images
Elisa Hulstaert
Elisa Hulstaert Redacteur

Voor het eerst in zijn geschiedenis heeft Mexico een vrouwelijke president. ‘Het is maar de vraag of Claudia Sheinbaum uit de schaduw van haar links-populistische voorganger en politieke mentor Andrés Manuel López Obrador kan treden.’

‘Voor het eerst in 200 jaar hebben wij, vrouwen, het geschopt tot het presidentschap van de Mexicaanse republiek’, zei een glunderende Claudia Sheinbaum nadat duidelijk was geworden dat ze geschiedenis zou schrijven. Met 59,76 procent van de geldige stemmen wordt de linkse politica op haar 61e de eerste vrouwelijke president van Mexico. Ze gaf haar oppositiekandidaat Xóchitl Gálvez (27,45 procent) – ook een vrouw – het nakijken.

‘Symbolisch is het een grote stap’, zegt Alejandro Monsiváis Carrillo, professor politieke wetenschappen aan het Colegio de la Frontera Norte in Tijuana. ‘Maar we mogen niet vergeten dat Sheinbaum presidentskandidate werd bij de gratie van Andrés Manuel López Obrador.’ Tijdens haar campagne gaf Sheinbaum meermaals te verstaan dat ze het linkse beleid van haar voorganger zou voortzetten.

‘Waarschijnlijk had om het even wie de steun kreeg van AMLO 60 procent van de stemmen behaald.’

Alejandro Monsiváis Carrillo Carrillo

Professor politieke wetenschappen

Grondwettelijk was de links-populistische Andrés Manuel López Obrador, in de omgang bekend als AMLO, na één termijn van zes jaar niet herverkiesbaar. ‘De overwinning van Sheinbaum wordt gezien als een referendum over het beleid van López Obrador’, zegt Monsiváis Carrillo. ‘Het electoraat heeft massaal zijn steun uitgesproken voor AMLO. Waarschijnlijk had om het even wie de steun kreeg van AMLO 60 procent van de stemmen behaald.’

Schaduw

López Obrador staat bekend om zijn charisma en spontaniteit, wat hem ongetwijfeld een stevige achterban opleverde. Omdat Sheinbaum zelden lacht, werd ze tijdens de campagne door de oppositie de Ice Lady genoemd. Het blijft afwachten of Sheinbaum de populariteit van haar voorganger zal kunnen evenaren.

‘Het is ook maar de vraag of Sheinbaum uit de schaduw van AMLO kan treden, en of ze haar eigen stempel op het beleid zal kunnen drukken’, zegt Monsiváis Carrillo. ‘Tijdens haar campagne volgde ze nauwgezet de lijn die López Obrador uitstippelde. Op geen enkel moment uitte ze kritiek op zijn beleid of nam ze er afstand van.’

Met haar indrukwekkende cv lijkt het op papier niet onmogelijk. Als kleindochter van joodse migranten behaalde ze een doctoraat in de milieutechniek. Later maakte ze deel uit van het klimaatpanel IPCC dat in 2007 de Nobelprijs voor de Vrede won.

‘Sheinbaum erft een land dat er in alle opzichten rampzalig aan toe is.’

Alejandro Monsiváis Carrillo Carrillo

Professor politieke wetenschappen

Wat haar politieke loopbaan betreft, liep Sheinbaum altijd in de voetsporen van López Obrador. Toen hij in 2000 regeringsleider werd van Mexico-Stad, werd zij zijn milieuschepen. Toen hij in 2018 president werd, werd zij regeringsleider van de hoofdstad, die 9 miljoen inwoners telt. In 2012 richtten ze samen Movimiento Regeneración Nacional of Morena op: de ‘beweging voor nationale vernieuwing’.

‘Met een reeks linkse maatregelen, zoals de verdubbeling van het minimumloon, wist López Obrador zich bij een groot deel van de bevolking bijzonder populair te maken’, zegt Monsiváis Carrillo. ‘Maar Mexico kampt intussen met een enorm begrotingstekort en kreunt onder het toenemende drugsgeweld. Veiligheid, energie en migratie vormen grote uitdagingen. Sheinbaum erft een land dat er in alle opzichten rampzalig aan toe is.’

Plan C

Dan zijn er nog de autocratische trekken van AMLO die wereldwijd wenkbrauwen doen fronsen. Al in 2021 noemde het Britse tijdschrift The Economist López Obrador in één adem met de Hongaarse premier Viktor Orbán in Hongarije, de Indiase premier Narendra Modi en de voormalig Braziliaanse president Jair Bolsonaro. ‘Hij is een bedreiging voor de democratie’, besloot het blad.

‘Terecht’, vindt Monsiváis Carrillo, die zich precies daarom ‘ontmoedigd’ voelt door de verkiezingsuitslag. ‘López Obrador probeerde hervormingen door te voeren die de democratie en de rechtsstaat ondermijnen.’ Vooral het Instituto Nacional Electoral (INE), het instituut dat de Mexicaanse verkiezingen in goede banen moet leiden, werd door hem in het vizier genomen.

Een eerste poging om het INE te vervangen door een andere instelling liep voor López Obrador met een sisser af. Meteen daarna lanceerde hij het Plan B, dat het INE financieel droog moest leggen. Toen ook dat mislukte, kondigde López Obrador aan dat hij bij de volgende verkiezingen een gekwalificeerde meerderheid wilde behalen om de grondwet aan te passen. ‘Dat is zijn Plan C’, zegt Monsiváis Carrillo. ‘Het is een autoritaire ingreep die wordt voorgesteld als middel om de zogenaamde Vierde Transformatie mogelijk te maken (een verandering die de Mexicaanse Revolutie uit 1910 moet evenaren, nvdr), maar eigenlijk stelt het de president in staat om de rechterlijke macht naast zich neerleggen. Als dat gebeurt, is het voorbij met de democratie en de rechtsstaat. Wat mij betreft is de democratie in Mexico nu al dood.’

‘López Obrador plant een ingreep om de rechterlijke macht naast zich neer te kunnen leggen.’

Alejandro Monsiváis Carrillo Carrillo

Professor politieke wetenschappen

Of Sheinbaum democratischer te werk zal gaan, is volgens Monsiváis Carrillo koffiedik kijken. ‘Het is waarschijnlijk dat heel wat mensen op haar gestemd hebben omdat ze ervan overtuigd zijn dat Sheinbaum een intelligente vrouw is. Als zij een bekwaam kabinet om zich heen weet te verzamelen, kan ze zeker een positieve impact hebben op het land. Maar het kabinet van haar voorganger bestond uit mensen die hij zelf floreros noemde, bloemenvazen die er pro forma zaten en zonder enige vorm van tegenwerking zijn plannen uitvoerden. Wil Sheinbaum daar verandering in brengen, dan zal ze afstand moeten nemen van AMLO, en daar zijn voorlopig nog geen aanwijzingen voor.’

Dat internationale media vooral in de verf zetten dat Sheinbaum ingenieur en klimaatwetenschapper is, baart Monsiváis Carrillo zorgen. ‘Vanuit die optiek zou je verwachten dat Sheinbaum een progressieve regering zal leiden. Op papier heeft ze ook alles in huis om het land op een inclusieve manier welvarender te maken. Maar dat mag niet ten koste gaan van de democratie en de rechtsstaat. Geen enkele meerderheid geeft de regering het recht om de democratische instellingen uit te hollen. Ook als ze dat doet vanuit het idee dat zoiets “echte democratie” is, blijft het autocratisch. Geen enkele autocratie bevordert het welzijn, is progressief of handelt naar de wet. Die zaken zijn simpelweg niet compatibel. Wat Sheinbaum ook doet, ik hoop dat ze binnen het kader van de constitutionele democratie blijft handelen.’

Machismo

Na 68 mannelijke presidenten maakt Mexico zich op voor de eerste vrouw die het hoogste politieke ambt zal bekleden. Voor een land waar vrouwen pas in 1953 stemrecht verwierven, dat bekendstaat om zijn lange geschiedenis van machismo en geweld tegen vrouwen mag dat gerust historisch genoemd worden.

Toch komt een vrouwelijke president niet volledig uit het niets. ‘Op papier onderschrijft Mexico alle internationale verdragen rond gendergelijkheid’, zegt Barbara Ortiz, genderexpert bij het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen en eerder aan het werk bij het Centrum voor Mexicaanse Studiën van de Universiteit Antwerpen. ‘Het land hanteert strenge genderquota en het was niet de eerste keer dat vrouwen zich kandidaat stelden voor het presidentschap. Maar een vrouw in een toppositie blijft nog eerder uitzonderlijk.’

‘Symbolisch is het feit dat een vrouw de positie van president zal bekleden van onschatbare waarde.’

Barbara Ortiz

Genderexpert

‘Symbolisch is het feit dat een vrouw de positie van president zal bekleden van onschatbare waarde’, zegt Ortiz. ‘We onderschatten hoe beeldvorming onze maatschappij beïnvloedt en vormgeeft. In Mexico heerst er nog altijd een machocultuur en leven er nog meer dan in België sterke genderstereotypen. Om die te doorbreken, is een rolmodel als Claudia Sheinbaum van grote waarde. Het toont vrouwen dat het zelfs in een land als Mexico voor een vrouw mogelijk is om de hoogste leidinggevende posities in te nemen. Dat is daar zeker nog geen evidentie. Het is een belangrijke stap om het glazen plafond te doorbreken, maar het is op zich uiteraard niet voldoende om gendergelijkheid te garanderen in de Mexicaanse samenleving.’

Hoewel Mexico een van de eerste landen was die femicide (de moord op een vrouw omdat ze een vrouw is) in het strafwetboek opnam, gaat het land gebukt onder geweld op vrouwen. Volgens de Spaanse krant El País worden in Mexico jaarlijks meer dan 3000 (jonge) vrouwen en meisjes vermoord, en wordt slechts 24 procent daarvan beschouwd als femicide.

Zal Sheinbaums overwinning iets veranderen voor de 67 miljoen Mexicaanse vrouwen in een patriarchale samenleving? Tijdens haar laatste campagne-evenement liet Sheinbaum het in ieder geval doorschemeren. ‘Het is tijd voor vrouwen en verandering’, zei ze op een vol plein voor het Nationaal Paleis waar de Mexicaanse regering vergadert. ‘Compañeras, vriendinnen, zussen, dochters, moeders: jullie zijn niet alleen.’

‘Toch gaf ze in de rest van haar campagne geen blijk van enige ambitie om op te komen voor vrouwenrechten’, merkt Monsiváis Carrillo op. ‘Opnieuw: Sheinbaum leek heel erg in de pas te lopen van AMLO, een van de meest machistische presidenten die het land ooit gekend heeft. Voorlopig blijft het gissen of ze die richting aanhoudt.’

‘Als presidente heeft Sheinbaum een zware erfenis gekregen van AMLO’, besluit Ortiz. ‘Maar ze staat ook in de beste positie om vanuit het institutionele niveau het leven van vrouwen fundamenteel te verbeteren’, zegt Ortiz. ‘Laten we hopen dat ze die kans aangrijpt.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content