Een jaar voor de Olympische Spelen in Rio: de bezem van Renato zal nog werk hebben

Het Olympisch park van Rio in de verte © Reuters

In 2014 noemde John Coates, een gerespecteerd IOC-lid het nog ‘de slechtst voorbereide Spelen ooit’. Dezer dagen is men iets voorzichtiger. Er zal tot middernacht worden gewerkt, maar op 5 augustus 2016 zal alles klaar zijn, heet het nu. Hoe ver staat Rio één jaar voor de Spelen?

Renato Sorriso. Zijn naam klinkt als een glimlach, te mooi haast om waar te zijn. Beroep: straatveger. Woonplaats: Rio de Janeiro. Witte tanden. Wereldbekend en geregeld in de boekskes wereldwijd, sinds de slotceremonie van de Olympische Spelen van Londen in 2012. Toen de samba dansend met zijn bezem, reclame makend voor de volgende olympiade. Symbool voor de flair en de kleur die Rio aan de Spelen zou geven. Anders, vrolijker, minder stijf, voor, tijdens en na de sportprestaties.

Er wordt dezer dagen druk over nagedacht. Het zullen en moeten ‘losse’ Spelen worden, op alle vlakken. Dat Rio het aandurfde om een straatveger als uithangbord te gebruiken, moest een eerste keer vertederen.

Sinds 2012 wordt Renato, nog steeds straatveger bij Comlurb, geregeld ingezet in mediacampagnes. Hij komt uit een arme familie met elf kinderen en zijn moeder, een wasvrouw, waarschuwde hem geregeld. Dat hij zou eindigen als gari, straatveger. Ze kreeg gelijk, al voorspelde ze niet zijn bekendheid.

Renato Sorriso
Renato Sorriso© Reuters

Renato, die bekend werd toen hij dansend de Sambadrome opkuiste na het carnaval, is dezer dagen geregeld te zien op de Braziliaanse televisie, waar hij de netheid van zijn stad en het belang van zijn werk onderstreept. De straatveger als marketingproduct, op dat vlak is Rio alvast innovatief.

Toen Londen in de zomer van 2005 de Olympische Spelen kreeg toegewezen, was Rio ook even kandidaat. Tenminste op papier, want officieel werd het nooit. Het IOC liet de kandidatuur niet toe. Onvoldoende onderbouwd. Vier jaar later trok men met een veel sterker dossier naar Kopenhagen, waar de Spelen zouden worden toegewezen. Met de steun van de president (toen nog Lula) om het politieke draagvlak te onderstrepen, en rapporten van de Wereldbank voor het economische luik. Die bank voorspelde dat Brazilië in 2016 de vijfde economie van de wereld zou zijn. De crisis verhinderde dat, Brazilië staat nu zevende, nog een eindje achter Frankrijk en Engeland.

Niet alleen politieke en financiële argumenten werden in Kopenhagen aangehaald, ook emotionele. Ongeveer een jaar voor de bid kwam iemand aanzetten met het idee van een wereldkaart. Daarop werden alle voorbije gaststeden (Winter- en Zomerspelen, sinds Athene 1896 ruim 50) aangeduid. Niet één keer was Zuid-Amerika gastheer. Zuidelijker dan Mexico was het IOC op het Amerikaanse continent nog niet geraakt. Die lacune kon Rio wegwerken. (Noot: overigens is ook Afrika nog steeds een blinde Olympische vlek.)

Chicago, Tokio, Madrid, ze bogen die dag in Denemarken het hoofd. Met 66 stemmen tegen 32 trokken de Spanjaarden als laatste tegenstander aan het kortste eind. ‘Brazilië’, zei Lula opgewonden, ‘heeft hiermee zijn status als tweederangsland afgelegd.’

Vila Autodromo
Vila Autodromo© Reuters

Op Copacabana barstte het feest los. Een van de beste sambascholen van de stad, Salgueiro, hield een speciaal voorbereide show, Lulu Santos, een wereldster in zijn land, trad op. De bekendmaking gebeurde om elf uur ’s morgens Braziliaanse tijd en heel wat carioca’s lieten het werk voor wat het was en schreeuwen, dansten en zongen hun vreugde uit.

Circus Maximus

Zijn ze inmiddels wakker uit hun droom?

Ja en neen. Rio 2016 is het slotspektakel van tien jaar grote sportevenementen in de stad. In 2007 werden hier de Panamerikaanse Spelen gehouden, in 2014 was er het WK voetbal, met de finale tussen Duitsland en Argentinië in het legendarische Maracanã, en nu dus de Spelen.

Tien jaar lang was Rio één grote bouwwerf, met geld dat ging naar grote infrastructuurwerken, de bouw van nieuwe wegen, de uitbreiding van het metronetwerk en het toegankelijker maken van alle wijken.

Wie in 2020 in Rio wordt geboren, zal in een heel andere stad opgroeien dan zijn ouders. In een stad waar ook veel inspanningen werden gedaan om de favela’s veiliger te maken. Ze wegwerken lukte niet, Rio is een van de steden met de grootste sociale ongelijkheid.

Niet iedereen noemt het pacificatieproces van die buurten succesvol – vaak wordt het drugs-en-geweldprobleem gewoon verplaatst naar de buitenwijken en af en toe komt het nog steeds tot schietpartijen – maar een hele reeks hulporganisaties houden de boel nu goed in het oog. Tien jaar media-aandacht heeft wat doen bewegen.

Wie in 2020 in Rio wordt geboren, zal in een heel andere stad opgroeien dan zijn ouders

Ongetwijfeld hebben de grote sportevenementen de modernisering versneld en budgetten losgeweekt die anders maar met mondjesmaat zouden zijn toegekend. Het zal door de burgemeester van de stad, Eduardo Paes, die op 2 oktober 2009 juichend uit zijn stoel sprong bij de bekendmaking, de komende maanden voldoende worden onderstreept. Rio, ooit nog het oude centrum van Brazilië maar dan zijn status als politieke hoofdstad van het land verloren aan Brasilia en dat van economisch hart aan São Paulo, heeft een inhaalbeweging gemaakt. Van Paes wordt gezegd dat hij kandidaat is om president Dilma Rousseff op te volgen bij de komende verkiezingen in 2018. Vlekkeloze Spelen zijn allicht een troef.

Dat er tot de laatste seconde zal worden gewerkt, is duidelijk. De aanbesteding van de Arena op Copacabana waar het beachvolleybal plaatsvindt, is nog niet eens uitgeschreven en er is ook nog grote onduidelijkheid over de elektriciteitsvoorzieningen van alle stadions en hallen. Maar dat was ook zo een jaar geleden, voor het WK. Ook toen werd bij wijze van spreken nog de dag voordien de laatste paal in de grond geheid. Maar alles werkte en de organisatie was af.

Het Christusbeeld in Rio de Janeiro
Het Christusbeeld in Rio de Janeiro© Belga Image

Het zal in Rio niet anders zijn. Op dit moment is volgens de officiële woordvoerders ongeveer 85 procent van de infrastructuur af. De rest wordt haast- en nachtwerk, wat de kosten nog serieus omhoog zal jagen. Normaal moest Rio begin augustus een bijgesteld budget bekendmaken, maar die deadline werd al verschoven naar eind augustus. Het budget zou in de buurt van dat van Londen moeten liggen, ongeveer 13 miljard euro. Maar allicht loopt het op. De Braziliaanse regering rekende op de privé om een deel van dat bedrag mee te investeren. Maar het is crisis en er spelen een aantal schandalen.

Het blijft voer voor economen, zulke Spelen. En voor actievoerders, die er met name in Boston in slaagden om de kandidatuur van de stad voor de Spelen van 2024 te verhinderen. Die kandidatuur moet op 15 september van dit jaar bij het IOC zijn. Allicht wordt LA de Amerikaanse kandidaat.

Los Angeles en Barcelona zijn voor economen voorbeelden van de best geslaagde Spelen van de voorbije decennia. Los Angeles omdat het organisatierisico voor een groot stuk werd afgewenteld op de privé en Barcelona omdat de stad een achtergesteld deel opwaardeerde. Dat wil Rio ook. Niet in Barra, de wijk van de rijken, maar in een ander deel van de stad. Deodoro, waar mountainbikers, BMX’ers en ruiters voor de medailles strijden. Nu nog onbekend en quasi onontsloten, straks misschien hip. Deodoro stond voor de carioca’s tot dusver synoniem voor de militaire basis en de dictatuur met al haar uitwassen. Het heeft geen toeristische attracties, maar misschien zorgt een betere ontsluiting voor een leefbaarder klimaat als woonwijk.

Maar de meeste olympische steden scheurden hun broek en wisten zich geen raad met het exploiteren van de diverse sportarena’s na afloop van het evenement. Het prestigieuze Vogelnest van Peking, waar op 22 augustus het WK atletiek plaatsvindt, is sinds de Spelen amper de status van toeristische attractie ontgroeid, zelden viel er sport te beleven. Ook Londen heeft alle moeite gehad om het stadion te hergebruiken, pas vanaf 2016 verhuist voetbalclub West Ham United naar daar. Ook in Rio was dat al het geval: na de Panamerikaanse Spelen bleef heel wat infrastructuur on- of ondergebruikt of werden er dusdanige constructiefouten geconstateerd (aan het atletiekstadion dat Botafogo gebruikt) dat het een tijd dicht moest voor renovatiewerken.

De Guanabara Bay (R) bij Rio de Janeiro
De Guanabara Bay (R) bij Rio de Janeiro© Belga Image

Op het internet circuleren tal van studies die aantonen dat organisatoren de economische kost systematisch onder- en de return overschatten. Circus Maximus, noemt de Amerikaanse econoom Andrew Zimbalist het. Het BNP van een stad of een staat groeit niet door die gekke veertiendaagse en zelfs het aantal toeristen wordt overschat. Op dat vlak heeft Rio na de Spelen wel een troef. Ipanema, Copacabana, Cristo Redentor: het blijven mythische namen.

Vila Autódromo

Er is niet alleen een financiële kost, maar ook een sociale. Bij de diverse ontwikkelingsprogramma’s van sportarena’s in Rio verloren ongeveer 20.000 families hun huis. In Barra woedt op dit moment een hevige strijd tussen de politie en de diehards uit de Vila Autódromo, die hun huizen weigeren te verlaten. Onlangs vielen bij een inval nog zes gewonden. Vila Autódromo is een favela in Barra. Ontstaan bij gebrek aan ruimte dichter bij het Centro, maar relatief drugs- en geweldvrij. Huiseigenaars bouwden er – zonder toestemming – op grond van de gemeente, maar werden getolereerd. Tot nu. In de weg staan ze niet, maar ze zijn hinderlijk voor het uitzicht, een vuile vlek in een chique buurt. Bewoners vinden dat de stad gebruikt maakt van de Spelen om van hen af te geraken. Van de 500 huizen en openbare gebouwen die hier stonden, gingen er al een pak tegen de vlakte.

Eén jaar voor de Spelen organiseert Rio dezer dagen overal waar het kan testevents, om na te gaan waar de problemen liggen. Vorige zondag was er een kwalificatiewedstrijd voor de olympische triatlon, ruiters testen vanaf morgen hun piste in Deodoro en op 16 augustus is er een grote wielerwedstrijd. Wegen worden afgesloten, circulatieplannen bijgestuurd. De carioca past zich aan en vloekt.

Eén testevenement wees al op een groot probleem: de vervuiling van Guanabara Bay, waar de zeilers straks tussen plastic en ander afval zullen moeten laveren. Rio loopt achter wat betreft de verwerking van het afvalwater, slechts 30 procent wordt gezuiverd, en dat is in periodes van grote regenval sterk te merken. Het water gutst dan naar beneden vanaf de hellingen waar de favela’s zijn gevestigd. Burgemeester Paes beloofde al dat de baai voor tachtig procent zuiver zou zijn, maar dat haalt Rio niet. Zeilers zullen langs de properste kant van de baai moeten laveren.

Renato Sorriso kan immers niet alles wegvegen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content