Eén jaar na bestorming Capitool: ‘Mogelijk was 6 januari 2021 maar een generale repetitie’

Keert Donald Trump in 2025 terug naar het Witte Huis, dat hij in januari na een ongeziene aanval op de democratie moest verlaten? Volgens de doorgewinterde onderzoeksjournalist Bob Woodward en zijn collega Robert Costa is de kans niet gering.

Bob Woodward (78) behoeft nauwelijks introductie. De Amerikaanse journalist bracht in 1972 met zijn toenmalige collega Carl Bernstein van TheWashington Post het Watergateschandaal aan het licht, waardoor president Richard Nixon moest aftreden. Sindsdien groeide hij uit tot een van de belangrijkste en best geïnformeerde chroniqueurs van de Amerikaanse politiek, en dankzij zijn uitstekende relaties in Washington blijft hij nieuwe schandalen blootleggen. In Peril, het laatste van drie boeken dat hij schreef over het presidentschap van Donald Trump, reconstrueren hij en journalist Robert Costa (36) van TheWashington Post de laatste maanden van Trumps ambtstermijn. Ze beschrijven hoe een confrontatie met China op het nippertje werd vermeden, en hoe generaal Mark Milley op eigen houtje een extra veiligheidsmaatregel inlaste om te vermijden dat Trump na zijn verkiezingsnederlaag kernwapens zou inzetten.

Zullen we beginnen met de vraag die iedereen zich stelt? Hoe waarschijnlijk is het dat Donald Trump zich in 2024 kandidaat stelt voor de presidentsverkiezingen?

Bob Woodward: De peilingen maken vrij duidelijk dat hij door de Republikeinen voorgedragen kan worden, op dit ogenblik toch. Maar alles verandert voortdurend.

Trumps voormalige perschef Stephanie Grisham beweert dat Trump bij een terugkeer uit zal zijn op wraak. Gelooft u dat ook?

Robert Costa: Als hij zich opnieuw verkiesbaar stelt, is dat zeker niet alleen om president te worden, maar ook uit wraak. Hij wil dat de Republikeinen zijn leugen helpen verspreiden dat niet Joe Biden maar hij de verkiezingen heeft gewonnen. Hooggeplaatste Republikeinen durven die leugen niet te weerleggen. Trump is op campagne, ook al heeft hij zijn kandidatuur nog niet officieel aangekondigd. Hij houdt rally’s en vaart uit tegen president Biden. Hij is niet verdwenen. Zijn schaduw hangt over het politieke toneel en iedereen verwacht dat hij terugkeert.

De Republikeinen voeren momenteel in verschillende staten nieuwe kieswetten in die het hen gemakkelijker maken de verkiezingen te manipuleren. Maken ze op die manier een comeback van Trump mogelijk?

Costa: James Clyburn, een burgerrechtenactivist en prominente zwarte Democraat in het Congres, zei onlangs dat de democratie in vuur en vlam staat omdat Republikeinen overal in het land zulke kieswetten aannemen, terwijl de Democraten in Washington aan het bakkeleien zijn over hoe ze die Republikeinse wetswijzigingen kunnen tegengaan. Zij zijn verdeeld over de vraag of ze het filibusteren in de Senaat moeten afschaffen zodat ze hun eigen regels kunnen volgen. Zo zouden ze een einde kunnen maken aan de manier waarop de Republikeinen te werk gaan. De Democraten raken het niet eens over hoe ver ze kunnen gaan om de Republikeinen te stoppen.

Doen de Democraten en Joe Biden genoeg om de comeback van Trump en het trumpisme te voorkomen?

Woodward: Het is nog niet duidelijk waar het presidentschap van Biden toe leidt, wat zijn agenda is op wetgevend gebied. Politiek wordt afgemeten aan succes en mislukking. Kan Biden de Democratische Partij bijeenhouden? Het valt niet te ontkennen dat hem dat zwaar valt, maar als hij erin slaagt, zal het zijn geloofwaardigheid verhogen.

Wat zou er gebeuren als Trump een tweede keer president wordt? In uw boek beschrijft u hem als een gevaar voor de nationale veiligheid. Tijdens zijn laatste maanden als president dachten hooggeplaatste militairen zelfs dat hij gek werd.

Woodward: Generaal Mark Milley, het hoofd van de Joint Chiefs of Staff (de hoogste militaire leiders, die het ministerie van Defensie, de Nationale Veiligheidsraad en de president adviseren over militaire kwesties, nvdr) dacht echt dat Trump krankzinnig werd. Hij ging in het Oval Office tekeer tegen Jan en alleman, hij was een ongeleid projectiel. Een week na zijn verkiezingsnederlaag zei Gina Haspel, de door Trump benoemde CIA-directeur, dat ze een rechtse staatsgreep vreesde. Trump gedroeg zich als een driftige kleuter.

Generaal Milley vergeleek Tumps woedeaanvallen zelfs met scènes uit de film Full Metal Jacket.

Costa: Milley heeft aan den lijve ondervonden hoe Trump kon uitvaren en hoe zijn geloofwaardigheid afbrokkelde. Na de dood van George Floyd (eind mei 2020, nvdr) wilde Trump troepen naar Washington sturen om met harde hand op te treden tegen de Black Lives Matter-beweging. De legerleiding verzette zich daartegen en kreeg het met hem aan de stok. Trump schold Milley en minister van Defensie Mark Esper zodanig uit dat hij hen deed denken aan de geschifte marine-instructeur uit Full Metal Jacket.

Pas achteraf is gebleken dat de VS en China toen op de rand van een gewapend conflict stonden. Generaal Milley moest zijn Chinese ambtgenoot geruststellen omdat de Chinezen dachten dat Trump het bevel tot de aanval zou geven. Hoe was het zover gekomen?

Woodward: Milley heeft twee keer gebeld met China. Voor de verkiezingen hadden de Amerikaanse geheime diensten documenten verzameld waaruit bleek dat de Chinezen dachten dat de VS hen zouden aanvallen. Milley belde met zijn collega in Peking, generaal Li, die hij al vijf jaar kende, om hem ervan te overtuigen dat zoiets niet zou gebeuren.

Het tweede telefoontje kwam na de bestorming van het Capitool in januari?

Woodward: De aanval op het Capitool op 6 januari was vreselijk. Zoiets hadden we in de Verenigde Staten nooit eerder gezien. De hele wereld was geschokt. In die periode dacht China echt dat de VS zouden instorten. China, Rusland en Iran brachten hun legers in staat van paraatheid. Op zo’n moment ontstaan er makkelijk misverstanden, en de situatie kan snel escaleren. Milley belde nogmaals met generaal Li om hem gerust te stellen.

Nancy Pelosi, de Democratische voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, belde Milley na de bestorming van het Capitool omdat ze vreesde dat Trump kernwapens zou inzetten.

Costa: Dat telefoontje is een historisch moment. De hoogste militaire leider in rang en de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden maken zich ongerust over de opperbevelhebber. Wat zal hij doen, wat kán hij allemaal doen? Pelosi kent de wetgeving goed en is op de hoogte van nationaleveiligheidskwesties. Haar telefoontje diende om te verhinderen dat de president stommiteiten zou begaan, kernwapens zou afvuren of een andere militaire actie zou ondernemen.

Bestond dat gevaar echt?

Costa: Pelosi weet net zo goed als alle anderen in de hoogste rangen van de Amerikaanse politiek dat er bepaalde procedures zijn voor het inzetten van militaire middelen. Maar tegelijkertijd heeft de president het grondwettelijke recht om het leger rechtstreeks de opdracht te geven kernwapens in te zetten.

Woodward: We hebben een afschrift van het telefoongesprek tussen Pelosi en Milley gekregen. Het is een van de opmerkelijkste gesprekken die ik als journalist heb gezien, zelfs opmerkelijker dan de geheime opnamen van Richard Nixon uit het Watergateschandaal. Pelosi zegt tegen Milley: ‘De president is gek. Hij is niet te vertrouwen. We moeten ons ervan verzekeren dat er procedurele controles zullen gebeuren als hij kernwapens wil gebruiken.’ En Milley zegt: ‘Ik ben het helemaal met je eens.’

Wat heeft de generaal toen gedaan?

Woodward: Milley riep de commandanten bijeen die in de War Room van het Pentagon van wacht waren. Hij gelastte dat ze hem mee aan tafel moesten vragen als er een bevel kwam tot militaire actie of de inzet van kernwapens. Hij liep door de kamer, wees elke officier afzonderlijk aan en liet hen om de beurt een soort eed afleggen. ‘Begrepen?’ ‘Yes, sir!’ ‘Begrepen?’ ‘Yes, sir!’ Op die manier voorzag hij een extra veiligheidsmaatregel in de procedure voor het afvuren van kernwapens.

Nadat u dat had onthuld, werd Milley vooral door Republikeinen zwaar aangepakt. Ze zeiden dat hij geen respect had voor de militaire hiërarchie. Sommigen beschuldigden hem zelfs van verraad.

Woodward: Milley heeft voor het Congres onder ede getuigd en alles bevestigd wat we hadden geschreven. Hij zag het als zijn plicht om zijn land te beschermen.

Denkt u dat Trump en zijn kompanen op 6 januari de menigte op het Capitool hebben afgestuurd? Wilden ze een situatie creëren waarin ze de noodtoestand konden uitroepen om de controle over het land te krijgen?

Costa: In ieder geval waren er goed gecoördineerde en zeer intensieve acties om Bidens overwinning ongedaan te maken. Trump heeft verschillende tactieken uitgeprobeerd om zijn presidentschap veilig te stellen. Hij oefende druk uit op het ministerie van Justitie, op vicepresident Mike Pence, op Congresleden en op ambtenaren in verschillende staten. Het enige wat hem interesseerde, was aan de macht blijven. We onthullen in ons boek dat John Eastman, een conservatieve advocaat, destijds een memo van twee pagina’s heeft geschreven, dat door velen als de blauwdruk voor een staatsgreep wordt gezien. Eastman schetst hoe Pence, als voorzitter van de Senaat, kon proberen de verkiezingsoverwinning van Biden teniet te doen. Het was een ongeloofwaardig plan, maar president Trump zette er volop op in, en hij drong er bij zijn vicepresident op aan om het uit te voeren.

Maar Pence verzette zich daartegen.

Costa: Pence, een conservatieve Republikein uit Indiana, was compleet radeloos. Hij wilde loyaal zijn aan de president, maar ook de wet respecteren. Uiteindelijk koos hij de kant van de rechtsstaat. Hij heeft met veel mensen overlegd, met zijn advocaten, zelfs met voormalig vicepresident Dan Quayle, die onder George H.W. Bush heeft gediend. Uit dat alles blijkt dat het Amerikaanse systeem, de Amerikaanse democratie, zwaar op de proef werd gesteld door een president die er alles aan deed om aan de macht te blijven.

Trump had op 5 januari een ontmoeting met Pence, vlak voor die als voorzitter van de Senaat officieel zou aankondigen dat Biden de verkiezingen had gewonnen. Wat wilde Trump van hem?

Costa: Het is een interessant tafereel. Trump zet Pence zwaar onder druk. Een dag voor de bestorming van het Capitool verzamelt de menigte al op Pennsylvania Avenue, vlak bij het Witte Huis, waar Trump met Pence vergadert. De straten lopen vol Trump-aanhangers, je ziet alleen maar rode petten. Ze zijn van plan om de volgende dag te protesteren als in het Congres bekend wordt gemaakt dat Biden de verkiezingen heeft gewonnen.

Trump ontvangt vicepresident Pence in het Oval Office…

Costa:… en hij brengt hem in de verleiding van de macht. Het is een haast Bijbels moment. Trump wijst naar de menigte buiten en zegt: ‘Als deze mensen beweren dat ze de macht hebben, zou je Bidens overwinning dan niet graag ongedaan maken?’ Pence geeft niet toe. Trump zet de deur open zodat het geloei van de sirenes van de relschoppers tot in het Oval Office te horen is. Hij wil het gejoel van de menigte horen. De president heeft geen moeite met wat buiten aan het gebeuren is.

Houdt u het voor mogelijk dat 6 januari nog maar de generale repetitie was voor meer politieke onlusten, voor meer rellen?

Woodward: Dat is heel goed mogelijk. Als Trump door zijn partij als presidentskandidaat wordt voorgedragen, zullen de volgende verkiezingen een nooit eerder geziene strijd worden. We weten niet wat er in Trumps hoofd omgaat, maar kijk naar wat hij voortdurend herhaalt. Nog voor de verkiezingen van 2020 zei hij: ‘Als ik verlies, zijn de verkiezingen gestolen.’ En hij herhaalt dat nog altijd. Miljoenen mensen lijken hem te geloven, hoewel er geen enkel bewijs is voor wat hij zegt. Wij maken in de Verenigde Staten een van de gevaarlijkste momenten mee in de geschiedenis van het presidentschap.

Zal de commissie die het Congres heeft ingesteld om de gebeurtenissen van 6 januari te onderzoeken meer te weten komen dan u?

Costa: Journalisten hebben notitieboekjes, pennen en opnameapparatuur. Maar het Congres kan mensen dagvaarden. De commissie wil achterhalen wat de mensen in het Witte Huis onder Trump concreet hebben gedaan. Justitie heeft al honderden mensen in het vizier (en veroordeeld, nvdr) die bij de rellen betrokken waren, maar dit is de vraag die gesteld moet worden: wat is er toen in het Witte Huis gebeurd? Wat werd door Trump geregisseerd, gecoördineerd van bovenaf?

Woodward: Tijdens een seminarie journalistiek ging ik met mijn studenten in discussie over wat er op dit moment gebeurt en hoe wij, journalisten, dat aanpakken. Iemand vroeg: ‘Wat heeft het voor nut als de waarheid pas achteraf aan het licht komt?’

Wat hebt u geantwoord?

Woodward: Dat we met de waarheid heel ver kunnen komen. De manier waarop we politiek bedrijven, onze grondwet en al onze wetten zijn gebaseerd op de vooronderstelling dat de waarheid het allerbelangrijkste is. Maar we moeten die waarheid wel kunnen vinden. We moeten ze het nodige gewicht toekennen. Als de waarheid niet voor beide politieke partijen hetzelfde gewicht heeft, blijft het gevaar van instabiliteit bestaan.

Bob Woodward

– 1943: geboren in Geneva, Illinois

– 1971: journalist bij The Washington Post

– 1972: brengt samen met zijn collega Carl Bernstein het Watergateschandaal naar buiten, dat in 1974 president Richard Nixon tot ontslag dwingt

– 1976: wordt in All the President’s Men van Alan J. Pakula gespeeld door Robert Redford

– Schreef 21 boeken over de Amerikaanse politiek, waaronder 3 over het presidentschap van Donald Trump

Robert Costa

– 1985: geboren in Richmond, Virginia

– 2010: journalist bij het conservatieve magazine National Review

– Sinds 2014: journalist bij The Washington Post. Politiek analist voor de zenders NBC en MSNBC. Zijn vele interviews met Donald Trump leveren hem de bijnaam ‘de Trumpfluisteraar’ op

– Beschouwt Bob Woodward als zijn mentor