‘Een creatieve brainstorm is lastig in een land waar vrij nadenken niet gangbaar is’

Journaliste Eefje Rammeloo verhuisde in 2014 naar China waar ze onder andere werkt als correspondente voor Knack. Wij bieden u alvast een passage over de Chinese economie uit haar nieuwe boek ‘Het geluk van de Chinezen’ aan.

Om te blijven groeien, heeft de economie een flinke dosis innovatie nodig. China innoveert dan ook dat het een lieve lust is, maar het land komt van ver. Een creatieve brainstorm is lastig in een land waar vrij nadenken niet gangbaar is. Hoe ziet die Chinese innovatie eruit?

De economische groei staat op een lager pitje en de goedkope arbeid waarmee Chinezen jarenlang veel geld verdienden, is niet zo goedkoop meer. Maar wat is China nog wel als het niet langer de ‘fabriek van de wereld’ is?

Premier Li Keqiang wil dat zijn land het ‘laboratorium van de wereld’ wordt. Chinese bedrijven moeten waardevollere producten gaan maken om te kunnen concurreren met Europese en Amerikaanse bedrijven. Veel van die bedrijven staan aan de grenzen te popelen om op de Chinese markt hun spullen aan te prijzen. Wat zij doen, moet China zelf kunnen.

Innovatie is niet alleen belangrijk voor de nationale trots die Li hoog wil houden. Het is bittere noodzaak: scholen en universiteiten leveren hoogopgeleide jongeren af die geen baan kunnen vinden omdat ze overgekwalificeerd zijn. Ook voor hen wil de premier de ‘innovatiegedreven economie’ stimuleren.

De verwachting is dat China in 2018 Europa voorbij is wat betreft uitgaven voor onderzoek en innovatie. Niet zo vreemd ook: China kondigde in het dertiende vijfjarenplan (2016- 2020) aan dat het in 2020 een innovatief ‘powerhouse’ wil worden. ‘Made in China 2025’, het plan dat premier Li Keqiang in 2015 presenteerde, belooft een ‘nieuwe industriële revolutie’, met extra aandacht voor kwaliteit.

Onderschat ons niet, zeggen de Chinezen. En terecht, vindt een gerenommeerde China-kenner. Is het niet wat vreemd om te veronderstellen dat ‘je geen mobiele app kunt bouwen als je niet weet wat er écht gebeurde op het Plein van de Hemelse Vrede’? Hij refereert aan de hardhandige manier waarop Beijing de studentenprotesten van 1989 neersloeg. Die gebeurtenis wordt in China verzwegen of drastisch gerelativeerd.

Maar dat China geen democratisch land is, hoeft innovatie niet per se in de weg te staan. Dat vindt ook Alex Runne, directeur van de Chinese vestiging van What If, een Amerikaans innovatie-adviesbureau. ‘De manier waarop China innoveert, is de manier waarop de rest van de wereld dat over een aantal jaar ook doet: pragmatisch, experimenterend…’

Zijn ogen schitteren als hij praat over de innovatieve kant van China. In het Westen worden Jack Ma (Alibaba) en Lei Yun (Xiaomi) vergeleken met Steve Jobs. Ze zijn er dus wel, Chinese innovators. Toch hoeven we van hen geen ‘creative act of God’, geen baanbrekende innovatie te verwachten, denkt Runne. Want ja: ‘om de wereld op z’n kop te zetten, heb je meer persoonlijke vrijheid nodig.’ In een Shanghaise steeg heeft Alex Runne zijn kantoor net opnieuw ingericht. Het is een adviesbureau zoals je ze overal ter wereld ziet: zonder tussenwanden, kleurrijk met lange tafels en zitjes verspreid door de ruimte. Aan het hoge plafond hangen grote letters die woorden zoals passion of impact vormen. Innovatie is hun specialiteit. Runne beschouwt het als ‘een commerciële uitdaging met een creatief effect; niet als een creatieve uitdaging met commercieel effect’. Veel innovatie vindt plaats op het internet. Hij noemt Wechat: ‘Dat ligt jaren voor op alles wat we op de westerse markt kennen.’ Een ander voorbeeld is het mateloos populaire yy.com. Op het eerste gezicht een Chinese versie van YouTube. Maar deze website gaat verder. Met Portugese les, een make-upworkshop of een muziekoptreden kunnen deelnemers virtuele rozen verdienen die om te wisselen zijn tegen echt geld. Leuk en lucratief. Maar in een land met zo’n gigantische oppervlakte bieden dit soort websites de mogelijkheid om ook mensen in de verste uithoek te bereiken. Om kosten te sparen post een farmaceutisch bedrijf bijvoorbeeld iedere maand een bijscholingssessie op yy.com. Zo hoeven de vertegenwoordigers niet naar het hoofdkantoor af te reizen. Op het hoogtepunt tot nu toe, in december 2011, had de website 8,45 miljoen gebruikers. Hun aantal groeit sneller dan Skype in de eerste jaren van haar bestaan.

Als Hu Pan (25) met vrienden gaat lunchen, splitsen ze de rekening. Met één veeg over het scherm van haar telefoon stuurt ze geld van haar rekening naar die van haar vrienden. Bioscoopkaartjes hebben ze al betaald met dezelfde app, en nu bestelt Hu via de app van Kuaidi Dache een taxi.

Haar vriend wijst haar erop dat het morgen gaat regenen, dus koopt ze snel even een paar regenlaarzen op Taobao. Ze kan kiezen: als ze de laarzen koopt bij een winkel in Shanghai heeft ze de laarzen vanmiddag nog in huis, anders wordt het morgen.

De diensten onder de paraplu van Alibaba hebben Hu’s leven gemakkelijker gemaakt. Het is geen understatement dat Alibaba’s oprichter Jack Ma (Ma Yun in het Chinees) aan de basis stond van het internet in China: de website die hij in 1995 bouwde, was nota bene de zevende website in heel China. Hij had ontdekt dat ‘China’ op internet ‘niet bestond’, zo zou hij later veelvuldig en smakelijk vertellen. Daarom wilde hij websites bouwen voor Chinese bedrijven, want ‘als we op een dag de computer aanzetten en op het internet is alles buitenlands, dan is het te laat en hebben we spijt’.

Toch flopte zijn eerste bedrijfje. Niet alleen omdat Ma naar Chinese normen nogal een early adopter was, maar ook omdat hij gedwongen werd een joint venture aan te gaan met Hangzhou Telecom. Daardoor raakte Ma de controle over zijn bedrijf kwijt aan de overheid.

In 1999 verzamelde de vijfendertigjarige Ma zeventien vrienden in zijn appartement, en trakteerde ze op een wervende toespraak. Hij had de Amerikaanse websites goed bestudeerd. ‘Het Chinese brein is net zo goed als dat van hen en daarom durven we met de Amerikanen te concurreren. Als we een goed team zijn en we weten wat we willen kan één van ons, tien van hen verslaan.’

Ma is een ‘natural public speaker’, zegt oud-topman bij Alibaba en maker van de documentaire Crocodile in the Yangtze, Porter Erisman. Hij grossiert in oneliners, heeft grootse dromen en laat zich niet tegenhouden. Een echte ondernemer. Het eerste anderhalf jaar zaten ze met z’n achttienen in Ma’s appartement, weggestopt van de buitenwereld zodat concurrenten niet wisten waarmee ze bezig waren.

Toch was Alibaba volgens een van de bankiers die in het bedrijf investeerde zeker geen origineel idee. In andere landen waren ondernemers met vergelijkbare projecten bezig. Het was Ma’s vastberadenheid die de investeerders verleidde.

Door de Chinese straten crossen vandaag brommertjes met stapels pakketjes op de bagagedrager die telkens nét niet omvallen. De pakjes zijn niet alleen van Alibaba, Taobao of Tmall, maar ook van jd.com, Yidianhao of elektronicawinkel Suning.

In meer afgelegen gebieden zoals Tibet, Xinjiang of Qinghai duurt het aanmerkelijk langer voor de bestelling wordt afgeleverd, maar voor de meeste Chinezen is de wereld inmiddels met een paar klikken op computer of telefoon binnen handbereik – precies zoals Jack Ma voorspelde.

Geen platform is zo omvangrijk als dat van hem. Per seconde worden er op de Alibaba-websites 402 bestellingen geplaatst, dat zijn er jaarlijks 12,7 miljard. Het is makkelijk innoveren in een land waar nog niets is, zou je kunnen zeggen.

Jack Ma was de juiste doordouwer op het juiste moment. Hij had een beter, vernieuwend antwoord kunnen bedenken op de gebreken van een bestaand product. De bakfiets, het retinascherm op de laptop of de ‘selfiestok’ zijn van die dingen. Maar in China gaat het volgens Alex Runne om het oplossen van échte problemen. En dat hebben de Chinezen goed in de smiezen.

‘Er zijn robuuste, onbegrensde mogelijkheden, er is de overtuiging dat alle problemen opgelost kunnen worden.’