Deze Italiaanse miljonaire redde al 40.000 bootvluchtelingen: 'Er zijn toch genoeg steenrijke mensen?'

'Kent u Schindler's List?' vraagt Regina Catrambone. In die film vertelt Steven Spielberg hoe de Duitse industrieel Oskar Schindler tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven redde van 1100 Joden. 'Het is mijn favoriete film. Op een bepaald ogenblik zegt Schindler: "Red één leven en je redt de wereld."' Ook haar eigen leven zou Hollywood kunnen inspireren: samen met haar Amerikaanse man Christopher redde Catrambone sinds 2013 ongeveer 40.000 radeloze bootvluchtelingen op de Middellandse Zee, een groep zo groot als de bevolking van een Vlaamse stad als Turnhout. Maar mijn Hollywood-opmerking wuift ze meteen fel weg. 'Maak geen heldin van mij, want dat ben ik niet.' Catrambone was vorige week in ons land op uitnodiging van de Gemeenschap van Sant'Egidio. Tussendoor vroeg ze de Europese Commissie om meer aandacht voor het lot van de Rohingya, een moslimminderheid die uit Myanmar verdreven wordt. 'Nóg zo'n vergeten groep mensen.' De Catrambones runnen vanuit Malta een goed draaiend verzekeringsbedrijf, de Tangiers Group. Het is gespecialiseerd in het verzekeren van ontwikkelingshelpers, journalisten en bedrijfsmensen die in conflictgebieden werken. Om een jaar met uitzonderlijk goede resultaten te vieren, charterden de Catrambones in de zomer van 2013 een groot en luxueus zeiljacht. De cruise ging van Malta naar Tunis. Ter hoogte van het Italiaanse eiland Lampedusa zag de zonnebadende Regina plots een grijze winterjas op de golven dobberen, de mouwen wijd gespreid, alsof iemand hem nog droeg. Maar hij bleek leeg. 'Het leek wel een drijvend spook', herinnert Regina zich. 'Die jas is wellicht van een dronken asielzoeker', vertelde de kapitein haar. Het voorval was bijna vergeten toen op 3 oktober 2013 voor de kust van datzelfde eiland 366 bootvluchtelingen het leven lieten. Paus Franciscus gaf een donderspeech waarin hij vooral politici en bedrijfsleiders de wacht aanzei: 'Doe iets. Zorg ervoor dat de Middellandse Zee niet langer het graf is voor duizenden onschuldige gelukzoekers.' De Catrambones dachten terug aan de drijvende jas en besloten om actie te ondernemen. Regina zag in de speech van de paus een teken van God. 'In de afgelopen twee decennia, zo ontdekte ik, waren er naar schatting 20.000 migranten verdronken in de Middellandse Zee. Welke beschaving kan zoiets verdragen?' In die dagen was alleen de Italiaanse marine op bescheiden schaal aanwezig om de honderden gammele bootjes te onderscheppen van vluchtelingen uit Syrië en Irak, maar ook uit Somalië en Eritrea. 'Er zijn ngo's die dolfijnen redden, maar in 2013 en 2014 waren er op de Middellandse Zee geen humanitaire organisaties actief die vluchtelingen van de verdrinkingsdood konden redden. Ik hou ook van dolfijnen, maar nog meer van mensen. Dus zijn wij dat maar gaan doen.' De Catrambones kochten de Phoenix, een voormalig onderzoeksschip van de Amerikaanse marine, en bouwden het om tot een modern ziekenhuisschip. 'Christopher pakt de zaken graag professioneel aan', vertelt Regina Catrambone in Brussel. 'Hij heeft Migrant Offshore Aid Station (MOAS) opgericht, onze eigen ngo. We namen gespecialiseerd personeel in dienst: medici, paramedici en ex-mariniers. We kochten meteen ook twee hoogtechnologische drones met nachtzicht en twee camera's: een warmtecamera om mensen te detecteren via hun lichaamswarmte en een gewone camera om hun toestand te filmen.' Spotten de drones een groep vluchtelingen op zee, dan verwittigt de kapitein van de Phoenix de dichtstbijzijnde autoriteiten en wacht op instructies. 'Ondertussen sturen we er wel onze rubberen reddingsbootjes naartoe om reddingsvesten, water en voedsel uit te delen en om de veiligheid van iedereen aan boord te garanderen. We zijn een soort eerstehulppost op zee. Als een bootje water maakt, nemen we de vluchtelingen aan boord en brengen ze naar Malta of Italië.' Het eerste jaar haalde de Phoenix 3000 drenkelingen aan boord. Over het werk van de Catrambones en MOAS is sindsdien een documentaire gedraaid: de regisseur noemde zijn werkstuk toepasselijk Vissers van mensen. De operaties van MOAS werden aanvankelijk volledig betaald met het privévermogen van de Catrambones. 'We hebben er al ongeveer 10 miljoen dollar in geïnvesteerd, aangevuld met giften van anderen.' Na haar eerste 'reddingsseizoen' richtte Regina Catrambone een oproep aan andere bedrijfsleiders: 'Volg ons voorbeeld!' 'En?' vragen we haar in Brussel. Ze blaast haar ontgoocheling weg in een diepe zucht. 'Dat valt tegen', klinkt het stil, alsof ze zich schaamt voor haar collega's. 'Ik heb heel wat TED-lezingen gehouden om hen te mobiliseren, maar op enkele uitzonderingen na is het stil gebleven.' Ze vindt het onbegrijpelijk. 'Er zijn toch genoeg steenrijke mensen? De glimlach van een gered kind geeft toch meer vreugde dan het zoveelste halssnoer met diamanten?' Regina Catrambone ergert zich aan zo veel onverschilligheid. 'Is er dan niemand meer die nog huilt om al die verdronken kinderen? Mensen zijn van nature toch nieuwsgierig? En als je nieuwsgierig bent, ben je ook minder onverschillig.' Ze verwijst naar de quote die haar persoonlijke website (reginacatrambone.com) opent: ' Fear is the path to the dark side.' 'Die komt uit Star Wars', zegt ze lachend. 'Veel mensen keren asielzoekers hun rug toe omdat ze bang voor hen zijn: "Ze komen iets van ons afnemen." Die angst is onterecht. Hij wordt aangewakkerd door onwetendheid. Op het vliegtuig naar Brussel moest ik denken aan de net overleden Britse natuurkundige Stephen Hawking. Hij straalde zo'n kracht uit, ondanks het fysiek aartsmoeilijke leven dat hij leidde. Een van zijn mooiste uitspraken was: "Intelligentie is het vermogen om zich aan te passen aan verandering." Dat betekent ook dat we ons moeten aanpassen en openstellen voor de gelukzoekers van elders.' 'Ik zal nooit vergeten wat de paus over de Rohingya zei in Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh: hij vond dat we meer barmhartigheid moeten tonen voor vluchtelingen. "Barmhartigheid" is een oud woord dat helaas in onbruik is geraakt. Terwijl medeleven, zoals we in het Italiaans zeggen, niets kost.' 'Zijn we trouwens niet allemaal migranten?' vraagt ze zich hardop af. 'Ik ben een Italiaanse en woon in Malta. Francesco Catrambone, de betovergrootvader van mijn man, is tussen de twee wereldoorlogen van Italië naar de Verenigde Staten gemigreerd, en zijn zoon is met het Amerikaanse leger in Italië tegen de Duitsers komen vechten. Nadat Christopher in 2005 alles had verloren door de passage van orkaan Katrina in New Orleans, besloot hij het land van zijn voorvaderen te bezoeken. Dat toeval heeft ons samengebracht. Wat zou Amerika zijn zonder de inzet van die duizenden immigranten uit Italië en andere Europese landen?' Het werk van MOAS heeft navolging van andere ngo's gekregen, ook van Artsen Zonder Grenzen België (AZG). Tot afgrijzen van Theo Francken, de Belgische staatssecretaris voor Asiel en Migratie: hij vindt dat AZG en de Catrambones asielzoekers naar hier lokken. Regina Catrambone kent de kritiek op de zogenoemde ' pull factor' van hun werk. Ze schudt haar hoofd. 'Hoe kan die man zoiets zeggen? Moeten we die mensen dan laten verdrinken? Denkt hij echt dat er minder Syriërs uit hun geterroriseerde land zouden wegvluchten als wij er niet zouden zijn? Het mariene recht zegt trouwens dat elk schip op zee verplicht is hulp te bieden aan een schip in nood.' 'Die mensen hebben bovendien alles achtergelaten in hun land. Ze zijn de wanhoop nabij als ze hun lot en laatste geld aan de mensensmokkelaars toevertrouwen. MOAS pleit er al lang voor om veilige routes of corridors voor vluchtelingen te openen. Dan zijn ze niet meer afhankelijk van criminelen en hoeven ze hun leven niet meer te riskeren. In Libanon heeft de Gemeenschap van Sant'Egidio dat al gedaan voor Syrische vluchtelingen: dat voorbeeld verdient navolging.' Over politiek spreekt ze liever niet te veel, maar Regina Catrambone is wel ontgoocheld over de uitslag van de recente parlementsverkiezingen in haar land. De vrees voor migranten heeft de campagne gedomineerd, met een duidelijke overwinning van de rechtse partijen Lega en Forza Italia tot gevolg. 'Het populisme heeft gezegevierd. Dat maakt me niet vrolijk, maar het is een momentopname in de geschiedenis - niet meer dan dat.' Ondertussen krijgen Regina Catrambone en MOAS almaar meer erkenning. In 2016 ontving MOAS in Nederland de Geuzenpenning in aanwezigheid van koningin Máxima. Een jaar eerder had de Italiaanse regering al de Orde van Verdienste aan Regina uitgereikt. 'Mijn land is veel meer dan die rechtste partijen.' Die gedachte troost haar telkens als ze haatboodschappen in haar mailbox aantreft - zelfs van Forza Italia-senatoren kreeg ze er al. Ze heeft vragen bij de nieuwe schijf van 3 miljard euro die de Europese Commissie aan Turkije zal overmaken om vluchtelingen op te vangen. 'Eerlijk? Ik ben daar niet tegen, zolang het geld gebruikt wordt om vluchtelingen op een menselijke manier op te vangen én goed te integreren in de Turkse samenleving. Zolang er onderwijs en medische opvang mee wordt verzekerd. Vluchtelingen in ellendige kampen opvangen - om niet te zeggen: opsluiten - volstaat niet.' Wordt het Europese geld daadwerkelijk goed besteed? 'Ik ben nog niet in die kampen geweest. De Europese Parlementsleden zouden dat moeten doen.' Dat Europa ook vergelijkbare akkoorden heeft gesloten met Libië - en onrechtstreeks met Libische mensensmokkelaars - vindt Regina Catrambone helemaal te gek voor woorden. Daarom is MOAS voorlopig gestopt met zijn werk op de Middellandse Zee. 'We willen niet dat de vluchtelingen die wij redden naar Libië teruggestuurd worden. Dat is geen veilige haven. We willen niet meedoen aan politieke spelletjes, en evenmin aan de pushback van asielzoekers.' Het werkterrein van MOAS is ondertussen uitgebreid naar Bangladesh, waar 700.000 Rohingya uit Myanmar zijn aangespoeld. 'Die groep is nog kwetsbaarder dan de vluchtelingen op de Middellandse Zee. Daar gaat het om Somaliërs, Nigerianen, Syriërs of Afghanen: zij komen uit een land waar ze ooit thuis waren. Zelfs dat hebben de Rohingya nooit gehad. Het zijn staatlozen, mensen zonder identiteitspapieren en zonder rechten. Nergens zijn ze welkom. Niemand geeft om hen. Ze zijn vergeten door de wereld.' In Bangladesh heeft MOAS twee mobiele medische posten. Elke dag worden daar 300 Rohingya verzorgd, in samenwerking met Sant'Egidio. Regina Catrambone is er met verschrikkelijke verhalen van teruggekeerd. 'Een vrouw vertelde me dat ze verkracht was door Myanmarese militairen. Een zwangere vrouw van 25 was levend verbrand: haar hele lichaam was verschrikkelijk toegetakeld, alleen haar gezicht was nog mooi en onaangetast.' Straks strijken weer miljoenen toeristen neer op de stranden langs de Middellandse Zee. De meesten zullen geen idee hebben van de ontelbare lijken die daar al in verdwenen zijn. Regina Catrambone knikt en zwijgt. 'Ik moet terugdenken aan de zomer van 2015, toen we met de Phoenix vol vluchtelingen naar de haven van Lampedusa voeren. Helaas hadden we ook enkele lijken in bodybags aan boord. De haven heeft te weinig diepgang voor ons schip: ook de lijken moesten in kleinere bootjes naar de kade worden gebracht. De Italiaanse douane vroeg om de bodybags te openen. Toen ik omkeek, zag ik aan de andere kant van de kademuur honderden zonnebaders liggen. Het was surrealistisch, maar zo is het leven soms.' Regina Catrambone verwijst geregeld naar paus Franciscus. 'Ik ben opgegroeid in een katholiek gezin. Straks wordt mijn broer tot priester gewijd in Verona. Ik noem mezelf katholiek - daar hoef ik mij toch niet voor te schamen? Ik bid elke dag. Dat geeft mij de kracht om door te gaan. Ik ben bestuurster bij een verzekeringsbedrijf: natuurlijk ben ik niet getraind voor dit werk. Natuurlijk krijg ik het weleens kwaad en moet ik in een hoekje gaan huilen.' 'Dat gezegd zijnde: kún je iemand hier wel voor opleiden? Ik denk het niet. Het hoeft ook niet. Fysiek kun je bijna iedereen helpen of genezen, met een pil of een operatie, maar dat volstaat niet. Je moet de ander ook als mens aanvaarden. En zolang vluchtelingen dat niet voelen, hebben we gefaald.' Verneemt ze soms nog iets van al die door MOAS geredde drenkelingen? 'Af en toe krijg ik een mail. Ze bedanken me en vertellen dat het goed gaat. Maar eigenlijk willen de meesten zo snel mogelijk vergeten dat ze ooit op de vlucht zijn geweest. Begrijpelijk, toch?'