Het inwonersaantal van Oost-Duitsland is de afgelopen decennia gezakt tot het niveau van 1905. Net zoals Hongarije of Polen lijkt de regio geteisterd door wat de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev ‘demografische paniek’ noemt.
In Duitsland wordt dit najaar de dertigste verjaardag gevierd van de val van de Muur, de gebeurtenis die een einde maakte aan de communistische Duitse Democratische Republiek (DDR) en een jaar later tot de Duitse hereniging leidde.
Of Oost- en West-Duitsland drie decennia later ook echt verenigd zijn? Op veel vlakken blijven de verschillen groot of lijkt de kloof zich zelfs de verdiepen. Dat is onder meer zo als het gaat over demografie. Een nieuwe studie, gepubliceerd door de krant Frankfurter Allgemeine, laat zien dat het inwonersaantal in het westen vandaag historisch hoog is. In het oosten is het gedaald naar het niveau van begin vorige eeuw — 1905, om precies te zijn.
Het gewicht van de Duitse splitsing wordt in de publieke opinie tot vandaag volledig onderschat.
Volgens Felix Rösel, auteur van de studie, is die evolutie in de kern nog altijd een gevolg van de scheiding van Duitsland, kort na de Tweede Wereldoorlog. ‘Het gewicht van de Duitse splitsing wordt in de publieke opinie tot vandaag volledig onderschat’, zegt hij in de Frankfurter Allgemeine.
‘Dankzij’ de Muur
Een bijbehorende grafiek laat zien hoe het demografische verschil tussen Oost- en West-Duitsland zich voor het eerst manifesteerde rond 1950. Het volgende decennium liep de DDR in een hoog tempo leeg, meteen de belangrijkste reden waarom in 1961 werd besloten tot de bouw van de Muur. Die kon niet verhinderen dat het inwonersaantal (licht) bleef afnemen. De bevolking vergrijsde, en anders dan in West-Duitsland werd die ontwikkeling in Oost-Duitsland niet gecompenseerd door een migratiegolf.
Bleef het demografisch verschil ‘dankzij’ de Muur nog binnen de perken, dan vergrootte het dramatisch vanaf 1990. Sinds de Duitse hereniging zijn meer dan twee miljoen vooral jonge en hoger opgeleide Oost-Duitsers naar het westen vertrokken. Aan die evolutie is volgens een recente economische studie van het onderzoeksinstituut Ifo nog lang geen einde gekomen. Niklas Potrafke, hoofd van het instituut, gewaagt van ‘een vicieuze cirkel’. Veel goed opgeleide jonge mannen en (vooral) vrouwen vertrekken omdat ze geen perspectief zien in het oosten, stelt hij in het weekblad Der Spiegel. ‘Dat remt de economische ontwikkeling af en zorgt ervoor dat de dichtbevolkte centra in het westen floreren.’
Veel goed opgeleide jonge mannen en (vooral) vrouwen vertrekken omdat ze geen perspectief zien in het oosten.
Diezelfde vicieuze cirkel zou weleens kunnen verklaren waarom er in het oosten heel anders wordt gestemd. In de oostelijke deelstaten, de zogenoemde neue Länder, behaalde de rechts-radicale Alternative für Deutschland (AfD) bij de recente Europese verkiezingen scores van 20 procent en meer. In ongeveer de helft van de kieskringen is de partij er de grootste. In de westelijke deelstaten behaalt ze vaak niet eens 10 procent en is ze hoogstens een figurant.
Angst voor emigratie
De politieke en demografische ontwikkelingen binnen Duitsland vertonen een opmerkelijke parallel met ontwikkelingen die zich binnen de Europese Unie afspelen. Ook in voormalige Oostbloklanden zoals Bulgarije, Polen of Hongarije gaat de exodus naar westelijke lidstaten hand in hand met het succes van rechtse antimigratiepartijen en -bewegingen. De invloedrijke Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev spreekt in dat verband van ‘demografische paniek’.
Je eigen mensen zien vertrekken: als achterblijver is dat een traumatische ervaring.
De antimigratieretoriek komt volgens Krastev voort uit de angst voor emigratie. ‘Je eigen mensen zien vertrekken: als achterblijver is dat een traumatische ervaring’, vertelde hij onlangs in De Groene Amsterdammer. ‘Zelfs als het helemaal niet slecht met je gaat, is het moeilijk om op een plek te wonen die je eigen mensen, je familie en vrienden, willen verlaten. Dat voedt de klassieke angst om als groep vervangen te worden.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
