Merkel IV is ingezworen, maar de Duitse bondskanselier is verzwakt. Zowel binnen haar partij, in de nieuwe Duitse regering, als in Europa.
De reputatie van Angela Merkel heeft zich altijd tussen uitersten bewogen. Nu eens werd ze ‘Kohls meisje’ genoemd, dan weer werd ze beschuldigd van vadermoord op diezelfde Helmut Kohl, de vader van de Duitse hereniging. Kwam haar optreden tijdens de Griekse economische crisis haar op vergelijkingen met de nazi’s te staan, dan werd ze tijdens de vluchtelingencrisis omarmd als ‘Mutti Merkel’. Maar anno 2018 is de politica die ooit – vloeiend Russisch sprekend – de brug vormde tussen de Europese Unie en Vladimir Poetin, onmiskenbaar verzwakt. Zowel binnen haar partij, in de nieuwe Duitse regering als in Europa, waar de Franse president Emmanuel Macron haar voortrekkersrol heeft overgenomen.
‘Na deze ambtstermijn is het gedaan met Angela Merkel. Dat weet ze zelf ook’, vertelt Duitslandkenner Dirk Rochtus (KULeuven). Merkel begint deze week aan haar vierde termijn als Duits bondskanselier – niet slecht, toch, voor iemand die de baan van persvoorlichter ooit misliep omdat die ’te stressvol’ voor haar zou zijn.
Vanuit een politiek standpunt heeft Merkel de verkeerde beslissing genomen in de vluchtelingencrisis.
Merkels populariteit van de voorbije jaren is volgens Merkel-biograaf Wierd Duk eenvoudig te verklaren. ‘Tijdens haar gloriejaren zat Duitsland in een niet-ideologisch tijdperk. De bondskanselier kon zich standpunten van andere partijen eigen maken waarvan ze wist dat ze goed zouden liggen bij het electoraat’, zegt hij. Voor de merkeliaanse manier van politiek bedrijven – afwachten, kijken hoe de wind draait en dan pas een keuze maken – hadden sommige critici gaandeweg een ander woord: opportunisme. ‘Daar kwam ze mee weg tot de vluchtelingencrisis: toen móést ze wel een eigen positie innemen. Vanuit menselijk oogpunt heeft ze in 2015, het jaar van “Wir schaffen das”, misschien de juiste keuze gemaakt, maar politiek is die beslissing haar zuur opgebroken.’
Rebellen in eigen rangen
Net geen zes maanden na de Duitse verkiezingen is de nieuwe regering beëdigd. Merkel werd herkozen, maar met 30 stemmen minder dan de zogenoemde ‘grote coalitie’ van de CDU/CSU en de SPD parlementsleden telt. ‘Er zijn dus rebellen in eigen rangen’, zegt Rochtus.
Wierd Duk gelooft niet in Merkel IV. ‘De CDU gaat regeren onder een bondskanselier die mee schuldig is aan de problemen waarin Duitsland nu verkeert’, zegt hij. ‘Geen problemen op economisch vlak, maar problemen rond het identiteitsvraagstuk. “Wie zijn we nu precies, moeten we zoveel mensen uit islamitische landen binnenhalen en hoe gaan we daarmee om?” Tegelijk is haar coalitiepartner in rouw: de SPD heeft het bij de verkiezingen verschrikkelijk gedaan. Martin Schulz (voormalig Europees Parlementsvoorzitter, nvdr.) als lijsttrekker naar voren schuiven was een verkeerde beslissing. Die man staat voor alles wat de Duitsers niet willen: hij is arrogant, betweterig en leest hen de les op een moment dat ze minder Europa en gesloten grenzen willen. Het illustreert hoezeer de SPD de voeling met haar kiezerspubliek verloren heeft.’
‘Merkel heeft de sociaaldemocraten nodig om te overleven’
Dirk Rochtus is optimistischer over de nieuwe Duitse regering: ‘Beide partijen zijn ambitieus en hebben de intentie om er na het verloren halfjaar werk van te maken.’ De regeringsvorming is dan ook moeizaam verlopen. Olaf Scholz, interim-voorzitter van de SPD, zei dat de regeringsdeelname van zijn partij ‘niet gemakkelijk’ was. Hij noemde die beslissing ‘een daad van rede’. Na de mislukte onderhandelingen van Merkel met de liberalen en de groenen speelden de sociaaldemocraten het hard.
De SPD kreeg Merkel – tot ergernis van haar partijgenoten – op de knieën en ging met belangrijke ministerposten aan de haal, onder meer die van Financiën. Daarnaast werd over een exitclausule onderhandeld: SPD kan na twee jaar uit de coalitie stappen. Rochtus: ‘De sociaaldemocraten zijn van plan om hun ideeën door te drukken en zich te bewijzen. Het is mogelijk dat Merkel hen daarin tegemoetkomt. Ze weet dat de regering bedreigd is als ze te veel weerstand biedt. Ze heeft hen nodig om te overleven.’ In een opiniestuk op Knack.be schreef Rochtus eerder al dat de bondskanselier zich vastklampt aan de macht.
Nu Wolfgang Schäuble weg is, kan de Duitse regering soepeler worden voor besparingen en investeringen in Europa.
Merkel zelf gaf een tijdje geleden te kennen dat ze haar vierde ambtstermijn volledig zal uitdoen, maar Duitse media twijfelen daaraan. Dat Merkel haar eigen opvolger heeft moeten aanstellen, voedt die twijfel nog: de bondskanselier koos voor Annegret Kramp-Karrenbauer, een vertrouwelinge. Rochtus vindt dat niettemin een goede strategische zet, omdat Kramp-Karrenbauer op dezelfde lijn zit: ‘Ze zal proberen om de CDU bijeen te houden en niet toelaten dat Merkel publiekelijk aangevallen wordt door de partij.’
Een aantal CDU-kaderleden plaatsten onlangs openlijk vraagtekens bij de lijn die Merkel aanhoudt en bij haar gulle migratiebeleid. Volgens hen hebben die de opkomst van extreemrechts gevoed. ‘Merkel is niet meer zo sterk als vroeger. Ook binnen haar eigen partij vinden heel wat mensen het tijd voor een machtswissel. Niet dat ze haar zullen afzetten, maar hierna is het echt wel gedaan’, aldus Rochtus.
‘Macron heeft nu de aureool van de man die Europa gaat hervormen’
De machtswissel bij het Duitse ministerie van Financiën kan ook invloed hebben op het Europese economisch beleid. Rochtus: ‘CDU-politicus Wolfgang Schäuble hield de knip op de beurs. Nu die portefeuille in handen van de SPD is, kan het zijn dat de Duitse regering soepeler wordt voor besparingen en investeringen in Europa.’
De sterke Frans-Duitse as zal dankzij Merkels herverkiezing nog even standhouden. ‘Door Duitslands lange zoektocht naar een nieuwe regering is Merkels positie verzwakt en heeft Macron zich kunnen profileren als voortrekker’, zegt Rochtus. ‘Duitsland kan een inhaalbeweging maken, maar voor de Europese bevolking heeft Macron nu de aureool van de man die Europa weer op gang trekt.’ Dat gezegd zijnde: op Europees niveau vermag zelfs de Franse president weinig zonder de steun van Duitsland.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
