De zaak Flynn, het luisterend oor van de FBI en het raadsel van de Ruslandliefde van Trump

In de nadagen van het ontslag van Mike Flynn blijft de vraag: waarom bakte de nationale veiligheidsadviseur van Donald Trump zoete broodjes met de Russen? En deed hij dat op eigen initiatief?

Je kon de vraagstelling inzake Donald Trump de voorbije dagen in verschillende vormen terugvinden op tv of in de geschreven pers. Dit is de formulering van Thomas Friedman, langlopend commentator van The New York Times.

“Ik weet niet of Russische oligarchen hem financieel in hun macht hebben dan wel dat Russische spionnen hem in de tang hebben over vermeend indiscreet gedrag tijdens zijn reizen. Maar de bereidheid van Trump om bondgenoten als Australië aan te vallen, te tieren naar rivalen als China, vijanden als Iran en Noord-Korea te bedreigen en buren zoals Mexico af te bekken – terwijl hij aanhoudend kushandjes toewerpt aan de Russische president Vladimir Poetin – kun je niet wegpraten door te verwijzen naar zijn verlangen om de relaties met Moskou te verbeteren om Islamitische Staat te verslaan”.

Dat is de kern van het probleem: Trump zoekt de confrontatie met ongeveer iedereen behalve met Israël, de traditionele bondgenoot, en met Rusland, de traditionele vijand.

Zijn houding tegenover Israël is binnen de Amerikaanse context begrijpelijk. Zijn houding tegenover Rusland, waarbij hij vooral tegen zijn eigen partij ingaat, is dat veel minder.

Hele leugens, halve waarheden

Neem het geval van de gepensioneerde generaal Mike Flynn, de man die 24 dagen lang Trumps nationale veiligheidsadviseur was.

Flynn stond al eerder bekend als iemand die goede banden had met Rusland. Eind 2015 werd hij een betaalde spreker op de viering van het tienjarig bestaan van tv-zender Russia Today. Hij sprak zich lovend uit over samenwerking met Rusland, en zat tijdens het feestmaal gezellig aan tafel met Vladimir Poetin.

Flynn was gaandeweg meer uitgesproken anti-moslim geworden en zag misschien op dat punt een samenwerking met de Russen als mogelijk en wenselijk.

Dezelfde Flynn, die tijdens de verkiezingscampagne lustig meezong met ‘lock her up’ koren tegen Hillary Clinton, werd op 17 november 2016 door Donald Trump aangeduid als nationale veiligheidsadviseur – de persoon die in het Witte Huis informatie van de inlichtingendiensten filtert, en die adviezen verstrekt. Dat is een cruciale rol en een aanstelling die niet door de Senaat moet geconfirmeerd worden. In zijn nieuwe rol, en ook al voordien, had Flynn ettelijke contacten met de Russische ambassadeur in de VS, Sergey Kislyak. Het telefonisch contact dat hem zijn baan kostte, vond plaats op 29 december 2016. President Obama had als represaille voor Russische hackings en andere inmenging tijdens de verkiezingen 35 Russen het land uitgezet. Ongeveer tegelijk belde Flynn met Kislyak (of werd hij gebeld) en besprak hij de maatregelen van Obama, daarbij denkelijk de indruk scheppend dat onder Trump die sancties weleens snel ongedaan zouden kunnen gemaakt worden.

Technisch gesproken is zo’n tussenkomst van een burger tegen maatregelen van de eigen regering een inbreuk tegen de Logan-wet, maar deze 200 jaar oude wet is uitermate zelden toegepast.

Wat erger was: sinds columnist David Ignatius op 12 januari in The Washington Post melding maakte van lekken over dat telefoongesprek, volgde er terstond een officiële ontkenning van het Trump-kamp: ja, Flynn had eerder kerstgroeten overgemaakt aan de ambassadeur, maar op 29 december was er niet getelefoneerd.

Kort na die algemene ontkenning stuurde Sean Spicer, de woordvoerder van Trump, de boodschap bij. Er was wel degelijk getelefoneerd op 29 december, maar de sancties waren niet ter sprake gekomen.

Sinds die eerste ontkenning is het verhaal van Flynn een aaneenschakeling geweest van hele leugens en halve waarheden.

‘Ik wist altijd al dat hij heel slim was’

Het bleef een tijdje de officiële lijn, verdedigd door Spicer en vicepresident Mike Pence, dat het gesprek tussen de Russische ambassadeur en Flynn grotendeels thuishoorde in de sector plichtplegingen en ceremoniële beleefdheid, en onder meer bedoeld was om een officieel telefoongesprek tussen Poetin en Trump voor te bereiden.

Dat het telefoongesprek wel degelijk indruk had gemaakt, kan worden afgeleid uit de ongewone Russische reactie op de sancties. In de eerste uren na Obama’s bekendmaking lieten Russische woordvoerders weten dat de Amerikanen zich aan zware represailles konden verwachten. Die werden zelfs gedetailleerd. Maar op 30 december meldde Poetin dat er helemaal geen represailles zouden komen. De officiële lijn was dat de represailles werden uitgesteld. Dat was een unicum onder Poetin, en de Russische president kreeg meteen een aai over de bol van Trump, die op 30 december tweette: “Schitterende zet inzake uitstel (door V Poetin) – ik wist altijd al dat hij heel slim is”.

De ontkenningen dat Flynn de sancties ter sprake bracht, gingen wekenlang door. Op 23 januari bijvoorbeeld bracht woordvoerder Sean Spicer nogmaals in herhaling wat hij eerder zei. Zowel Spicer als vicepresident Pence baseerden zich bij hun ontkenningen op verklaringen van Flynn zelf. Ook de Russen bevestigden officieel dat de sancties niet ter sprake kwamen.

Blijkt nu – verrassing! – dat de Russische ambassadeur door de Amerikaanse inlichtingendiensten wordt afgeluisterd, en dat die diensten perfect wisten dat de sancties in het telefoongesprek wél aan bod geweest waren. De transcriptie van het afgeluisterde gesprek is niet vrijgegeven, zodat we niet weten op welke manier die sancties ter sprake kwamen – alleen dat het een onderwerp van gesprek vormde.

Waarnemend minister van Justitie Sally Yates bracht de raadsman van het Witte Huis op 26 januari op de hoogte en wees daarbij ook op het gevaar dat Flynn door de Russen kon gechanteerd worden als hij zijn leugens in stand zou houden. Raadsman Don McGahn gaf het bericht meteen door aan de president, die een aantal medewerkers informeerde, maar niet zijn vicepresident.

Korte tijd later ontsloeg Trump Sally Yates omdat ze weigerde zijn inreisverbod voor rechtbanken te verdedigen.

Flynn daarentegen bleef in functie en actief, en op 8 februari hield hij tijdens een gesprek met The Washington Post nog altijd staande dat de sancties niet ter sprake gekomen waren in het telefoongesprek van 29 december.

Een dag later, op 9 feburari, terwijl de Post al weet had van de afluistering, stelde hij zijn uitleg via een woordvoerder bij tot: “Hoewel hij zich niet herinnert dat hij de sancties besprak, kan hij niet met zekerheid zeggen dat het onderwerp niet ter sprake kwam”. Twee weken nadat de president op de hoogte werd gesteld, las vicepresident Pence in de krant dat hij was voorgelogen (dat wordt bevestigd door zijn woordvoerder).

Op 13 februari, na tegensprekelijke verklaringen uit het Witte Huis, nam Flynn ontslag. De volgende dag preciseerde Sean Spicer dat Flynn gevraagd werd om op te stappen omdat het vertrouwen geschonden (“geërodeerd”) was. Ogenschijnlijk werd hierbij ook binnen het Witte Huis een oorlogje uitgevochten. Flynn werd beschouwd als een bondgenoot van rechtse ideoloog Steve Bannon, en als een pleitbezorger van de harde lijn tegen Iran en tegen moslims, en de zachte lijn voor Rusland. Het andere kamp in het Witte Huis, aangevoerd door stafchef Reince Priebus (en met vicepresident Mike Pence), was hem liever kwijt dan rijk.

Op woensdag 15 februari, tijdens zijn persconferentie samen met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, noemde Trump Flynn ‘a wonderful man’, iemand die door machinaties van ‘fake media’ en ‘crimineel’ lekkende inlichtingendiensten ten val werd gebracht.

Massa’s vragen

Dat alles blijft hogelijk verwarrend. Waarom loog Flynn over de inhoud van zijn gesprek? Had hij echt schrik voor de 200 jaar oude Loganwet, die in de loop der jaren nauwelijks tot veroordelingen heeft geleid, en al zeker niet de voorbije honderd jaar? Wist een man die al tientallen jaren met inlichtingendiensten te maken heeft echt niet dat de Russische ambassadeur wordt afgeluister? Waarom bracht Trump zijn vicepresident niet op de hoogte dat hij leugens stond te verdedigen? Waarom heeft Trump ‘a wonderful man’ ontslagen (de fake media leidden tot een heel reëel ontslag, bracht een CNN-commentator tussen)? Zou Trump Flynn hebben ontslagen als de Washington Post niet had uitgebracht dat de inlichtingendiensten zijn versie van de feiten als een leugen hadden doorprikt? Maar vooral: handelde Flynn op eigen houtje of werden zijn talloze boodschappen richting Russische ambassadeur uitgevoerd met instemming van of op vraag van de president-elect?

Sinds het ontslag van Flynn hebben The New York Times en tv-zender CNN berichten gelanceerd, op basis alweer van lekken uit de inlichtingendiensten, dat er al tijdens de verkiezingscampagne uitvoerige contacten bestonden tussen nauwe medewerkers van Trump en hooggeplaatste Russen. Ook die contacten zijn gedeeltelijk afgeluisterd, en ze zouden volgens de Times betrekking hebben op vier individuen waarbij Mike Flynn en Paul Manafort (Trumps campagnemanager tot augustus 2016). Manafort, die eerder opdrachten uitvoerde in Oekraïne, ontkent in alle toonaarden.

Enkele dagen na Trumps kiesoverwinning liet de Russische onderminister van Buitenlandse Zaken, Sergei A. Ryabkov, weten dat er wel degelijk contacten waren geweest tussen de Russische regering en het campagneteam van presidentskandidaat Trump en dat het team van Trump geen geheimen kende voor de Russen. Trump heeft herhaaldelijk dergelijke contacten ontkend.

Wat de aard was van de contacten zeggen de Times en CNN niet, maar de inlichtingendiensten vermoeden dat ze verdergingen dan het afwerken van eerdere zakelijke contacten.

Het Amerikaans Congres bereidt al een groot onderzoek voor van Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen van 2016. Leiders in de Senaat, ook vooraanstaande Republikeinen, hebben gezegd dat de vreemde zaak Flynn ook in dat onderzoek zal opgenomen worden, net als mogelijke interactie tussen het campagneteam van Trump en de Russen. De Republikeinen die kritisch zijn voor Trumps Ruslandliefde, zoals de senatoren John McCain en Lindsey Graham, voelen zich steeds minder geïsoleerd in hun eigen kamp.

Voorlopig zijn er, behalve de leugens rond het telefoongesprek van Flynn, nog weinig concrete aanwijzingen openbaar geworden. Maar zoals commentatoren niet ophouden te herhalen: de liefde van Trump voor het Rusland van Poetin is onverklaard, zeker als je ze vergelijkt met diens afkeer voor ander buitenland. De roep naar de openbaring van zijn belastinggegevens wordt weer luider (daaruit zouden zakelijke belangen in Rusland kunnen blijken, die Trump altijd heeft ontkend).

Mijn ervaring is, zei David Axelrod, Obama’s campagneleider in 2008 en 2012, op CNN, dat als regeringen iets makkelijk kunnen verklaren, ze die gemakkelijke verklaring ook geven. Als ze geen verklaring geven, voegde hij toe, is het doorgaans omdat er geen aangename verklaring is. “Maar zonder afdoende verklaring zullen de vragen niet verdwijnen”.