De YouTube-generatie schudt de Duitse politiek dooreen

Robert Habeck, covoorzitter van de Groenen. 'Hij is de enige politicus in Duitsland die niet als een politicus spreekt.' © Getty Images
Jeroen de Preter

YouTube-ster Rezo heeft met één vernietigend filmpje de Duitse politiek op haar grondvesten doen daveren. Zelfs de stoel van Annegret Kramp-Karrenbauer, tot voor kort de gedoodverfde opvolger van bondskanselier Angela Merkel, wankelt.

Bekeken vanuit groen perspectief verliep de aanloop naar de Europese verkiezingen in Duitsland niet wezenlijk anders dan in België. Na de bloedhete zomer van 2018 volgden klimaatmarsen en aanhoudend jongerenprotest. De peilingen voorspelden, zowel in Duitsland als in België, forse winst voor de ecologisten. Maar de resultaten liepen sterk uiteen. Op 26 mei wisten de Duitse Groenen, in tegenstelling tot Groen bij ons, de hoge verwachtingen nog te overtreffen: met 20,5 procent van de stemmen werden ze de tweede partij. Een historisch succes, dat hand in hand ging met een historische nederlaag van de twee regeringspartijen, samen de Grosse Koalition of GroKo genoemd. Tegenover de nationale verkiezingen van 2017 verloren de christendemocratische CDU en de sociaaldemocratische SPD samen bijna 9 procentpunten. Dat debacle is vergelijkbaar met dat van de traditionele partijen in Vlaanderen. Met dien verstande dat de analyse die op de Duitse partijhoofdkwartieren wordt gemaakt heel anders luidt.

De resultaten van een nieuwe peiling deden menig Duitser naar adem happen: de Groenen zouden 27 procent behalen en zowaar de CDU overvleugelen.

Binnen de CDU en de SPD leeft het idee dat het jongerenprotest van de afgelopen maanden is onderschat. Volgens de wetenschappelijke onderzoeksinstelling Forschungsgruppe Wahlen stemde bijna een op de drie kiezers in de leeftijdsgroep 18 tot 29 jaar voor de Groenen. Vergeleken met de nationale verkiezingen in 2017 wist de partij haar score in die leeftijdsgroep bijna te verdrievoudigen, haar populariteit bij jongeren is duidelijk een nieuw fenomeen. De winst is ongetwijfeld ook ten koste gegaan van de CDU, een partij die haar aanhang bij jongere kiezers in nauwelijks twee jaar tijd zag krimpen van 25 procent naar 14 procent.

Vanwaar dat verlies? In zijn jongste nummer wijst het weekblad Der Spiegel naar de YouTube-generatie. Klimaatpolitiek was, zonder dat partijstrategen en klassieke media het in de gaten hadden, een belangrijk thema geworden in de oorspronkelijk apolitieke blogs van influencers als Diana Zur Löwen (750.000 volgers op Instagram) of YouTube-ster Mirella Precek (530.000 abonnees).

Nog politieker – en misschien daarom ook wel het invloedrijkst – waren de commentaren van Rezo, 26 jaar, een ‘producent van webvideo’s’ met ongeveer 1,6 miljoen YouTube-abonnees. Een week voor de verkiezingen had hij op zijn kanaal een filmpje gepost met als veelzeggende titel ‘ Die Zerstörung der CDU‘ (‘De vernietiging van de CDU’). Behalve de CDU kregen ook de SPD, de rechts-radicale AfD en de liberale FDP een stevig pak voor de broek. Rezo mocht in de week die volgde rekenen op de steun van meer dan 90 YouTube-collega’s. Op 26 mei was zijn ‘stemadvies’ al meer dan 10 miljoen keer bekeken.

Rezo-Effekt

Hebben Rezo en zijn vrienden de politieke stabiliteit van Duitsland onderuitgehaald? En danken de Groenen hun resultaat aan het zogenoemde ‘ Rezo-Effekt‘? Postelectoraal onderzoek zal het uitwijzen. Nu al staat vast dat het filmpje moeilijk herstelbare schade heeft aangebracht aan Duitslands onaantastbaar gewaande volkspartij. Van meet af aan werd duidelijk dat de CDU geen idee had hoe met zulke aanvallen om te gaan. Niet zonder schadenfreude berichtten Duitse media hoe partijvoorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer (AKK) de jonge volksvertegenwoordiger Philipp Amthor te elfder ure om hulp had gevraagd. Amthor, ook een twintiger, moest van haar een filmpje maken waarin Rezo van repliek werd gediend. Onder druk van de partijtop werd dat plan afgeblazen en werd voor de ‘nuchtere’ aanpak gekozen. Zo kon het gebeuren dat, drie dagen voor de verkiezingen, een antwoord werd geplaatst op de site van de partij. In een pdf-document van 11 pagina’s werd een aantal beweringen van Rezo weerlegd.

De YouTube-generatie schudt de Duitse politiek dooreen

Het was klungelig paniekvoetbal, en AKK deed er daags na de verkiezingen nog een schep bovenop. Ze stelde openlijk de vraag of zulke vormen van kiezersbeïnvloeding in de toekomst niet beter aan banden kunnen worden gelegd.

Minstens voor AKK zou het geval-Rezo wel eens pijnlijke gevolgen kunnen hebben. Sinds ze eind vorig jaar CDU-voorzitter is geworden, rijdt de gedoodverfde opvolgster van Angela Merkel niet bepaald een vlekkeloos parcours. Pogingen om de partij naar rechts te sturen lijken de leegloop zelfs te versnellen. De verkiezingsresultaten zijn niet van dien aard om haar positie te versterken. En daar komt nog een ander probleem bovenop: bij de Europese verkiezingen leed haar coalitiepartner SPD een zo mogelijk nog zwaarder verlies (van 27,3 naar 15,8 procent). Dat fiasco leidde afgelopen zondag tot het ontslag van voorzitter Andrea Nahles, die de SPD-leden overtuigd had om een coalitie met de CDU te vormen. De stemmen om die coalitie alsnog op te blazen klinken luider dan ooit.

Een groene kanselier?

Zullen die stemmen ook de bovenhand halen? Bij nieuwe verkiezingen dreigen de SPD en de CDU nog verder de dieperik in te worden gestemd. Een dag voor Nahles’ ontslag raakten de resultaten van een nieuwe peiling bekend. Ze deden menig Duitser naar adem happen: de Groenen zouden 27 procent behalen en zowaar de CDU overvleugelen. Nog dramatischer was het resultaat voor de SPD, die nauwelijks 12 procent zou overhouden.

Wat tot voor kort nog een gedachte-experiment leek, is ondertussen een ernstige vraag geworden. Krijgt Duitsland binnen afzienbare tijd een groene bondskanselier?

Over de kandidaat bestaat alvast geen twijfel. Robert Habeck, covoorzitter van de Groenen, is in korte tijd uitgegroeid tot een van de populairste Duitse politici. In de populariteitspoll van de publieke omroep ZDF duelleert de ex-schrijver en filosoof al enkele maanden met Angela Merkel om de eerste plaats. Habeck heeft volgens Neue Zürcher Zeitung een unieke kwaliteit: ‘Hij is de enige politicus in Duitsland die niet als een politicus spreekt.’ In dezelfde krant noemt politologe Andrea Römmele ‘het frisse personeel’ een van de belangrijkste verklaringen voor het huidige succes van de Groenen.

Een niet onbelangrijk detail, tot slot: Habeck zelf heeft zich tot dusver nooit een kandidaat genoemd voor het ambt van kanselier. Wel verklaarde hij na de Europese verkiezingen dat zijn partij ‘oriëntering’ wil geven. Of de Groenen in Duitsland ooit echt de richting zullen mogen aangeven, is bijzonder moeilijk te voorspellen. Als de huidige regering blijft doorploeteren, wordt er pas in 2021 opnieuw gestemd. En hebben deze verkiezingen niet geleerd dat zelfs in Duitsland de stemming erg snel kan veranderen?

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content