De verkiezing van Donald Trump door de ogen van Barack Obama

© Reuters

Vijf maand geleden legde Donald Trump de eed af als president van de Verenigde Staten. Als Witte Huis-correspondent voor The New York Times kon Peter Baker zijn voorganger, president Obama, op de voet volgen. Met Obama: president van hoop en vernieuwing schreef hij hét portret van Amerika’s eerste Afro-Amerikaanse president. Knack biedt u een passage uit het boek aan.

Terwijl de campagne van de presidentsverkiezingen in een steeds hoger tempo voortrolde, verbond Obama zijn nalatenschap aan de persoon die hij acht jaar daarvoor juist met man en macht uit het Witte Huis had willen houden. Terwijl hij Hillary Clinton ooit had gezien als de verpersoonlijking van alles wat aan Washington mankeerde, beschouwde hij haar nu als de enige reële kans om de verworvenheden van zijn regering te behouden.

Ook in de politiek kan algemene nood een vijand tot vriend maken en Obama was bepaald niet de eerste president die een rivaal uiteindelijk in de armen sloot. George W. Bush had in 2008 in een vergelijkbare positie gezeten met zijn steun voor John McCain, die acht jaar daarvoor zijn belangrijkste tegenstander was in de voorverkiezingen.

De relatie tussen Obama en Clinton ontwikkelde zich echter verder dan vanuit politiek opportunisme strikt nodig was geweest. Obama en Clinton raakten echt bevriend. Uiteindelijk konden ze alle dingen vergeten – of in elk geval vergeven – die ze elkaar tijdens eerdere campagnes hadden toegevoegd.

Ze sloegen de handen ineen om het land vanuit de crisisruimte in het Witte Huis door de ene internationale crisis na de andere te loodsen. Dat ging niet altijd gemakkelijk. In de beginmaanden van Obama’s eerste termijn waren ze op hun hoede voor elkaar.

Obama’s Witte Huis beschouwde Clintons Buitenlandse Zaken als een rivaliserend machtscentrum. Team-Hillary bezag de eerste struikelpartijen van de nieuwe president met de stilzwijgende voldoening van een oude rot in het vak. Team-Barack maakte er een punt van dat Clinton haar belangrijkste vertrouweling en Republikeinen-vreter Sidney Blumenthal niet aan een positie in de regering hielp.

Clinton, die desondanks contact met Blumenthal onderhield, was onzeker en vreesde buitengesloten te worden. ‘Ik hoorde op de radio dat er vanochtend ministerraad is. Klopt dat? Moet ik komen?’ mailde ze toen de regering er al een paar maanden zat. Vier dagen later kwam ze voor een bijeenkomst naar het Witte Huis, maar die bleek te zijn afgezegd. ‘Dit is de tweede keer dat me dit overkomt. Wat gebeurt er hier?’ schreef ze aan assistenten. Voorzichtig en respectvol ontwikkelde Clinton echter geleidelijk een vertrouwensband met Obama. Bij veel belangrijke kwesties stelde ze zich op als een havik. Ze pleitte voor een robuuste troepenuitbreiding in Afghanistan, lobbyde voor een interventie in Libië om zo een bloedbad onder burgers te voorkomen, was een voorstander van de commandoraid om Osama bin Laden uit te schakelen, en drong aan op het bewapenen en trainen van de rebellen die streden tegen het Syrische regime. Ze beet de spits af bij zowel de mislukte reset-strategie met Rusland als bij de onderhandeling over het vrijhandelsverdrag met Azië.

Obama volgde de adviezen van Clinton meestal op, maar het eindresultaat was op zijn best wisselvallig.

Obama volgde haar adviezen meestal op, maar het eindresultaat was op zijn best wisselvallig. Het militair ingrijpen in Libië – haar opmerkelijkste initiatief – redde duizenden burgers het leven en leidde tot de val van Khadaffi, maar liet het land ook in chaos achter. Toen ze echter begin 2013 terugtrad, waren beiden verrast hoe goed ze met elkaar hadden kunnen opschieten. In een van hun weinige gezamenlijke optredens in 60 Minutes van CBS lachten ze om elkaars grappen en vulden elkaars woorden aan.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Ze waren het erover eens dat hun samenwerking vijf jaar terug ‘onwaarschijnlijk’ had geleken, zoals Clinton het verwoordde. ‘Hillary is voor mij een goede vriendin,’ gaf Obama ten beste. ‘Heel hartelijk, dik bevriend,’ reageerde Clinton. Het gezamenlijke interview werd gezien als een zegen voor haar langverwachte campagne hem op te volgen.

Toen vicepresident Joseph Biden in 2015 overwoog om zich ook kandidaat te stellen, bracht Obama hem voorzichtig op andere gedachten. Hij leek daarmee voor Clinton de weg vrij te willen maken om de nominatie binnen te halen.

Toen Clinton haar campagne begon, probeerde ze nadrukkelijk afstand te nemen van Obama, die op dat moment in de peilingen was weggezakt. Het Trans-Pacific Partnerschap-akkoord dat hij had gesloten, wees ze af – ook al was zij de onderhandelingen daarover ooit begonnen. Ze nam publiekelijk afstand van zijn non-interventiebeleid ten aanzien van Syrië en Oekraïne.

Toen ze echter onder vuur kwam te liggen door het succes van de progressieve senator Bernie Sanders, veranderde ze van koers en werd ze weer dikke vriendjes met de president. Ze wilde progressieve Democraten sussen die afhaakten op haar interventionistische buitenlandse politiek, haar hechte banden met Wall Street en haar muffige imago van iemand wier politieke houdbaarheidsdatum al lang is verstreken.

Toen Obama in juli Hillary Clinton omhelsde op het podium van de Democratische Nationale Conventie in Philadelphia, was de ontwikkeling in hun relatie voltooid. ‘Ongeacht hoe ontmoedigend de kansen lijken, ongeacht hoezeer tegenstanders haar onderuit proberen te halen, ze geeft nooit, maar dan ook nooit op,’ zei Obama in zijn laatste verkiezingscampagnetoespraak over zijn oude rivaal met wie hij nu beste vrienden was. ‘Dat is de Hillary die ik ken. Dat is de Hillary die ik heb leren respecteren. Dat is ook waarom ik vol vertrouwen kan zeggen dat er nooit een man of vrouw is geweest – noch ik, noch Bill – die beter gekwalificeerd is dan Hillary Clinton om te dienen als president van de Verenigde Staten.’

Politiek gezien wekte het geen verbazing dat Clinton Obama nu zowel letterlijk als figuurlijk omarmde. Zijn waarderingscijfers waren stukken beter dan lange tijd het geval was geweest, zeer hoog zelfs. Op de dag voor zijn toespraak op de conventie maakte Gallup bekend dat 51 procent van de Amerikanen over hem als president tevreden was tegenover 45 procent ontevreden. Belangrijker nog voor Clinton was dat progressieve Democraten die in Obama teleurgesteld waren, zich altijd weer achter hem hadden geschaard als het erop aankwam.

Om te kunnen winnen moest zij zoveel mogelijk van zijn kiezers naar het stemhokje zien te lokken. Vooral belangrijk waren de Afro-Amerikanen, de trouwe achterban van de Democratische partij. Zij waren in 2008 en 2012 in groten getale opgekomen, maar misschien waren ze in 2016 niet even gemotiveerd.

Obama maakte in deze periode een soort heropleving door, deels door het contrast met de twee presidentskandidaten die hem wilden opvolgen. Donald Trump had zijn nederlaag in Iowa overleefd en was ondertussen zestien andere Republikeinse kandidaten voorbijgestreefd. Hij had de nominatie voor het presidentschap in de wacht gesleept, maar tegelijk een groot deel van het land met schrik vervuld over hoe de strijd in de voorverkiezingen was verlopen, met racistische ondertonen en beledigingen over en weer.

Ook waren velen ontgoocheld over Clinton, naar wie een onderzoek was ingesteld omdat ze voor haar emailverkeer een privéserver had gebruikt, zodat geheime informatie mogelijk in verkeerde handen was beland. Ze werd uiteindelijk echter niet in staat van beschuldiging gesteld of vervolgd. Begin 2016 verwoordde de gematigd rechtse columnist David Brooks van The New York Times deze gevoelens in een column, getiteld: ‘I Miss Barack Obama’. Hij schreef: ‘Nee, Obama is niet van nature volmaakt. Maar al te vaak was hij laatdunkend, afstandelijk, boos en kortzichtig. Maar de wereld wordt nu overstemd door een afschuwelijke toon, nu democratieën afkalven, het tribalisme de overhand neemt, en achterdocht en autoritarisme op de voorgrond treden. Obama straalt een ethos uit van integriteit, medemenselijkheid, goedgemanierdheid en elegantie, dat ik nu al begin te missen en waarvan ik verwacht dat we het allemaal gaan missen, ongeacht wie hem opvolgt.’

Obama begon de campagne in het najaar in het volste vertrouwen dat Clinton Trump zou verslaan.

Obama begon de campagne in het najaar in het volste vertrouwen dat Clinton Trump zou verslaan. Ze stond voor in de peilingen, ze had meer fondsen ingezameld en kon bogen op meer ervaring.

Ondanks haar langdurige strijd met Bernie Sanders had de partij zich achter haar verenigd, terwijl Trump ruziede met sommige vooraanstaande Republikeinen. Voorzitter van het Huis Paul Ryan en gouverneur John Kasich van Ohio namen afstand van enkele van zijn zeer controversiële uitspraken; andere Republikeinen verklaarden zelfs afstand te nemen van zijn kandidatuur.

Volgens een overzicht had Clinton de steun van tweehonderdveertig nieuwsbladen, terwijl Trump slechts door negentien werd gesteund.

Zelfs loyale conservatieve kranten als de Arizona Republic, Dallas Morning News, San Diego Union-Tribune en de Cincinnati Enquirer, waarvan sommige zich al meer dan honderd jaar niet voor een Democratische kandidaat hadden uitgesproken, adviseerden hun lezers Trump te laten vallen en op Clinton te stemmen. Hetzelfde deden tijdschriften als Foreign Police en The Atlantic, die bijna nooit hun steun voor een kandidaat uitspraken.

Obama kon zich nog steeds moeilijk Trump als president voorstellen. Hoe zou het land een man kunnen kiezen die Mexicanen, vrouwen, gehandicapten en veteranen beledigde, die weigerde zijn belastingaangiftes openbaar te maken, die was aangeklaagd voor fraude in verband met een opleidingsinstituut dat hij de Trump Universiteit had genoemd, die in een zich voortslepend conflict verzeild raakte met de islamitische vader van een Amerikaanse soldaat die in Irak was gesneuveld, en die zijn beleidsvoornemens bekendmaakte via bijtende tweets van 140 tekens lang (inclusief spaties)?

Obama vatte het persoonlijk op. ‘Ik sta hier niet voor de vorm,’ zei hij in september tijdens een rally in Philadelphia. ‘Ik wil echt, echt, echt dat Hillary Clinton wordt verkozen.’ Een paar dagen later werkte hij zijn standpunt verder uit in een speech tijdens een diner van de educatieve stichting Congressional Black Caucus Foundation (CBCF). ‘Mijn naam staat misschien niet op het stembiljet, maar er wordt wel gestemd over wat wij hebben bereikt. Over verdraagzaamheid wordt gestemd. Over democratie wordt gestemd. Over rechtvaardigheid wordt gestemd.’ Obama vertelde zijn toehoorders dat zwarte kiezers het aan hem verplicht waren hun stem op Clinton uit te brengen. ‘Nadat we voor een historische opkomst hebben gezorgd in 2008 en 2012, in het bijzonder van de Afro-Amerikaanse gemeenschap, zou ik het als een persoonlijke belediging beschouwen, als een belediging tegenover mijn nalatenschap, als deze gemeenschap niet waakzaam blijft en verzuimt in actie te komen bij deze verkiezingen. Willen jullie mij op een goede manier uitzwaaien? Ga dan stemmen,’ sprak hij.

Hoewel hij zijn langdurige pogingen om Obama’s staatburgerschap in diskrediet te brengen nu had opgegeven, lanceerde Trump echter meteen een nieuwe leugen.

Hoezeer de zaak Obama aan het hart ging, werd diezelfde week nog duidelijk toen Trump eindelijk zijn steun introk voor de – mede door hem jarenlang verkondigde – samenzweringstheorie dat Obama niet in Amerika was geboren. ‘President Barack Obama is geboren in de Verenigde Staten. Punt uit,’ verklaarde Trump zonder verdere omhaal van woorden aan het einde van een verkiezingsbijeenkomst in Washington. ‘Nu willen we allemaal weer aan de slag om Amerika weer sterk en groots te maken.’ Hoewel hij zijn langdurige pogingen om Obama’s staatburgerschap in diskrediet te brengen nu had opgegeven, lanceerde Trump echter meteen een nieuwe leugen.

Hij beweerde dat tijdens de voorkiezingen van 2008 de zogenoemde birther-beweging door Clintons campagneteam in het leven was geroepen. De volgende avond grapte Obama tijdens het CBCF-diner dat hij ‘extra veerkracht’ in zijn tred voelde nu het mysterie van zijn geboorteplaats was opgelost. ‘Ik bedoel maar: ISIL, Noord-Korea, armoede, klimaatverandering – geen van deze zaken drukte zwaarder op mij dan de geldigheid van mijn geboortebewijs,’ zei hij ironisch. ‘En dan te bedenken dat we dat net op het nippertje met nog maar 124 dagen te gaan hebben kunnen oplossen.’

De president was niet de enige in huize Obama die zich persoonlijk beledigd voelde door Trumps kandidatuur. Michelle Obama had nooit veel interesse getoond voor verkiezingscampagnes, maar nu sprak ze zich krachtig voor Clinton uit en hield gepassioneerde toespraken, waarin ze het land verzocht niet achter Trump te gaan staan. Ze voelde zich vooral gegriefd toen een bandopname opdook waarin Trump opschepte over hoe hij vrouwen vastgreep en dingen van hen gedaan kreeg. Hij werd vervolgens ook nog door een aantal vrouwen ervan beschuldigd dat hij het niet alleen bij voze praatjes had gehouden.

De first lady uitte haar woede. ‘Ik moet jullie bekennen dat dit in mijn gedachten blijft malen,’ vertelde ze een publiek in New Hampshire tijdens de waarschijnlijk emotioneelste speech die ze ooit in het openbaar had gehouden. ‘Ik had niet kunnen voorspellen dat dit me zo diep in mijn hart zou raken.’

Met elke dag die verstreek, kon de president zich steeds minder inhouden. Toen Trump hem beschimpte in een tweet, hapte hij toe. ‘President Obama zal te boek gesteld worden als de slechtste president in de geschiedenis van de Verenigde Staten!’ typte Trump. In het programma Jimmy Kimmel Live las Obama de tweet hardop voor en maakte vervolgens Trump belachelijk als de geboren verliezer. ‘Ik word ten minste nog te boek gesteld als president,’ zei hij terwijl hij nadrukkelijk zijn smartphone liet vallen. Take that, Trump! Obama hoopte dat hij gelijk zou krijgen. Voor hem stond veel, zo niet alles op het spel.

Tijdens sommige momenten in de verkiezingscampagne voorzag hij een sombere toekomst voor zijn nalatenschap als Trump zou winnen. ‘Alle vooruitgang die we de laatste acht jaar hebben geboekt, gaat uit het raam als we deze verkiezingen niet winnen,’ vertelde hij een menigte. Naar het einde van de verkiezingsrace toe werd zijn minachting voor Trump alsmaar groter. In Florida zei hij dat Trump alleen werklieden ontmoette als ze ‘zijn kamer schoonmaken’. In North Carolina noemde hij Trump een ‘bedrieger en een onbenul’ die ‘qua temperament ongeschikt is voor het opperbevelhebberschap’. In Ohio dreef hij de spot met het idee dat Amerika Trump zou kunnen kiezen. ‘Deze kerel?’ vroeg hij. ‘Deze kerel? Kom nou.’ Met nog slechts een paar uur te gaan voor het begin van de verkiezingen, bracht Obama te berde dat Trumps staf heel even had geprobeerd hem de toegang tot zijn twitteraccount te ontzeggen, zodat hij geen ondoordachte tweets kon verzenden. ‘Als je naaste adviseurs je niet toevertrouwen te twitteren, hoe kun je hem dan de nucleaire codes toevertrouwen?’ vroeg hij.

Op verkiezingsdag stond Obama op in het vertrouwen – net als het grootste deel van het land – dat hij de zogenaamde nucleaire voetbal niet aan Trump zou hoeven overhandigen.

Op verkiezingsdag stond Obama op in het vertrouwen – net als het grootste deel van het land – dat hij de zogenaamde nucleaire voetbal niet aan Trump zou hoeven overhandigen.

Toen tegen tien uur ’s avonds de eerste uitslagen bekend werden gemaakt, zette hij zijn televisie in het Witte Huis aan. Michelle wilde niet gestrest raken en was vroeg naar bed gegaan. Misschien had zij de juiste keuze gemaakt.

De verkiezing van Donald Trump door de ogen van Barack Obama
© Spectrum

Voor veel Democraten schoot het stressniveau steeds verder omhoog toen Trump eerst de belangrijkste swingstate Florida veroverde en vervolgens ook nog de van oudsher Democratische bolwerken Pennsylvania, Michigan en Wisconsin.

Aan het einde van de avond was het onvoorstelbare gebeurd. Terwijl Clinton een aanzienlijke voorsprong had behaald wat het totale aantal uitgebrachte stemmen betreft, had ze desondanks zo veel sleutelstaten verloren dat Trump de meerderheid in het kiescollege verwierf.

Het land dat tweemaal Barack Obama had verkozen, had nu als zijn opvolger een man gekozen die zelfs de omstandigheden van Obama’s geboorte in twijfel had getrokken.

Obama: president van hoop en vernieuwing van Peter Baker is uitgegeven bij Het Spectrum, 320 pagina’s, ISBN: 978 90 00 35455 9. Bestel nu het boek voor maar €18 in plaats van €20 en betaal geen verzendkosten. Surf naar www.lannoo.be/obamaboek en gebruik de kortingscode 2017obama in je winkelmandje. Deze actie is alleen geldig via de webshop van Lannoo, tot 31/7/2017. Op is op.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content