De president en zijn kernwapens: wie is er bang van de rode knop?

rode knop © /

Wie wil Trump het bevel geven over onze kernwapens, vraagt Hillary Clinton zich af. Eén ding staat vast: als de president ze wil afvuren, kan niemand hem tegenhouden.

Het is maar een van de vele stokken waarmee Hillary Clinton Donald Trump probeert te slaan: de vraag of we de vastgoedmagnaat de controle over Amerika’s kernkoppen willen geven. ‘Beeld hem in, in the Oval Office, als het écht crisis is’, zei Clinton op de Democratische conventie vorige week. ‘Een man die je kan opjutten met een tweet moeten we niet vertrouwen met nucleaire wapens.’ Ook zittend president Barack Obama heeft Trump al meermaals met dat argument belaagd.

In films en series wordt de controle over kernwapens vaak voorgesteld als een grote rode knop, waar een president zomaar zijn vinger op kan zetten. In het echt is dat uiteraard niet zo, zo blijkt uit een analyse van The New York Times. De procedure die de president moet volgen om kernkoppen te lanceren is moeilijk en omvangrijk. Zo moet het uiteraard 100% zeker zijn dat het wel degelijk de president zelf is die het bevel geeft.. Hij heeft altijd een zwart koffertje bij zich,bijgenaamde ‘de voetbal’, vol oorlogsplannen, authenticatiecodes en communicatiemiddelen, en is altijd vergezeld van een assistent die getraind is in de procedures.

Hoe die exact verloopt, weten slechts heel weinig mensen. Washington houdt alle details zorgvuldig geheim. Dat de codes geprint zijn op een plastic kaartje, ‘het koekje’ genaamd, wordt wel algemeen aangenomen, net als het idee dat er meerdere codes op het kaartje staan. Sommigen zijn fout, de president moet de juiste onthouden.

Als de Verenigde Staten ooit nucleair worden aangevallen, heeft een president enkele minuten om te besluiten of de bedreiging echt is en om in één moeite 925 kernkoppen af te vuren.

Zo moeilijk de procedure is, zo simpel is het bevel om die in gang te zetten. ‘De president en enkel de president kan het gebruik van nucleaire wapens bevelen. Eens hij dat heeft gedaan, is er niemand die zijn veto kan uitspreken.’ Dat zegt Franklin C. Miller, een nucleair specialist die 31 jaar lang functies bekleedde binnen het Witte Huis en het Defensiedepartement., in The New York Times

Als de Verenigde Staten ooit nucleair worden aangevallen, heeft een president enkele minuten om te besluiten of de bedreiging echt is en om in één moeite 925 kernkoppen af te vuren. Volgens Hans M. Kristensen, directeur van het Nucleaire Informatieproject van de Federation of American Scientists, zijn die allemaal samen vernietigender dan 17.000 van de atoombommen die op Hiroshima vielen. De president kan ook kiezen om zelf aan te vallen.

Gevaarlijk dicht bij een ongeval

Het systeem om kernwapens te gebruiken, gaat eigenlijk in tegen het Amerikaanse politieke systeem, dat er een is van checks and balances. Voor elke machtsinstantie bestaat er een mechanisme dat haar macht kan inperken. Maar niet voor kernwapens dus, een mechanisme dat zelfs in strijd is met de Amerikaanse grondwet. Die stelt duidelijk dat enkel het Congres de oorlog kan verklaren. Aan die bepaling werd gemorreld tijdens het nucleaire tijdperk. Bommen droppen vanuit een vliegtuig duurt nu eenmaal uren, terwijl een kernwapen vanaf een onderzeeër in twaalf minuten in Washington kan zijn.

Volgens de grondwet kan enkel het Congres de oorlog verklaren. Aan die bepaling werd gemorreld tijdens het nucleaire tijdperk. Bommen droppen vanuit een vliegtuig duurt nu eenmaal uren, terwijl een kernwapen vanaf een onderzeeër in twaalf minuten in Washington kan zijn.

Niemand kan dus het bevel van de president weigeren, maar de geschiedenis leert ons dat je het wel kan vertragen. Tijdens het presidentschap van Richard Nixon werd diens gezag twee keer ondermijnd. Zo beval Nixon in 1969 zijn minister van Defensie, Melvin R. Laird, om de kernwapens paraat te houden om zogenaamd Noord-Vietnam aan te vallen en zo Rusland bang te maken. Laird probeerde om het bevel te weigeren door een aantal excuses te verzinnen, zodat Nixon zijn bevel zou laten varen. De president zette echter door met de operatie, die ‘Giant Lance’ als codenaam droeg. Eén B-52-bommenwerper, die thermonucleaire wapens droeg, kwam zo gevaarlijk dicht bij een ongeval.

In 1974 zat Nixon dan weer zwaar aan de drank en zagen zijn vertrouwelingen dat hij emotioneel steeds instabieler werd. Zijn nieuwe Defensieminister James R. Schlesinger, beval toen het leger om alle noodgevallen door te spelen aan hem of aan minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger. Compleet onwettig, maar niemand stelde er toen vragen over.

‘In een uitzonderlijke situatie, bijvoorbeeld als een president de kernwapens klaarzet in vredestijd, is een grondwettelijke crisis beter dan het blindelings volgen van zijn bevelen.’

Scott D. Sagan, nucleair expert (Universiteit van Stanford)

De minister van Defensie moet instemmen met het gebruik van kernwapens, maar dat is louter een formaliteit. Bruce G. Blair, een onderzoeker in Princetonuniversiteit, is duidelijk: ‘Hij kan niets doen, hij kan een bevel niet weigeren.’ Nucleair expert Scott D. Sagan van de universiteit van Stanford, voegt daaraan toe: ‘In een uitzonderlijke situatie, bijvoorbeeld als een president de kernwapens klaarzet in vredestijd, is een grondwettelijke crisis beter dan het blindelings volgen van zijn bevelen.’

Bloemblaadjes en een paddenstoelenwolk

De laatste keer dat kernwapens zo’n belangrijke rol speelden in de race naar het Witte Huis, was in 1964, toen Lyndon B. Johnson, in zijn campagne tegen Barry Goldwater, een eenmalig spotje uitzond. In het filmpje telde een meisje bloemblaadjes, enkele tellen voor een gigantische paddenstoelenwolk het scherm vulde.

52 jaar later staat het onderwerp weer in het vet op de agenda. Recent toonde Donald Trump zijn grote bezorgdheid over de macht van kernwapens. Volgens hem is het nucleaire bevel- en controlesysteem zo verouderd dat sommige systemen nog met floppydisks werken, een bewering die volgens rapporten klopt. Hoe en waarom hij ooit nucleaire wapens zou gebruiken, heeft hij nog niet uitgelegd. In een interview zei hij wel dat zélf als eerste aanvallen ‘een absolute laatste stap was.’

Volgens Trump is het nucleaire bevel- en controlesysteem zo verouderd dat sommige systemen nog met floppydisks werken, een bewering die volgens rapporten klopt.

Blijft nog de vraag of Trump de man is om die verantwoordelijkheid te dragen. Enkele leden van Clinton’s team zijn bang dat Trump, ‘de beste onderhandelaar van Amerika’, de kernwapens zal gebruiken als een drukkingsmiddel. Volgens Joe Scarbourough van MSNBC heeft Trump aan een adviseur gevraagd wat het nut is van nucleaire wapens als niemand ze wil gebruiken. Dat gerucht wordt ontkend door het team van Trump.

Iemand die vorige zomer met Trump discussieerde over de nucleaire strategie zei dat de presidentskandidaat nooit alludeerde op het gebruik van de wapens. Van de kernkoppen als afschrikmiddel doorheen de geschiedenis had hij weinig kennis, maar de onderhandelaar in hem was er wel geïnteresseerd in.

Hillary Clinton van haar kant toonde zich in het verleden heel strijdlustig. Toen ze in 2007 streed voor het presidentschap tegen Obama, weigerde ze de mogelijkheid uit te sluiten om kernwapens tegen terroristen te gebruiken. Verder stelt ze zichzelf voor als de ervaren kandidaat, ook op het gebied van wapengebruik. ‘Sinds de Koude Oorlog hebben presidenten nucleaire afschrikmiddelen gebruikt om de vrede te bewaren. Geen enkele president moet zomaar statements in het rond gooien over waarom ze wel of niet te gebruiken.’

Een jaar daarvoor sprak ze nog heel andere taal: ‘Ik zou kernwapens gewoon van tafel halen. De overheid praat graag over nucleaire wapens op een manier die we niet meer hebben gezien sinds het einde van de kerntijdperk. Dat is een vreselijke fout.’ (JVL)

Partner Content