De Britse econoom Paul Collier toont in The Future of Capitalism begrip voor de woede van de verwaarloosden. Hij pleit voor meer gemeenschapszin.
U bent in uw boek bijzonder kritisch voor het kapitalisme.
Paul Collier: Het kapitalisme is een wonderlijk systeem, het enige dat in 15.000 jaar beschavingsgeschiedenis een duurzaam stijgende levensverwachting heeft voortgebracht. Maar helaas ontspoort het ook telkens weer.
Hoe kon het kapitalisme dit keer ontsporen?
Collier: Dat gebeurde in de jaren 1980. Als oorzaak zie ik twee grote breuken in de samenleving. De ene is ruimtelijk en voltrekt zich tussen de boomende metropolen en de provincie, die steeds verder achterblijft. In landelijke regio’s voelen mensen zich in toenemende mate verwaarloosd en groeit de woede tegenover de grote steden.
Wat is de andere grote breuk?
Collier: Die heeft te maken met verschillende opleidingsniveaus. Wie cognitieve vaardigheden ontwikkelt, bevindt zich in de lift naar boven. Mensen die vooral met de handen werken, bevinden zich in de lift naar beneden. Hun capaciteiten tellen steeds minder mee. Beide breuken werken ook op elkaar in. De mensen met de juiste opleiding vind je vooral in de grote steden. Hen gaat het voor de wind. Zij denken: waar zeuren die anderen eigenlijk over?
De mensen in de grote steden denken: waar zeuren die anderen eigenlijk over?
Is er een reële kans dat we die breuken weer gelijmd krijgen?
Collier: Als de wil er is, kan dat zeker. In vergelijking met de vorige ontsporingen van het kapitalisme is het niet eens zo moeilijk. Neem de massale werkloosheid tijdens de jaren 1930 en de gruwelijke politieke gevolgen daarvan. Of neem de crisis na 1840, toen in de industriesteden van Noord-Engeland het kapitalisme opbloeide. Mijn voorouders trokken uit het kleine dorp Ernsbach bij Stuttgart naar Bradford, in die tijd een van de sterkst groeiende steden in Europa, met fabrieken waar gruwelijke arbeidsvoorwaarden golden. De cholera brak er uit, de steden werden slagvelden en de levensverwachting daalde naar 19 jaar.
Hoe heeft het kapitalisme zich toen gered?
Collier: Burgemeester Titus Salt, een rijke industrieel, gaf zijn hele vermogen uit om de crisis te overwinnen. Hij hielp de stad weer hygiënisch te maken en werd een toonbeeld van verantwoord ondernemerschap. De crisis van 1840 creëerde daardoor een gemeenschapsgevoel. De mensen voelden zich verantwoordelijk voor elkaar. De grote vraag is of we daar vandaag nog in kunnen slagen.
U bent daar nogal optimistisch over?
Collier: Ik verwijs graag naar een belangrijk onderzoek van sociaalpsychologen. Zij vroegen: welke drie zaken betreurt u het meest in uw leven? Niemand zei: ‘Ik heb die job niet gekregen. Ik heb dat huis niet gebouwd.’ Wat ze betreurden, was: ‘Ik heb mijn moeder in de steek gelaten. Mijn echtgenoot. Mijn collega’s.’ Het doet mensen pijn als ze beseffen dat ze op dat gebied zijn tekortgeschoten. Het narratief van het individualisme heeft ons enorm geschaad. Het heeft geleid tot een verlies van gemeenschapszin bij de elite, die haar verplichtingen tegenover de minder gezegenden niet is nagekomen.
