‘De inwoners van Puerto Rico zijn het slachtoffer van de politieke status van hun eiland’

Bram De Botselier, assistent aan het Europacollege in Brugge, zag hoe meer dan tien maanden na orkaan Maria Puerto Rico nog steeds een moeilijk herstel voor zich heeft. De unieke politieke status van het eiland als ‘unincorporated territory’ binnen de Verenigde Staten draagt volgens hem een grote verantwoordelijkheid.

Toen Maria op 20 september 2017 aan land ging in Puerto Rico als de zwaarste orkaan die het eiland trof in negentig jaar, werd al snel duidelijk dat de impact enorm zou zijn. Uiteindelijk werd het volledige elektriciteitsnetwerk verwoest, was er geen toegang tot leidingwater en was communicatie zo goed als onmogelijk door het zwaar beschadigde gsm-netwerk.

Drie maanden na de ramp hadden meer dan anderhalf miljoen mensen nog steeds geen toegang tot elektriciteit, en dit aantal nam slechts mondjesmaat af. ‘Ik heb een dieselgenerator’ werd veruit de meest succesvolle openingszin in het datingleven. Het langzame herstel kan deels verklaard worden door de slechte timing van Maria en de ondermaatse staat van de infrastructuur zelfs voor de orkaan aan land ging. Toch lijkt Puerto Rico eerst en vooral slachtoffer te zijn geworden van zijn specifieke politieke status.

De vloek van de politieke status

Als unincorporated territory behoort het Caraïbische eiland tot de Verenigde Staten, maar de inwoners van het eiland hebben geen stemrecht bij presidentsverkiezingen en zijn niet gelijk vertegenwoordigd in het Amerikaanse Congres. Er vallen in Puerto Rico met andere woorden geen stemmen te halen, en dat verklaart voor een deel de zeer beperkte aandacht die de ramp kreeg van de federale overheid en van Amerikaans president Donald Trump. Bovendien heeft het eiland ook geen Congresleden die bij de federale overheid kunnen lobbyen, en een groot deel van de Congresleden die dit normaal zouden doen (voornamelijk politici uit Florida) hadden de naweeën van hun eigen orkaan Irma nog om zich zorgen over te maken.

Het is duidelijk dat de Amerikaanse federale overheid de impact in de onmiddellijke nasleep van de ramp zwaar onderschatte en veel te laat in actie schoot, met een zware menselijke tol tot gevolg. Alhoewel officiële cijfers het voorlopig houden op 64 doden, in afwachting van een nieuw onderzoek dat begin 2019 duidelijkheid moet brengen, schatten journalisten en academici dat er meer dan duizend doden gevallen zijn. De overgrote meerderheid van hen stierven echter niet rechtstreeks aan de gevolgen van de orkaan, maar wel door het lang uitblijven van basisvoorzieningen.

Het verschil wordt meteen duidelijk na een korte vergelijking met de humanitaire hulp voor de politiek belangrijke staten Texas en Florida na respectievelijk orkanen Harvey en Irma. Zo bedroeg de inzet van personeel van het Amerikaanse bureau voor rampenbestrijding FEMA en van het leger in Puerto Rico slechts een vierde van de inzet in de nasleep van de orkanen Harvey en Irma.

Bovendien creëerde de Amerikaanse luchtmacht nooit een echte luchtbrug naar Puerto Rico, terwijl dit wel het geval was na de rampen in Florida en Texas. Daarnaast werd de Jones Act, die niet-Amerikaanse schepen verbiedt om goederen te transporteren tussen Amerikaanse havens, pas na lang aandringen en voor slechts korte tijd opgeheven voor Puerto Rico – in tegenstelling tot opnieuw Florida en Texas. Zoals President Trump op een bepaald moment opmerkte, waren de logistieke uitdagingen in Puerto Rico veel groter, aangezien het een eiland is omgeven door ‘veel water’ en er geen aanvoer over land mogelijk is. Het is net daarom moeilijk te begrijpen waarom het vervoer via de lucht en de zee niet meer werd gefaciliteerd.

Het hospitaalschip USNS Comfort vertrok pas negen dagen na de orkaan vanuit Virginia naar Puerto Rico en werd door de late aankomst en slechte communicatie uiteindelijk amper gebruikt. Ondanks de grote nood aan medische hulpverlening op het eiland, en zijn capaciteit van 250 bedden en 800 personeelsleden, verzorgde het schip gemiddeld slechts 36 patiënten per dag.

De trage reactie van de federale overheid duurt nog tot vandaag. Zo beperkte een eerste voorstel vanuit het Witte Huis voor financiële hulp voor de orkaanslachtoffers zich tot Florida en Texas, Puerto Rico werd buiten beschouwing gelaten. Begin dit jaar kreeg Puerto Rico dan toch 16 miljard dollar federale overheidssteun toegezegd, maar dit was slechts een fractie van de 94,4 miljard dollar die was aangevraagd.

De balans, tien maanden later

Door deze trage en ondermaatse respons van de Amerikaanse overheid is het dus niet verrassend dat het herstel bijzonder langzaam gaat. De elektriciteit in Vieques en Culebra, twee kleinere en zwaar getroffen eilanden voor de oostkust van Puerto Rico, wordt nog altijd voorzien door vier nooddieselgeneratoren. Aangezien de onderwaterkabel die de eilanden met de centrale op het Puerto Ricaanse vasteland verbindt zo zwaar beschadigd is, zal deze situatie waarschijnlijk nog jaren naslepen.

Verschillende ondernemers zien dan weer economische mogelijkheden in de situatie, bijvoorbeeld door het installeren van een zonnepark met bijhorende Tesla-batterijen die een op zichzelf staand ‘micro grid’ moeten vormen, een energienetwerk dat autonoom kan opereren van het hoofdnetwerk. Dit is echter een werk van lange adem, en honderden mensen hebben de eilanden ondertussen al verlaten om nooit meer terug te keren.

In het zuiden van Puerto Rico, waar de impact het grootst was, lijkt het alsof de orkaan pas gisteren zijn weg door de Caraïben baande. Hele buurten zijn verwoest, en hele straten verlaten. Zelfs in de welgestelde delen van de hoofdstad San Juan is de impact nog duidelijk zichtbaar. Vele kapotte ramen zijn nog niet vervangen en nogal wat huizen moeten het stellen met tijdelijke daken. Vaak heeft de verzekering de schade nog niet vergoed, maar er is even goed een enorm tekort aan bouwmaterialen. Het elektriciteitsnetwerk, dat relatief oud en slecht onderhouden is, heeft nog regelmatig te kampen met storingen.

Dit werd vooral duidelijk toen Puerto Rico de eerste orkaan te verwerken kreeg van het nieuwe orkaanseizoen. Ook al was Beryl, een orkaan van eerste categorie, al afgezwakt tot een tropische storm toen hij in Puerto Rico aan land ging, toch veroorzaakte hij aardverschuivingen, overstromingen, stroomstoringen, en paniek. Maria heeft geleid tot een collectief trauma onder de bevolking en bij de aankondiging van een nieuwe storm ontstonden meteen lange wachtrijen voor het hamsteren van water en voedsel.

Het is duidelijk dat Puerto Rico na tien maanden nog steeds niet hersteld is en helemaal niet klaar is om het hoofd te bieden aan een nieuwe catastrofe. Velen wachten het herstel echter niet meer af. Ongeveer 135.000 Puerto Ricanen zijn sinds Maria naar de Verenigde Staten geëmigreerd, de helft van hen naar Florida. Volgens schattingen zal het eiland in de komende vijf jaar tot een zesde van zijn 3,3 miljoen inwoners verliezen. Dankzij hun Amerikaans burgerschap kunnen Puerto Ricanen zonder problemen in de Verenigde Staten wonen en werken en daar ziet de economische toestand er nu eenmaal rooskleuriger uit.

Na een economische crisis heeft Puerto Rico nu ook te lijden onder de nasleep van een zware orkaan. Vooral door de trage reactie van de Amerikaanse overheid als resultaat van Puerto Rico’s politieke status lijkt het herstel lang aan te slepen. Duizenden mensen hebben al beslist om er niet op te wachten en immigreerden naar het Amerikaanse vasteland. Deze ‘brain drain’ is uiteraard opnieuw slecht nieuws voor het (economische) herstel van Puerto Rico. Het is moeilijk te vatten dat een eiland, vooralsnog deel van het machtigste en rijkste land ter wereld, zo’n moeilijk herstel tegemoet gaat.