Dertig jaar na de eerste knip in het IJzeren Gordijn is de druk op de democratie in Oost- en Centraal Europa opnieuw groot.
Begin volgende week wil de Duitse bondskanselier Angela Merkel in de Hongaarse grensstad Sopron met premier Viktor Orban het moment herdenken waarop de grens met Oostenrijk daar dertig jaar geleden openging. Het was een stap in een reeks gebeurtenissen die begin november 1989 tot de val van de Berlijnse Muur en uiteindelijk tot de instorting van het communisme in Europa zou leiden. Er stroomden die zomer in het liberalere Oostblokland Hongarije duizenden Oost-Duitsers samen, in de hoop om van daaruit naar Oostenrijk en het Westen te kunnen vertrekken. Omdat de druk te groot werd, knipten de Hongaarse en de Oostenrijkse ministers van Buitenlandse Zaken eind juni al symbolisch een eerste gat in het IJzeren Gordijn.
De handhaving van liberale waarden ging in 10 jaar nergens zo achteruit als in jongste EU-lidstaten.
De ontmoeting in Sopron is merkwaardig omdat Merkel zelf in het toenmalige Oost-Duitsland opgroeide. Maar vooral omdat ze de opening van het IJzeren Gordijn herdenkt met een man die er ondertussen alles aan doet om de democratische instellingen in zijn land te ontmantelen. Ook in andere landen in Oost- en Centraal-Europa is de druk op de democratie en de rechtsstaat groot, terwijl ze nu toch allemaal lid zijn van zowel de Europese Unie als de NAVO. Er is zelfs onderzoek dat leert dat de handhaving van democratische en liberale waarden in de voorbije tien jaar nergens zo fors achteruitging als precies in de jongste lidstaten van de EU.
Toch is dat niet het hele verhaal. Orban zit stevig op zijn stoel, en in Polen kan de conservatieve regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid straks zonder twijfel voortbesturen. Maar in Slowakije, Letland en Litouwen wonnen gematigde, pro-Europese kandidaten in de voorbije maanden verkiezingen. In Praag, Boekarest en Sofia kwamen tienduizenden mensen op straat in manifestaties tegen corruptie en voor Europa. In Oekraïne werd de neofiet Volodymyr Zelensky president met een pro-Europees programma tegen corruptie, en zelfs in Moskou wordt vrij massaal gedemonstreerd. Daarbij spelen vaak jonge mensen en opvallend veel vrouwen een rol van betekenis.
Zelfs in Moskou wordt vrij massaal gedemonstreerd. Daarbij spelen vaak jonge mensen en opvallend veel vrouwen een rol van betekenis.
Het zakenblad The Economist heeft het zelfs voorzichtig over een ‘Oost-Europese zomer’, in navolging van de Arabische Lente van goed een decennium geleden. Als dat maar goed afloopt. Want West-Europa kijkt veeleer handenwringend toe. Europese organisaties werken ook niet mee. Kijk, bijvoorbeeld, naar de manier waarop Orban in de machtige Europese Volkspartij met handschoenen wordt aangepakt. Europa heeft een rol. Het zou onafhankelijke media en nieuwe, pro-Europese burgerbewegingen in Oost- en Centraal-Europa veel meer kunnen en moeten steunen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
