De grapjas, de staatsman of de prinses: wie wordt de volgende Oekraïense president?
Op 31 maart houdt Oekraïne presidentsverkiezingen. Als geen enkele kandidaat een meerderheid behaalt, volgt op 21 april een tweede ronde tussen de twee populairste kandidaten. Knack stelt kort de voornaamste kanshebbers voor.
Volodymyr Zelenskyj
Een grapjas op kop
Peilingen: 25 à 30 procent
Wordt ’s lands bekendste komiek de nieuwe president? Wat aanvankelijk een uit de hand gelopen practical joke leek, is vandaag bittere ernst. Volodymyr Zelenskyj, een van de meest gelauwerde komieken en acteurs van de Russischtalige wereld, ligt in de peilingen op kop om de nieuwe president te worden.
Hij is vooral bekend van de populaire sitcom Sloega Naroda (Dienaar van het Volk), waarin hij een geschiedenisleerkracht speelt die per ongeluk tot president van Oekraïne wordt verkozen. In de serie komt Zelenskyj naar voren als een licht naïeve maar goudeerlijke idealist. De serie is een guitige satire op de Oekraïense politiek en samenleving. Enkele uren na de verkiezing wordt de buurt rond Zelenskyjs ouderlijke huis al opgekalefaterd, krijgen zijn ouders geen verkeersboetes meer en komt de wijde omgeving aanbellen en om een gunst vragen. Ook tijdens de campagne is het onderscheid tussen de kandidaat en het personage niet altijd duidelijk te maken. Zo postte zijn campagneteam een filmpje op zijn website waarin Zelenskyj de inauguratie alvast inoefende.
Het is onduidelijk waarvoor Zelenskyj als kandidaat staat. ‘Hij is een volstrekt raadsel’, zegt Max Bader, Oekraïnekenner aan de Universiteit Leiden. ‘We hebben geen flauw idee of hij links of rechts is. Hij is momenteel bezig met een luistertournee, waarbij hij zich laat informeren door experts.’ Ondanks dat aperte gebrek aan ervaring behaalt Zelenskyj bij opiniepeilingen ongeveer 25 procent. Hij doet het vooral goed bij jongeren, wat tegelijk zijn voornaamste achilleshiel is. ‘Jongeren hebben minder de gewoonte om te stemmen’, zegt Viktor Zamjatin, expert van het Razoemkovcentrum. ‘Veel van Zelenskyjs supporters komen waarschijnlijk niet opdagen.’
Zoals het gros van de kandidaten wil Zelenskyj aansluiting bij de Europese Unie en bij de NAVO. Daarnaast pleit hij eveneens voor participatieve democratie, waarbij kiezers de kans krijgen om zich uit te spreken over de grote beslissingen. Als hij ooit een deal met Rusland sluit, krijgen de Oekraïners bijvoorbeeld de kans om zich daar per referendum over uit te spreken. Van de drie voornaamste kanshebbers is hij zonder twijfel de meest Ruslandvriendelijke. Hij is van huis uit Russischtalig – hoewel hij vlot Oekraïens spreekt – en is ook in Rusland een bekendheid. Dat maakt hem vatbaar voor beschuldigingen van al te Ruslandgezinde gevoelens.
In een land waar het vertrouwen in de politiek op een bijzonder laag pitje staat, is Zelenskyjs totale gebrek aan politieke ervaring een voordeel. Dat verandert als hij erin zou slagen om president te worden, waarschuwt Bader. ‘Dat wordt een enorm nadeel als hij daadwerkelijk president wordt. Stel je voor dat hij zonder enige ervaring in buitenlandpolitiek met Poetin zal moeten onderhandelen. In Moskou duimen ze vast dat hij het wordt. Ze vermoeden dat hij manipuleerbaar zal zijn.’
Petro Porosjenko
De nationalistische Willy Wonka
Peilingen: circa 15 procent
Porosjenko of Poetin. Dat is, als u de campagne van Petro Porosjenko mag geloven, de keuze waarvoor elke Oekraïner bij de komende verkiezingen staat. Wie niet voor de zittende president stemt, dreigt zijn land opnieuw over te leveren aan de grijpgrage Russische beer. Porosjenko’s voornaamste verkoopargument lijkt erin te bestaan dat de tegenstand nog véél minder geschikt is. Volodymyr Zelenskyj noemt hij een onervaren clown, Joelija Tymosjenko een gevaarlijke populist.
Onder het motto ‘Taal, Leger, Geloof’ luidt Porosjenko de nationalistische trom. Zo formuleerde hij een wetsvoorstel dat alle Russischtalige publicaties in Oekraïne ook een Oekraïenstalige versie moeten verzorgen. Eind december slaagde hij erin om de orthodoxe kerk van Oekraïne los te weken van Moskou. En dankzij grootschalige investeringen en Amerikaanse ondersteuning is het Oekraïense leger weerbaarder dan ooit.
Toch wordt het voor Porosjenko bijzonder moeilijk om een tweede ambtstermijn binnen te halen. In de peilingen scoort hij circa 15 procent, waardoor het niet eens zeker is dat hij de tweede ronde haalt. Rond Porosjenko, die als hoofd van een snoepconglomeraat een van de rijkste oligarchen van het land werd, heerst een sfeer van corruptie en nepotisme. De ‘Oekraïense Willy Wonka’ heeft ook nooit duidelijk afstand genomen van zijn zakenbelangen. Bij het Nationale Anticorruptiebureau van Oekraïne loopt een zaak waarbij een met Porosjenko bevriende oligarch militair materieel vanuit Rusland het land zou hebben binnengesmokkeld en dat tegen woekerprijzen zou hebben verkocht. Joelija Tymosjenko, die met Porosjenko nek aan nek ligt in de peilingen, beschuldigt de president van ‘landverraad’.
Toch is de erfenis van Porosjenko niet exclusief negatief, vindt Zamjatin. ‘Je kunt moeilijk ontkennen dat hij erin geslaagd is het land te stabiliseren. Oekraïne heeft vandaag een min of meer functionerende overheid, met een min of meer normaal politiek systeem en een min of meer normaal veiligheidsapparaat. Dat is best wel wat. Onderschat niet hoe dicht Oekraïne in 2014 bij de totale instorting is gekomen. Het heeft toen weinig gescheeld of het land was uit elkaar gevallen en in chaos beland. Porosjenko is zeker niet de best mogelijke president, maar op een bepaald moment was hij de beste die voorhanden was.’
Nu de verkiezingen met rasse schreden naderen, haalt Porosjenko alle klassieke trucs boven. Zo verhoogde hij kort voor de verkiezingen de pensioenen – niet toevallig vormen de ouderen van dagen de kern van zijn kiespubliek.
Joelija Tymosjenko
De eeuwige kroonprinses
Peilingen: 15 à 18 procent
Zekerheden in de Oekraïense politiek zijn een zeldzaam goed, maar dat Joelija Tymosjenko een gooi doet naar het presidentschap is een onverbiddelijke constante. Sinds 2010 deed ze mee aan elke presidentsverkiezing. Na de Oranjerevolutie van 2004 was ze premier in de bonte coalitie van Viktor Joesjtsjenko. Na het mislukte Oranje-experiment zat ze van 2011 tot 2014 in de gevangenis. De veroordeling was vermoedelijk politiek gemotiveerd.
En ook dit keer tekent de Oranje Prinses present. Met prognoses tussen de 15 en de 20 procent speelt ze in de peilingen voortdurend haasje-over met de zittende president Porosjenko . Die tweede plaats is belangrijk, omdat zowel Porosjenko als Tymosjenko in een eventuele run-off een goede kans maakt om Zelenskyj te verslaan. In tegenstelling tot Zelenskyj hebben Porosjenko en Tymosjenko een campagnemachine achter zich. In het straatbeeld zijn beide kandidaten nu al veel prominenter aanwezig dan de komiek, die zijn campagne bijna exclusief online voert. Bovendien hebben beide kandidaten tonnen politieke ervaring.
Tymosjenko probeert in de campagne vooral in te spelen op het economische onbehagen. Door de aanhoudende oorlog en de economische hervormingen hebben de meeste Oekraïners het vandaag slechter dan voor de revolutie. Zo belooft ze de energieprijzen te drukken en wil ze de economie aanzwengelen door de economische relaties met China te verbeteren. Tegelijk belooft ze wel de gevraagde IMF-hervormingen door te voeren. Het is onduidelijk hoe die hervormingen gecombineerd kunnen worden met het naar beneden halen van de gasprijzen.
Een aparte handicap voor Joelija Tymosjenko is dat ook de nobele onbekende Joeri Tymosjenko aan de verkiezingen deelneemt. Vanwege de grote gelijkenis tussen hun namen bestaat de vrees dat verwarde kiezers per vergissing voor de verkeerde Tymosjenko zullen stemmen. Volgens haar is zijn deelname een poging van het Porosjenkokamp om haar kandidatuur te dwarsbomen. Die beschuldiging is niet onredelijk: spelen op naamsverwarring is een beproefde techniek in de Oekraïense politiek. Niet dat Joelija Tymosjenko zich daarin onbetuigd laat. Zo zouden haar campagnemedewerkers al geprobeerd hebben om Joeri Tymosjenko om te kopen om niet aan de verkiezingen deel te nemen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier