Ludo Bekkers

De fotografische peepshow van Heleen van Royen: ‘Niet iedereen is Warhol’

Ludo Bekkers Kunst- en fotografierecensent

“Selfmade” is een collectie van al dan niet provocerende semi of totale naaktopnamen die de Nederlandse schrijfster Heleen van Royen van zichzelf maakte met haar mobieltje.

Er is de jongste dagen in de Nederlandse pers nogal wat commotie ontstaan rond een wat vreemde tentoonstelling in het Letterkundig Museum in Den Haag. Dat eerbiedwaardig instituut dat zowat alles van en rond Nederlandse auteurs verzameld en er exposities rond organiseert biedt nu een fotoshow aan.

De Nederlandse schrijfster Heleen van Royen (Slotervaart, 1965) mag er gedurende de zomermaanden een fotografische peepshow aan de muren hangen. “Selfmade” is een collectie van foto’s die de schrijfster van zichzelf maakte met haar mobieltje, selfies, in vele poses en omgevingen. Het gaat vrijwel om al dan niet provocerende semi of totale naaktopnamen van zichzelf waarin de auteur/fotografe diverse persoonlijke situaties wil uitdrukken. Liefde, seks, licht, duisternis, vergankelijkheid. Elk thema is goed voor intieme beelden die niets aan de verbeelding over laten. De gekende en gewaardeerde fotograaf Hans Aarsman die de jongste jaren de camera thuis liet en de pen hanteerde om allerhande persfoto’s te becommentariëren, schreef een inleiding voor het bijbehorende boek.

Vrijwel de hele kwaliteitspers publiceerde vileine artikels die er geen twijfel lieten over bestaan dat het “project” onwaardig was voor het museum en van Royen zich op een schaamteloze manier in de kijker wilde plaatsen. De directeur van het museum, Aad Meinders, liet op zijn website weten dat : “Als een moderne Jan Cremer bespeelt van Royen haar publiek, niet alleen in het literaire veld, maar ook daarbuiten. Vandaar dat het museum, – dat het literair-historisch geweten van Nederland is, maar ook de thermometer van de tijdgeest – een expositie wijdt aan de krachtige en tegelijkertijd rauwe en kwetsbare zelfportretten van van Royen”.

Frits Abrahams, columnist van NRCHandelsblad maakte er een aardig en vernietigend stuk over met een fictieve brief van Meinders gericht aan een oudere, betere maar lelijke schrijfster die hem een mapje met naaktfoto’s had opgestuurd. Zij wordt afgewezen in deze termen “Weliswaar beschouwen wij u als een vrouwelijke Jan Cremer, maar tegelijk is uw leeftijd te gevorderd en uw uiterlijk te geschonden om aan de wanden van ons museum te kunnen hangen. Wij menen in uw geest te handelen als wij op zoek gaan naar een jongere, mooiere kandidaat, die ook haar sporen verdiend heeft in de lichte letteren.”

Van ironie gesproken ! In de Volkskrant is Merel Bem nog scherper. Citaat :”Als het beeld dat zij (van Royen) hier van zichzelf schetst net als literatuur deel uitmaakt van de verbeelding, dan laat ze zien dat ze over bijzonder weinig creativiteit beschikt en liegt ze bovendien haar publiek voor. Met de rauwe weergave van een schrijversleven heeft het dan niet veel meer te maken. Zou het dan toch een manier zijn om nog meer boeken te verkopen ? Het was wel zo eerlijk geweest als ze dàt gewoon gezegd had”.

De Standaard wilde ook die boot niet missen en redactrice Lieve van de Velde werd er op uitgestuurd om met eigen ogen te gaan zien of de hele heisa veel om het lijf had. Een volle pagina en vijf foto’s met als onderschrift : “Heleen van Royen: tegen de dictatuur van het vrolijke en het mooie op Facebook en Twitter”.

Dat wij het hier ook over het fenomeen hebben, heeft als bedoeling om het selfies probleem te duiden Geen evenement, gebeurtenis of situatie ontsnapt aan het fotograferen met de I-pad en soortgelijke onmisbare attributen en is niet exclusief besteed aan de jongeren. Zelfs politici, in deze dagen van verkiezingskoorts, laten er zich door verleiden. We weten ondertussen dat dit gebruik ook malafide nevenverschijnselen heeft. De gewone burger gebruikt het om als Big Brother verdachte situaties vast te leggen om die later te ge(mis)bruiken. Jongeren geven zich soms letterlijk bloot op Facebook en verkwanselen er hun privacy mee. En dan de vraag, wat heeft dat met fotografie te maken. Alleen het feit dat een camera-app in de mobiele telefoon toelaat om gebeurtenissen vast te leggen of portretten te maken van vrienden en geliefden is geen alibi om dat te beschouwen als fotografie “an sich”. Ook de overvloed aan digitale camera’s en de commerciële druk van de fabrikanten heeft de massa verleid om miljoenen beelden te schieten van huiselijke of toeristische taferelen. Kwaliteitsfotografie levert ook dat zelden op.

Echte fotografie moet een andere dimensie omvatten, artistiek of documentair of als reportage. Ze moet inhoud hebben, uitdrukking zijn van een persoonlijke instelling en/of inzicht verschaffen van culturele waarden. Dat is totaal afwezig met deze snip-snap fotografie, hoezeer ze vandaag ook als fenomeen van deze tijd de geschiedenis zal ingaan. Wanneer we het als zodanig beschouwen behoort het tot één van de uitdrukkingen die de eenentwintigste eeuw zal karakteriseren.

En wat van Royen betreft, Iemand als Andy Warhol gebruikte een instant camera al tijdens zijn leven om soortgelijke intieme beelden vrij te geven. Omdat hij nu eenmaal ook een fenomeen was in de artistieke wereld ging men het als kunstfotografie benoemen. Maar of het heeft bijgedragen tot zijn oeuvre valt nog steeds te betwisten. Maar niet iedereen is Warhol.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content