De eerste week van president Trump: chaos, verwijten, lekken, initiatieven en een weinig wittebrood

President Donald Trump wou een vliegende start nemen. En dat heeft hij gedaan, met een spervuur aan initiatieven en presidentiële besluiten. Wat zal echt de wereld veranderen, en wat is gebakken lucht?

De BBC schreef vrijdag dat in de zeven dagen sinds de eedaflegging van Donald Trump ruim 200 artikels over de nieuwe president op de eigen website verschenen zijn. Zo groot was de activiteit, zo groot was ook soms de verwarring.

Anderen verwezen naar 2009 toen president Barack Obama de dag na zijn eedaflegging heel plechtig zijn eerste ‘executive order’ (presidentieel besluit) ondertekende. Daarin stipuleerde hij dat de controversiële gevangenis in Guantánamo Bay gesloten zou worden. Zoals bekend: acht jaar later is die gevangenis nog altijd open. Obama telefoneerde rond met bondgenoten in het Midden-Oosten om te laten blijken hoe anders hij dacht dan voorganger George W. Bush, hoe anders hij zou handelen, en hoe snel de oorlogen van Bush afgelopen zouden zijn. Die oorlogen zijn nooit helemaal afgelopen. Of ze zijn herbegonnen.

Presidenten leggen in hun eerste dagen altijd volop activiteiten aan de dag, maar hoe bepalend die uiteindelijk zijn, blijkt pas veel later.

De bedoeling is vaak nog het meest om de achterban te tonen dat het menens was met de kiesbeloftes. De eerste week van Trump paste helemaal in dat plaatje. Je kan bijna stuk voor zijn campagnepunten afvinken. De muur met Mexico, het opzeggen van vrijhandelsakkoorden, het schrappen van reguleringen, het reduceren van bijdragen voor de VN, de belastingverlagingen en tarieven voor import, acties tegen ‘sanctuary cities’, nieuwe pijpleidingen… het kwam allemaal aan de orde in memoranda en presidentiële besluiten.

Een nieuwe ploeg meet zichzelf traditioneel 100 dagen toe om het schip van de overheid op een nieuwe koers te zetten. Zolang heeft men ‘wittebroodsweken’, of hoopt men toch op goodwill en geduld bij de bevolking. Na die 100 dagen moeten de verschillen merkbaar worden.

Met de nieuwe president Trump lijkt het alsof het schip in de eerste week al bruusk en dansend op schuimende golven de koers omgooide. Hij is niet uit het nieuws te branden. Hij ontplooide misschien niet eens meer initiatieven dan voorgangers (zie blauw kaderstuk), maar hij deed het in alle drukte, zich haastend van bijeenkomst naar nieuwe minister, van publieke ondertekening naar een ontmoeting in het Capitool. Hij zocht de confrontatie op. Het gevoel van drukte werd nog aangedikt omdat zijn ploeg ook al ontwerpen van presidentieel besluiten liet uitlekken die nog niet ondertekend werden, zoals het voorstel om de Amerikaanse bijdragen aan de VN drastisch te beperken. Ook over die nog niet ondertekende voorstellen werd bericht, werd commentaar gezocht en gegeven.

Nieuwssite Politico stelde in een vergelijking met de eerste dagen in het presidentschap van Barack Obama vast dat Trump op bepaalde punten ook achterloopt: zo heeft hij na een week slechts 3 regeringsleden die door de Senaat geconfirmeerd zijn en dus kunnen werken (de minister van Defensie, de minister van Binnenlandse Veiligheid en de VN-ambassadeur) – Obama beschikte in 2009 na zijn eerste week over 10 ministers.

Hier volgt een niet uitputtend, ruwweg chronologisch overzicht van Trumps eerste week, met een afweging per initiatief van mogelijke impact.

Donald Trumps allereerste presidentieel besluit, ondertekend tussen de parade van vrijdagnamiddag en zijn avondlijke dans op de tonen van My Way, betrof Obamacare, het verzekeringssysteem dat onder zijn voorganger werd uitgedokterd om zoveel mogelijk onverzekerden een ziekteverzekering te bieden. Trump heeft herhaaldelijk aangekondigd dat het systeem op zijn eerste dag zou opdoeken en vervangen, maar zijn besluit was veel vager en voorzichtiger dan dat. Hij droeg alle overheidsagentschappen op de impact van Obamacare “op maximale wijze binnen de grenzen van de wet” te minimaliseren. Dit “minimaliseren” gebeurt in afwachting van de volledige ontmanteling van het systeem.

In dit geval was de politieke boodschap – we zijn bezig met het opdoeken van Obamacare – belangrijker dan de concrete gevolgen van het besluit, die zoals de formulering niet duidelijk zijn.

Een concrete maatregel volgde later: de reclamecampagne om nieuwe inschrijvingen voor het systeem te werven, en om reeds ingeschreven erop te wijzen dat ze tot 31 januari de tijd hebben om hun inschrijving voor een jaar te vernieuwen, werd afgevoerd. Volgens nieuwssite Politico was de campagne al betaald, en ging het niet om een besparende maatregel.

Politico, dat alle Trumpinitiatieven quoteert inzake onmiddellijke en potentiële gevolgen, komt bij dit besluit uit op: niet veel, 2 op 10 in eerste instantie.

In dit geval zal het parlement het baanbrekend werk moeten leveren, en kan het parlement snel enkele onderdelen van de wet schrappen, maar de Republikeinen zijn het onderling oneens of ze dat moeten doen vooraleer er vervanging voorzien is. Afhankelijk van de studie dreigen minstens 18 miljoen mensen (en misschien 30 miljoen) hun ziekteverzekering te verliezen als Obamacare wordt opgedoekt.

Na de eedaflegging ging het al gauw over omvang. De nieuwe president vond dat de media de opkomst tijdens de eedafleggingsceremonie kwaadwillend onderschatten, en die opkomst illustreerden met gemanipuleerde beelden (die volgens het kamp Trump waren gemaakt toen de grote massa nog niet gearriveerd was).

We weten intussen – omdat het bevestigd werd – dat de president de dag na zijn eedaflegging contact opnam met het hoofd van de National Parks Service, die verantwoordelijk is voor de Mall in Washington, en die in principe de meest betrouwbare informatie over aanwezigheden heeft. Over de inhoud van het gesprek is niets officieel bekend gemaakt, maar volgens eensluidende lekken vroeg de nieuwe president de directeur om beelden over te maken waaruit zou blijken dat er wél veel volk op de been was. Trump schatte de opkomst diezelfde dag tijdens een bijeenkomst bij de CIA op één tot anderhalf miljoen mensen, terwijl anderen het hielden op een relatief miezerige 250.000 (in vergelijking met de 1,8 miljoen die in 2009 voor Obama opdaagden).

Er kwamen geen nieuwe beelden, en voor zover bekend deden de media niet aan manipulatie, en lag het niet aan de nieuwe witte ondergrond van de Mall dat het leek alsof er weinig volk was (zoals Trumpgetrouwen argumenteerden).

Dat alles werd tegengesproken door Trumps woordvoerder Sean Spicer, die zowel zaterdag als maandag uitvoerig op de kwestie inging. Trump zelf bleef minstens tot donderdag bij elke gelegenheid hameren op de buitengewone volkstoeloop die zijn eedaflegging had veroorzaakt. Spicer had het zaterdag, terwijl er binnen gehoorsafstand voor de Vrouwenmarsen echt veel volk was opgedaagd, over “het grootste publiek dat ooit getuige was van een eedaflegging. Punt aan de lijn”. Tegen maandag preciseerde hij dat hij ook internet en tv over de hele planeet meerekende in zijn beschrijving van een recordpubliek (dan nog vergiste hij zich, volgens factcheckers). Spicer kijfde op de pers omdat ze “schaamteloze pogingen” ondernam “om de enorme steun die verzameld was op de Nationale Mall te minimaliseren. We zullen jullie ter verantwoording roepen”.

Terwijl er een gevecht in regel aan de gang was tussen “de oneerlijke media” (dixit Trump) en het nieuwe regime, speelde nog een ander fenomeen. De entourage van Trump lekte als een vergiet. Op een bepaald punt citeerde The Washington Post een stuk of tien bronnen (“welhaast een dozijn”) uit de directe omgeving van de nieuwe president, die aangaven hoe lichtgeraakt hij wel is, en hoe uit de bol ging toen hij zag hoe tv-zenders de opkomst voor de vrouwenbetoging gunstig vergeleken met zijn eedaflegging. Hij “werd meer en meer woedend”, aldus de krant. “Tegen de bezwaren in van adviseurs en medewerkers – die hem aanmaanden gefocust te blijven op beleid en op de bredere doelstellingen van zijn presidentschap – gaf de nieuwe president een bevel: hij wilde een heftig publiek antwoord, en hij wilde dat het kwam van zijn woordvoerder”.

Het was niet alleen de Washington Post, die dergelijke verslagen publiceerde. De lekken waren alom beschikbaar. Er werd bericht over medewerkers die tot taak hadden de president bij de tv weg te houden, zodat hij niet aan mogelijke irritatie bloot zou komen te staan. Later werd gelekt dat Trump absoluut niet te spreken was over het optreden van Spicer, die zijn spullen nog niet had kunnen uitpakken en die in een slecht zittend pak, in een lelijke kleurencombinatie met zijn das, de pers had te woord gestaan.

Ook weer met als ondertoon dat hij ten onrechte niet als de grootste werd erkend, bracht Trump tijdens een lunch in het Capitool de verkiezingsuitslag opnieuw ter sprake. Hij verklaarde dat hij een onderzoek zou openen naar de 3,5 miljoenen stemmen die “door illegalen” waren uitgebracht. Zonder die stemmen zou hij Hillary Clinton ook qua stemmenaantal hebben verslagen, argumenteerde hij (hij haalde 2,8 miljoen stemmen minder dan Clinton). Zelfs Republikeinen verklaarden naderhand dat de miljoenen illegale stemmen, waar Trump het over had, nergens op sloegen. De Republikeinse senator Lindsey Graham waarschuwde dat praat over kiesfraude, en dan nog vanwege de winnaar, het geloof in het systeem en in de president uitholde.

Trump had wel een punt toen hij zich beklaagde over een verslaggever van Time, die als ‘Pool Reporter’ (journalist die de hele pers vertegenwoordigt) bij de ondertekening van het Obamacare-besluit aanwezig was, en signaleerde dat Trump de buste van Martin Luther King Jr. uit de Oval Office had laten verwijderen. Dat bleek een journalistieke blunder te zijn. De verslaggever had achter het veiligheidspersoneel en andere aanwezigen het beeld niet opgemerkt. Hij stuurde korte tijd later een rechtzetting. Dat ging over meer dan een beeld. Het oorspronkelijk bericht wekte de indruk dat Trump het icoon van de burgerrechtenbeweging geschoffeerd had.

Al tijdens de campagne sparde Trump graag en vaak en scheldend met de ‘mainstream media’, de traditionele media.

Nu voert hij met deze media het gevecht dat hij niet met de Democraten hoeft te voeren omdat zij op apegapen liggen. De nationale pers, zoals Trump niet nalaat te vermelden, heeft het vertrouwen van 14 procent van de bevolking (of 18 procent volgens het Pew Research Center). Het vertrouwen in Trump, hoewel ook niet heel hoog, ligt toch een stuk hoger – ergens in de hoge dertig of lage veertig procent.

Donderdag zei zijn politiek strateeg Stephen Bannon het met evenveel woorden: “De media zijn de oppositiepartij”. Hij raadde die oppositiepartij aan haar mond te houden, tenminste tot het schaamrood van haar wangen verdwenen was inzake foute berichtgeving tijdens de verkiezingscampagne (zoals: geloof hechten aan enquêtes die niet kloppen).

De verhouding met de pers bestaat niet alleen uit confrontatie. Zoals de lekken bewijzen is er ook symbiose. Trump en de zijnen gebruiken de pers, die ze vervolgens publiekelijk verfoeien. En de pers gebruikt waar mogelijk Trump. Les Moonves, de CEO van tv-zender CBS, formuleerde het tijdens de campagne als volgt: “Het (Trump, red.) mag dan niet goed zijn voor Amerika, maar het is verdomd goed voor CBS”.

Maar in volle symbiose zijn we beland in de BBC omschreef als “het tijdperk van de post-waarheid”, waar feiten en “alternatieve feiten” (of leugens) een eigen leven leiden.

Volgens Politico vormde dit – de disputen met de pers over feitelijk onjuiste beweringen van Trump – de grootste zorg van de eerste week.

Onmiddellijk belang: 1. Potentieel belang: 9 op 10.

“Deze aanpak van communicatie schept twijfel bij elke verklaring en elke statistiek van de regering Trump”, aldus de site: “Het geeft voor de VS een indruk van bananenrepubliek”.

Maandag, op wat hij beschouwde als zijn eerste echt werkdag, beloofde Trump aan bedrijfsleiders dat hij driekwart van de regels waaraan ze gebonden zijn zal afschaffen. Hij vulde dat niet concreet in.

Ook schafte hij met een pennenstreek het TPP af, het Trans-Pacific Partnership, een vrijhandelsverdrag tussen 13 staten rond de Stille Zuidzee dat onder Obama is onderhandeld. Trump had tijdens de campagne beloofd dat het TPP zou afgeschaft worden, en aangezien het verdrag nog niet goedgekeurd is door het parlement kostte hem dat geen moeite. Moeilijker wordt de andere toezegging: heronderhandeling van Nafta, het Noord-Amerikaans Vrijhandelsverdrag (met Mexico en Canada).

Onmiddellijke impact, volgens Politico: 2. Op termijn, als ook Nafta onder handen genomen wordt: 6.

Trump voerde een aanwervingsstop in voor overheidsdiensten – met uitzondering van het leger. Hij voerde ook een stop op nieuwe regels in (in de veronderstelling dat die stop op zich geen nieuwe regel was).

Een vierde beslissing was niet opzienbarend maar wel ingrijpend. Sinds Ronald Reagan koppelen Republikeinse presidenten buitenlandse hulp aan de voorwaarde dat het geld op geen enkele manier helpt bij het uitvoeren van abortussen, bij het doorverwijzen naar abortuscentra of bij informatie over de mogelijkheid van abortus.

Democratische presidenten trekken die regel dan quasi-automatisch weer in.

Trump verbreedde echter het opzet. De regel zal niet langer alleen van toepassing zijn op de 600 miljoen dollar die jaarlijks uitgegeven worden rond familieplanning, maar op alle uitgaven in de gezondheidssector: 9,5 miljard dollar per jaar, met onder meer uitvoerige financiering van aidsprogramma’s.

Tenzij de groepen die het geld ontvangen voortaan over abortus zwijgen, komen ze niet meer in aanmerking voor subsidiëring.

De foto van de ondertekening van dit presidentieel besluit, waarop Trump omringd werd door niets dan witte mannen, sprak boekdelen. “Hoelang je ook leeft, je zal nooit een foto zien van zeven vrouwen die wetgeving ondertekenen over wat mannen kunnen aanvangen met hun voortplantingsorganen”, tweette Martin Belam van The Guardian. Zijn bericht werd 263.000 keer gedeeld. Hij had het evengoed over 8 vrouwen kunnen hebben, want op zijn foto was vicepresident Mike Pence (zie hoger) net buiten beeld gevallen.

As long as you live you’ll never see a photograph of 7 women signing legislation about what men can do with their reproductive organs pic.twitter.com/dXjfVjnRiX

— Martin Belam (@MartinBelam) January 23, 2017

Zowel op korte als lange termijn is dit een maatregel met grote gevolgen voor de volksgezondheid in ontwikkelingslanden.

Dinsdag maakte Trump Obama’s politiek inzake pijpleidingen ongedaan. Obama had de Keystone XL pijpleiding, die uit olierijk zand gewonnen petroleum van Canada naar Texas en de Golf van Mexico moet brengen, verworpen. Trump roept het Canadees bedrijf dat de pijplijn wil bouwen op om een nieuwe aanvraag in te dienen bij Buitenlandse Zaken, wat dat bedrijf intussen heeft gedaan.

Trump maakt zich sterk dat hij betere voorwaarden zal bedingen en dat de pijplijn bij de constructie 26.000 banen zal creëren (Obama ging ervan uit dat het aantal banen veel lager zou liggen). Trump kreeg steun van enkele vakbonden, en volgens de pers wil hij dit onderwerp als splijtzwam gebruiken voor de Democraten. Milieubewuste jongeren binnen de partij zijn rabiaat tegen de pijpleiding, maar veel vakbondslui zijn voor.

Voor een andere pijpleiding Dakota Access (die van North Dakota naar Illinois zou lopen) had Obama aan de ingenieurs van het leger gevraagd om een nieuwe route uit te stippelen, verder weg van een reservaat, weg van heilige grond voor native Americans, en weg van drinkwatervoorziening.

Obama’s tussenkomst kwam er eind vorig jaar, na langdurige protesten.

Trump heeft de ingenieurs van het leger nu de opdracht gegeven haast te maken met het traject.

De pijpleidingen zijn niet voor morgen. Er kan onderweg nog veel betwisting komen, onder meer over onteigeningen, en bovendien maakt de lage olieprijs dat de Canadese olie uit de markt geprijsd wordt. Het is onduidelijk of de beslissingen van Trump snel tot werken kunnen leiden. De reactie daarentegen kwam wel snel. De protesten zullen opnieuw beginnen, hebben actiegroepen, onder meer van native Americans, aangekondigd. De acties rond Dakota Access kregen vorig jaar gaandeweg meer steun, en dit zou wel eens een verzamelpunt kunnen worden van anti-Trump-protest.

Woensdag ondertekende Trump een besluit waarbij fondsen worden vrijgemaakt voor de bouw van de muur met Mexico, die over enkele maanden zou beginnen. Die muur was nodig, zei hij, omdat er recent een toevloed is aan illegalen (volgens de meeste experts is er eerder een daling van illegale inwijking).

De muur vereist financiering door het Congres alvorens er sprake kan zijn van terugbetaling door Mexico (de Mexicaanse president herhaalde dat wat hem betreft Mexico nooit voor een dergelijke muur zal betalen). De woordvoerder van Trump, Sean Spicer, meldde donderdag dat de muur betaald zou worden via een heffing van 20 procent op producten uit Mexico – een uitspraak die later werd teruggeschroefd. Die heffing was slechts “een van de opties”, zei Spicer later

Behalve de muur, die naast financieringsproblemen ook onteigeningsproblemen kan opleveren, introduceerde de president nog twee gegevens inzake illegale migratie. De zogenaamde ‘sanctuary cities’, steden die in uiteenlopende mate niet meewerken aan de uitzetting van sans-papiers, zullen hun federale subsidies verliezen, met uitzondering van subsidies voor ordehandhaving. En de politiek van ‘catch-and-release‘, oppakken en weer vrijlaten, wordt niet langer toegepast voor buitenlanders zonder papieren die aan de grens worden opgepakt. Die moeten voortaan ofwel meteen teruggestuurd worden, ofwel worden opgesloten tot hun procedure is afgewerkt – kinderen inbegrepen.

Dat zal grotere capaciteit vergen dan de 40.000 gesloten plaatsen die nu beschikbaar zijn en grotendeels volzet. Trump heeft ook beslist om 5.000 extra grensagenten in te zetten, en ook meer mensen in te zetten voor uitzettingsdossiers. De extra-kost van deze maatregelen zal hoger liggen dan die van de muur, en loopt in de vele miljarden dollars. Het Congres moet de fondsen vrijmaken.

Wat de Sanctuary Cities betreft: op één na houden zij voet bij stuk en zullen ze Trumps besluit inzake federale subsidies aanvechten. Het is onduidelijk wie de beste kansen heeft bij de rechter, maar het wordt een lange rechtsgang.

De enige uitzondering tot dusver is Miami-Dade, dat 335 miljoen dollar per jaar dreigt te verliezen omdat het weigert 100 sans-papiers op te sluiten. De burgemeester heeft aangekondigd dat zijn gemeente nu wel tot opsluiting zal overgaan.

Naast de genoemde maatregelen heeft Trump aangekondigd dat ‘criminele illegalen’ wekelijks op lijsten vermeld zullen worden, waarbij hij ook de definitie van crimineel zou uitbreiden tot misdrijven die tot nu niet meegerekend werden bij uitzetting.

Onmiddellijke impact: 6, volgens Politico. Potentieel belang: 9 op 10.

Op dit terrein zullen nog vele bepalingen volgen, heeft Trump aangekondigd. Het was een van de hoofdthema’ s van zijn verkiezingscampagne.

Nog woensdag gaf Trump een interview aan ABC waarin hij herhaalde dat hij een voorstander is van martelen of waterboarden (vanaf 4’30” in de video). “Denk ik dat het werkt? Absoluut!”, zei hij. “Je moet vuur met vuur bestrijden”.

Maar hij zal James Mattis en Mike Pompeo volgen, de minister van Defensie en de CIA-directeur, die zich enigszins tot zijn verbazing tegen waterboarden hebben uitgesproken.

De Republikeinse senator John McCain, die zelf gemarteld werd tijdens zijn gevangenschap in Vietnam, dreigde met een proces als de VS terug marteltechnieken zouden gaan gebruiken. In het Verenigd Koninkrijk gingen stemmen op om de samenwerking tussen inlichtingendiensten te beperken als de VS weer martelen. Trump heeft sindsdien nog enkele keren herhaald dat hij Mattis, Pompeo, “en anderen”, zal volgen, hoewel hij zelf overtuigd is dat martelen werkt.

Donderdag stond grotendeels in het teken van het conflict met Mexico. Waarnemers vroegen zich af of de verwarring die het Witte Huis stichtte een gevolg was van interne chaos, van negatieve reacties op het voorstel van de heffing (die door Amerikaanse consumenten betaald zou worden), dan wel dat het Witte Huis bewust chaos zaaide om ontreddering te veroorzaken in Mexico. De markten in Mexico ondergingen in ieder geval schokken, terwijl de peso op en neer denderde (met neerwaartse tendens).

Vrijdag ondertekende Trump, enkele dagen later dan eerst vooropgesteld, besluiten inzake migratie en vluchtelingen. De komende vier maanden zullen de VS geen nieuwe vluchtelingen opvangen. Syrische vluchtelingen zullen ook daarna niet opgevangen worden. Na de periode van vier maanden zal men de voorkeur geven aan religieuze minderheden. Trump zei dat er een preferentie zou komen voor christenen.

Aan bewoners van 7 moslimlanden worden gedurende 90 dagen geen Amerikaanse visa verstrekt. En voor de anderen komt er een strengere screening.

Dit ligt in de lijn van Trumps voorstel om een tijdelijke inreisban voor moslims in te voeren.

Deze besluiten zullen zeker door mensenrechtenorganisaties juridisch aangevochten worden, met name de voorkeursbehandeling voor christelijke vluchtelingen.

Onmiddellijke impact: groot, hoewel de maatregelen niet onverwacht zijn. Het land van de migratie legt de migratie aan banden op manieren die twee jaar geleden ondenkbaar waren. In het Midden-Oosten werd Amerika-haat altijd wat getemperd door het oprechte verlangen om in dat gehate land te gaan wonen. Deze tempering dreigt nu te verdwijnen. Impact op termijn: valt af te wachten hoe definitief Trump de tijdelijke maatregelen zal maken.