Nu het coronavirus flink om zich heen grijpt in de VS, moeten staten oplossingen zien te vinden voor een van hun kwetsbaarste groepen: de daklozen. ‘Iedereen heeft recht op een veilige leefomgeving. Daklozenopvangcentra zijn dat niet.’
‘Ik ben zo ontzettend bang dat ik hier zal sterven’, zegt Joyce Van Norick, een 61-jarige vrouw die sinds juli 2019 in een opvangcentrum voor daklozen in de Californische stad Santa Ana woont. ‘Zo bang dat ik het virus zal krijgen… en ik weet zeker dat ik het dan niet overleef.’ Van Norick vertelt telefonisch over haar situatie: ze heeft COPD en krijgt daarvoor langetermijn-zuurstoftherapie. Daarnaast heeft ze diabetes, heeft verschillende stents in en rondom haar hart en haar immuunsysteem werkt niet naar behoren. ‘Dus ik behoor absoluut tot de groep met een hoog risico op ernstige complicaties als gevolg van covid-19’, zegt ze.
Vooralsnog heeft Van Norick het virus kunnen ontlopen, maar ze vraagt zich af voor hoe lang. ‘Ik slaap op een slaapzaal met 68 bedden’, vertelt ze. Eigenlijk is die slaapzaal nog groter: de ruim 200 bewoners van het opvangcentrum slapen allemaal in dezelfde zalen, maar de mannen, vrouwen en gezinnen zijn van elkaar gescheiden door tussenschotten. ‘We staren ’s nachts allemaal naar hetzelfde plafond’, zegt ze.
Ik ben zo ontzettend bang dat ik hier zal sterven.
Half miljoen daklozen
Van Norick’s situatie is kenmerkend voor een van Amerika’s meest kwetsbare groepen: de daklozen. Ruim een half miljoen Amerikanen hebben geen eigen huis en slapen in hun auto, in een opvangcentrum of op straat. Bijna een derde daarvan woont in Californië, vertelt Eve Garrow, die voor de burgerrechtenvereniging ACLU in het zuiden van Californië werkt en specialiseert in dakloosheid. ‘De opvangcentra die nu in alle haast worden uitgebreid zijn een broedplaats voor het virus’ zegt ze. ‘Er liggen daar tientallen of honderden, soms zelfs duizenden mensen dicht op elkaar. Als iemand covid-19 krijgt, zal het zich als een lopend vuurtje verspreiden. Het is een catastrofe in de maak.’
Bijkomend probleem is dat in Californië nog altijd niet op grote schaal getest kan worden. Dat betekent dat daklozenopvangcentra geen testen beschikbaar hebben. ‘Hier in mijn centrum wordt niemand getest. Zelfs een gezin dat vorige week nog bij een familielid logeerde dat nu met covid-19 in het ziekenhuis ligt. Het gezin woont nu weer hier. Geïsoleerd weliswaar, maar ze gebruiken dezelfde badkamers als wij.’
‘In hetzelfde schuitje’
Toen de Californische gouverneur Gavin Newsom begin maart de noodtoestand uitriep en maatregelen aankondigde om het coronavirus tegen te gaan, richtte hij zich op drie doelgroepen: ouderen, mensen met bestaande gezondheidsklachten, en daklozen. Hij erkende al voordat hij de staat op slot deed dat die laatste groep bijzonder kwetsbaar is. Het meest logische risico dat daklozen lopen is dat ze geen huis hebben om zich in terug te trekken en dus meer bloot worden gesteld aan het virus. Wie op straat woont, heeft bovendien zeer beperkte mogelijkheid om hygiënisch te leven. Maar daklozen lopen bovendien risico omdat veel van hen ouder zijn en een groot deel bestaande gezondheidsklachten heeft. ‘We hebben al gezien hoe snel een infectieziekte rond kan gaan in een daklozengemeenschap op straat’, zegt Garrow. ‘Een paar jaar terug was er in San Diego een grootschalige uitbraak van hepatitis A die vooral daklozen trof.’
Een uitbraak onder een daklozengemeenschap in een stad brengt (gezondheids)risico’s voor de bredere samenleving met zich mee. In steden als San Francisco nemen veel daklozen de bus om zich van punt A naar B te begeven – dat zijn plekken waar ze het virus makkelijk over zouden kunnen brengen op andere reizigers. En als het virus zich snel zou verspreiden onder een daklozenbevolking in een bepaalde stad, zou dat flinke druk betekenen op het ziekenhuissysteem. ‘Het virus maakt geen onderscheid tussen wie een huis heeft en wie niet’, zegt Garrow. ‘We zitten allemaal in hetzelfde schuitje.’
150 miljoen dollar beschikbaar
Met het coronavirus krijgt Californië een acute noodzaak om mensen onderdak te geven. Daartoe trekt de staat nu 150 miljoen dollar uit. 50 miljoen daarvan wordt besteed aan trailers, caravans en het huren van hotel- en motelkamers, waarin mensen geïsoleerd kunnen leven. De overige 100 miljoen gaat naar de grote steden en de verschillende counties (regionale overheden) om onderdak en hulp te bieden aan daklozen. Bijvoorbeeld door opvangcentra uit te breiden of nieuwe noodcentra te openen. Los Angeles opent bijvoorbeeld in 24 recreatiecentra slaapzalen. San Diego bouwt een congrescentrum om tot daklozenopvang.
Wij vinden dat iedereen recht heeft op een veilige leefomgeving. Opvangcentra zijn dat niet.
‘Wij ijveren ervoor daklozen niet in dit soort centra op te vangen’, zegt Garrow. ‘Wij vinden dat iedereen recht heeft op een veilige leefomgeving. Opvangcentra zijn dat niet.’
De 50 miljoen die wordt uitgetrokken voor individuele opvangplaatsen zijn een stap in de goede richting, zegt Garrow. ‘Maar uiteindelijk gaat het om 15.000 kamers. Dat is goed voor slechts 10 procent van het totaal aantal mensen dat onderdak nodig heeft.’ Het is bovendien de vraag voor hoe lang de individuele kamers zullen worden aangeboden. De staat geeft aan dat de huurcontracten die nu getekend worden in eerste instantie voor drie maanden zijn.
Omdat ook de staat weet dat 15.000 kamers niet genoeg is, wordt op dit moment voorrang gegeven aan de meest kwetsbare patiënten, zoals Van Norick. ‘Ik heb me twee weken geleden aangemeld voor een motelkamer’, zegt ze. ‘Maar tot nu toe heb ik nog niets gehoord.’
Veiliger in tent
De daklozen met wie Garrow contact heeft, zijn zich ontzettend bewust van de situatie rondom het coronavirus, vertelt ze. ‘En ze vrezen voor hun leven.’ Een van haar contacten, Joe Grubb, was zelfs zo bang dat hij weer in een tent op straat is gaan slapen, vertelt ze. ‘Hij was erg gefrustreerd en angstig over de slechte hygiëne in het centrum. Hij had het over ontlasting op de badkamermuren’, zegt ze. Van Norick zegt dat dat ook met regelmaat in haar opvangcentrum het geval is. ‘En op elk willekeurig moment zijn er wel een paar toiletten verstopt.’ Schoonmaakploegen komen volgens Garrow en Van Norick dagelijks, maar dat is veel te weinig voor het aantal mensen dat van de faciliteiten gebruik maakt. Beide hebben alleen ervaring met verschillende opvangcentra in het zuiden van Californië.
Grubb besloot net op tijd om weer op straat te gaan slapen, zegt Garrow. De afgelopen week werden er in het centrum waar hij verbleef twee gevallen van covid-19 vastgesteld. ‘Nu maakt Joe zich zorgen om de mensen die nog in dat centrum zitten. Terwijl hij zelf in een natte tent ligt, want het heeft hier net dagenlang geregend.’
‘Geen politieke wil’
Garrow benadrukt dat de ACLU er op aan zal blijven dringen dat er voor iedere dakloze in de staat een individuele oplossing komt. Op permanente basis. ‘Want dit virus zal niet magisch verdwijnen als we over een maand over twee over de ergste bult geklommen zijn. Dit blijft een constant aanwezig gevaar.’
De staat is bovendien bijzonder goed gesitueerd om de dakloosheid aan te pakken. Voor het komende begrotingsjaar verwachtte de staat een begrotingsoverschot van 7 miljard dollar, in 2019 had het ook al een overschot van 4 miljard. ‘Financieel kan het. Californië is de rijkste staat van het land. En laten we eerlijk zijn: dakloosheid vraagt geen superingewikkelde oplossing. Je moet mensen onderdak bieden, zo simpel is het. Dus als het niet moeilijk is en we hebben het geld, is er maar een verklaring waarom we dit probleem niet al decennia geleden opgelost hebben. De politieke wil was er niet.’
Up-to-date overzicht: alles wat u moet weten over de coronacrisis
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
