Colombiaanse FARC wordt politieke partij, maar is leiderloos

Nu de rebellen van de FARC zich hebben herdoopt tot politieke partij, is het in het belang van het hele land dat die partij haar plaats vindt in de Colombiaanse politiek. Of dat lukt, hangt mee af van de zoektocht naar een politiek gezicht voor de partij, schrijft Fabio Andres Diaz, onderzoeker aan het International Institute of Social Studies.

Al sinds Colombia het fragiele, controversiële vredesakkoord tekende met de FARC in november vorig jaar is de grote vraag: wat nu met de FARC? Eind vorige maand beantwoordde de FARC die vraag: op 28 augustus smeedden de rebellen zich om tot de nieuwste politieke partij in Colombia: de Fuerza Alternativa Revolucionaria del Común.

‘De nieuwe partij zal het gebouw zijn rond veel stemmen en diverse ideeën’, liet FARC-commandant Rodrigo Londoño Echeverri weten via Twitter. Door vast te houden aan de afkorting FARC – maar niet aan de wapens, lijkt de FARC volop in te zetten op het akkoord van 2016.

Dat geeft de voormalige rebellen de mogelijkheid om te participeren in het Colombiaanse politieke systeem, inclusief het recht op tien zitjes in het parlement voor twee maal vier jaar.Nu de strijd om de verkiezingen van 2018 stilaan aantrekt, vraagt iedereen zich af of de nieuwe partij een plaats zal kunnen vinden op het Colombiaanse politieke toneel.

Nieuwe horizonten

Vijf decennia lang gebruikte de FARC geweld om zijn marxistische agenda van landhervorming en de antikapitalistische revolutie erdoor te drukken. Het gewapende conflict dat daaruit ontstond, trof acht miljoen mensen.

De voormalige groepering houdt vol dat het naar de wapens greep omdat de Colombiaanse elite het land beheerde als een kastenstelsel en geen oog had voor de problemen van de plattelandsbevolking, in de vorige eeuw goed voor bijna 70 procent van de Colombiaanse bevolking.

De FARC hoopt zich nu te kunnen positioneren als de partij voor die gemarginaliseerde kiezers. Om daarin te slagen, zal ze zich grondig moeten reorganiseren: ze moet een structuur vinden die intern debat en meningsverschillen toelaat, en tegelijk de eenheid van de partij verzekert – een moeilijke oefening aangezien verschillende FARC-fracties al vragen stellen bij het vredesakkoord.

De partij moet ook een politiek platform uitbouwen dat een breder kiessegment aanspreekt. Inmiddels leeft immers driekwart van de Colombianen in de stad. Kiezers in steden als Bogota of Cali hebben niet noodzakelijk dezelfde noden als de plattelandsbevolking, die de politieke agenda van de FARC stuurde.

De top van de FARC is er zich duidelijk bewust van dat een lage populariteit een zwakte is. Ze vroeg de voormalige voetbalster Rene Higuita als kandidaat voor het congres, en doet duidelijk inspanningen om het bredere publiek aan te spreken.

Dat er ruimte is voor nieuwe stemmen in het Colombiaanse politieke bestel, is duidelijk. Vroeger beheersten vooral vrede en veiligheid het politieke debat. Maar sinds het vredesproces hebben de kiezers meer aandacht voor andere thema’s, zoals de corruptie.

De retoriek van de FARC richtte zich de voorbije decennia vooral op gezondheidszorg, onderwijs en economische ontwikkeling. De nieuwe partij is dus goed geplaatst om te ijveren voor een meer inclusie samenleving en effectieve oplossingen voor de problemen waar gewone Colombianen mee te maken krijgen.

Ruimte voor debat

Er zijn al heel wat tekenen van verandering. Eerder dit jaar, toen de burgers van Buenaventura op straat kwamen om te protesteren tegen lage lonen en een gebrek aan basisdiensten, berichtten de kranten eerder neutraal over de marsen, en gaven ze een platform aan de klachten van de betogers.

Vroeger zouden de mediacommentaren dergelijke marsen snel afgedaan hebben als ‘door de FARC geïnspireerd’, waardoor de klachten in dovemansoren vielen.

Dergelijke subtiele veranderingen illustreren de politieke openingen die het vredesproces heeft gecreëerd. De afwezigheid van een gewelddadige FARC maakt een echte democratie mogelijk in Colombia.

Maar het succes van de nieuwe FARC zal niet alleen afhangen van haar capaciteit om steun bij de bevolking te vinden. In het gefragmenteerde land moet de groep ook gezien worden als een speler in het verzoeningsproces.

Paradoxaal genoeg is dat mogelijk door het feit dat veel machtige haviken in de Colombiaanse politiek het vredesakkoord proberen te doen ontsporen. Daardoor heeft de FARC zich kunnen positioneren als pionier van de vrede.

Het Colombiaanse establishment speelt de FARC op nog meer manieren in de kaart. Decennialang werden het gewapende conflict en angst gebruikt als een schild om misbruiken bij de overheid en staatsinstellingen toe te dekken. De vrede maakt de corruptie veel zichtbaarder, en het is een belangrijk thema geworden op de agenda van de FARC. Ook de groene en liberale partij beginnen zich bij de kruistocht tegen corruptie aan te sluiten.

Leider

Maar er is nog één grote hindernis voor de tot nog toe succesvolle wedergeboorte van de FARC: de vergrijzende hiërarchie. De gemiddelde leeftijd van de top is 65, en commandant Lodoño Echevarri, bijgenaamd Timochenko, heeft de voorbije maanden in Havana doorgebracht, waar hij verzorgd wordt na een hartaanval in juli.

Timochenko is een gerespecteerde rebellenleider die erin slaagde de oorlog met de Colombiaanse regering te beëindigen, wat veel van zijn voorgangers niet lukte. Er werd zelfs gespeculeerd dat hij genomineerd zou worden voor een gemeenschappelijke Nobelprijs voor de Vrede naast de Colombiaanse president Juan Manuel Santos. Maar dat gebeurde niet.

Maar ondanks zijn indrukwekkende palmares is het heel wat anders om partijvoorzitter te zijn dan rebellenleider. Om een kiespubliek op te bouwen, is een sterke en charismatische leider nodig die volop inzet op vrede en verzoening.

Een van de kanshebbers is Luciano Marin, ook bekend als Ivan Márquez, een FARC-lid dat de vredesonderhandelingen in Havana leidde.

Maar er zijn ook heel wat burgers die bij de FARC komen, vanuit de arbeidersbeweging, actiegroepen en de linkse Marcha Patriótica-partij. Een leider zonder militaristisch verleden zou een nieuw imago voor de partij inluiden. En een jonge leider zou de Colombiaanse jeugd aanspreken.

Wie het roer ook overneemt van de nieuwe partij, hij of zij moet alle leden vertegenwoordigen en de belangen van de nieuwe aanhangers kunnen verzoenen met die van de oude garde. Enkel met diplomatie en tact kan een gemeenschappelijk front gevormd worden met de verschillende fracties: boeren, voormalige strijders, stedelingen.

Die politieke instelling handhaven zal de volgende uitdaging zijn. In het verleden bleek dat politieke bewegingen die ontstonden uit gewapende groepen, zoals het populistische ADM-19, aanvankelijk wel succesvol waren maar dat succes niet konden handhaven.

Als de FARC als politieke beweging ook mislukt, zou dat zuurstof geven aan de radicale fracties die nog altijd ijveren voor gewapende strijd als middel voor politieke verandering.

Het is ironisch, maar net als in andere landen die een langdurig conflict beëindigden, ligt de vrede nu in handen van de partijen die oorlog hebben gevoerd. Het is in het belang van Colombia dat de FARC slaagt als politieke beweging, maar dat succes is verre van gegarandeerd.