Californische gouverneur Gavin Newsom mag blijven, maar hervormingen staan op agenda

De Democratische gouverneur Gavin Newsom van de Amerikaanse staat Californië overleefde vorige week een zogenaamde ‘recall vote’. Nu rijst de vraag: is de tijd rijp om het proces voor een tussentijdse verkiezing te hervormen?

Op dinsdag 14 september trokken miljoenen Californiërs tussentijds naar de stembus om te stemmen over de vraag of de Democratische gouverneur van Amerika’s meest bevolkte staat vroegtijdig zijn ambt moest neerleggen. Dit zogenaamde ‘recall’-proces is onderdeel van de Californische grondwet en maakt het mogelijk dat iedereen die genoeg handtekeningen verzamelt, een referendum over het lot van verkozen bestuurders op de agenda kan zetten.

Recall-verkiezingen komen op lokaal niveau, vooral rond schoolbesturen (die in de meeste Amerikaanse staten ook per stembiljet verkozen worden), met enige regelmaat voor. Voor het gouverneurschap vond slechts een keer eerder een recall plaats, in 2003. Toen moest Democratisch gouverneur Gray Davis vertrekken en werd de Republikein Arnold Schwarzenegger verkozen.

Begin augustus leek het er even op dat ook Newsom zijn recall misschien niet zou overleven en dat een Republikeinse tegenstander Newsoms termijn, die over een jaar verloopt, zou mogen overnemen. Maar uiteindelijk kwamen de progressieve Californiërs in veel grotere getale opdagen dan hun conservatieve tegenhangers. Met 63,5 procent van de stemmen mocht Newsom blijven zitten. Nu rijst de vraag: was alle ophef (en kosten) rond deze verkiezing nu echt nodig, voor een gouverneur wiens termijn over een jaar toch al verloopt?

Gehecht aan directe democratie

De recall in Californië is ruim honderd jaar geleden vastgelegd in de grondwet tijdens de progressieve periode, vertelt politicologiedocent Sarah Hill van de Cal State-universiteit in Fullerton. Het was een belangrijk onderdeel van de maatregelen die meer directe democratie naar de westelijke staat moesten brengen. Dat is gelukt: in elke verkiezingscyclus staan er in Californië tientallen zogenaamde ‘proposities’ op het kiesbiljet, die door het parlement, door bedrijven of door individuele burgers aangevraagd kunnen worden. Het kan gaan om lokale proposities zoals het verhogen of verlagen van de btw op bepaalde producten of om een propositie voor de hele staat. Vorig jaar kregen Uber, Lyft, Doordash en andere gig-bedrijven bijvoorbeeld een propositie op het biljet en goedgekeurd die het hen toelaat in Californië hun chauffeurs als freelancers te classificeren.

Californiërs zijn gehecht aan deze vorm van directe democratie, zegt Hill. ‘En de recall zal in z’n geheel zeker niet afgeschaft worden. Maar het wordt wel tijd om na te denken over hervormingen. Uit opiniepeilingen blijkt dat de inwoners van de staat daar open voor staan.’

Slimme zet

Recalls van gouverneurs worden regelmatig aangevraagd, maar de aanvragers halen zelden het benodigde aantal handtekeningen (12 procent van de opkomst van de laatste verkiezingen, in dit geval ging het om 1,5 miljoen handtekeningen). Dat het de aanvragers het afgelopen jaar wel is gelukt, is omdat ze vanwege de pandemie vier maanden extra de tijd kregen.

Toen in het voorjaar die handtekeningen geverifieerd waren, zette de staat de verkiezingen op 14 september op het programma. Op het stembiljet stonden slechts twee vragen: de eerste was of Newsom teruggeroepen moest worden, waarvoor een simpele meerderheid nodig was (50 procent plus 1). Als op die vraag een meerderheid van de kiezers ja had gestemd, zou gekeken worden naar vraag 2: wie Newsom moest vervangen. Bij vraag twee stond Newsom zelf niet in het lijstje, omdat dat volgens de regels niet mag. Maar terwijl er 46 Republikeinse kandidaten onder vraag 2 stonden, waren er geen Democraten tussen te vinden. De officiële Democratische partij van de staat had dat namelijk voorkomen, om Newsom volledig te steunen.

‘Dat was een hele slimme zet van de Democraten’, zegt Hill. ‘Want daarmee maakten ze duidelijk dat het alternatief voor Newsom een Republikein zou zijn.’ En in het progressieve Californië zijn er twee keer zoveel Democratisch geregistreerde kiezers als Republikeinse.

Ultraconservatieve tegenstander

Wat ook geholpen heeft, is dat de Republikeinse partij geen van de 46 kandidaten officieel heeft gesteund of zelfs maar iemand naar voren heeft geschoven als favoriet. Het gevolg was dat er een lange rij van voornamelijk ultraconservatieve Republikeinen op het stembiljet stond. De afgelopen weken bleek uit peilingen dat radiopresentator Larry Elder, die onder andere het afschaffen van alle covidregels en het minimumloon voorstaat, de populairste was.

‘Dat was eigenlijk een godsgeschenk voor Newsom’, zegt Hill. ‘Elder is veel te rechts voor het grootste deel van het electoraat in Californië. Toen duidelijk werd dat Elder het alternatief was voor Newsom, heeft dat veel kiezers gemobiliseerd. Uiteindelijk was de opkomst vorige week 54 procent, dat is behoorlijk hoog voor tussentijdse verkiezingen.’

Newsom mag blijven zitten, maar het hele recallproces heeft wel de ogen geopend over de vreemde situatie die kan ontstaan. Als zittend gouverneur moest Newsom een meerderheid van de stemmen halen. Maar als hij die niet gehaald had, had Elder met ‘de meeste stemmen gelden’ gouverneur kunnen worden. ‘Dat houdt dus ook in dat misschien wel acht miljoen mensen hadden kunnen stemmen voor het behoud van Newsoms positie, maar dat hij toch verloor. En dat Elder vervolgens gouverneur was geworden met twee miljoen stemmen’, zegt Hill. Die ongelijkheid wordt nog eens extra aangezet door het feit dat kiezers de tweede vraag niet per se in hoeven te vullen. Vorige week blijkt 44 procent van de kiezers de tweede vraag, over eventuele vervanging van Newsom, leeg te hebben gelaten.

Daarbij komt nog dat het hele proces volgens de LA Times zo’n 300 miljoen dollar kostte, er niets veranderd is, en er volgend jaar geplande verkiezingen voor het gouverneurschap plaatsvinden.

Er gaan daarom steeds meer stemmen op om het proces ter hervormen.

Mogelijke hervormingen

‘Het parlement is al begonnen met het organiseren van hoorzittingen om het over hervormingen te hebben’, zegt Hill. ‘En er liggen een aantal opties op tafel.’

De eerste is dat het moeilijker moet worden om een recall op de agenda te krijgen. Op dit moment is de vereiste 12 procent van de laatste verkiezingen voor het ambt dat je probeert terug te roepen (in dit geval dus gouverneur). ‘Dat is laag vergeleken met andere staten die een recall-proces hebben’, zegt Hill. ‘Er wordt nu overwogen of het niet 20 tot 25 procent zou moeten zijn. En dan wordt het een stuk moeilijker in Californië, want dan heb je het over miljoenen handtekeningen.’

De andere kwestie of vraag 2 van het recall-stembiljet aangepast moet worden. ‘Mensen raakten echt overstuur toen ze beseften dat Newsom misschien had moeten afzwaaien met meer stemmen op zak dan zijn potentiële vervanger.’ Om dat te ondervangen wordt er nu geopperd dat de adjunct-gouverneur het zo’n geval moet overnemen van de gouverneur. ‘Die moet het ambt toch al overnemen in elk ander geval dat de gouverneur wegvalt’, zegt Hill. ‘Een andere optie is om het gewoon een heel nieuwe verkiezing te maken, met een vraag. Daarin neemt de zittend gouverneur het dan op tegen iedereen die hem wil vervangen.’ Dan zou het probleem blijven staan dat iemand wordt verkozen zonder meerderheid van de stemmen (afhankelijk van hoeveel kandidaten er zijn), maar in dat geval zou een ‘run-off’ tussen de twee hoogste geëindigden georganiseerd kunnen worden. ‘Dat zou alleen wel erg kostbaar worden’, zegt Hill.

Tenslotte is er nog een andere hervorming denkbaar, waar kiezers volgens Hill voor open staan. ‘Dat je alleen om bepaalde redenen een recall kunt aanvragen. Nu is dat niet zo, je zou in theorie een recall kunnen organiseren als de stropdas van de gouverneur je niet aanstaat. Maar het kan zo hervormd worden dat een recall van de gouverneur alleen mogelijk is in het geval van fraude, een misdaad, of een ander juridisch probleem.’

De eindoplossing zou ook in een combinatie van maatregelen kunnen liggen. Hoe dan ook is het iets waarin de Californische kiezer, leven in een directe democratie, mag meestemmen. ‘Omdat het om een grondwetswijziging zou gaan, zal die worden voorgelegd aan de kiezer’, aldus Hill.