Bloedbad uit jaren tachtig achtervolgt nieuwe Zimbabwaanse president

Een ambtenaar hangt een portret van de nieuwe Zimbabwaanse president Emmerson Mnangagwa op voor een vergadering van de ZANU-PF in Harare, de hoofdstad van Zimbabwe, 14 december 2017. © Reuters

Overlevenden van het Gukurahundi-bloedbad door het Zimbabwaanse leger in de jaren tachtig willen dat de nieuwe president Emmerson Mnangagwa schoon schip maakt met het verleden. Mnangagwa was ten tijde van de mensenrechtenschendingen zelf minister van Veiligheid.

Voor Mnangagwa loopt de periode van honderd dagen waarin hij de meest dringende zaken wilde aanpakken, af. Zijn focus lag op economisch herstel, maar mensenrechtenorganisaties hebben een eigen agenda. Overlevenden van de zogenoemde Gukurahundi-wreedheden, een campagne in de jaren tachtig door het leger waarbij duizenden burgerdoden vielen, willen dat de president het duistere verleden van het land aankaart.

Activisten beschuldigen de president, het leger en topambtenaren van misdaden tegen de menselijkheid. Bij de Gukurahundi-wreedheden kwamen ongeveer 20.000 mensen om, vooral Ndebele-burgers werden vermoord. Nu Mnangagwa aan de macht is, is dat volgens activisten een mogelijkheid om deze misdaden aan te kaarten. Onder de voormalige president Robert Mugabe was die mogelijkheid er niet; hij negeerde de kwestie.

‘Moment van waanzin’

Mugabe wordt ervan beschuldigd opdracht te hebben gegeven tot de campagne tegen burgers, die door sommigen zelfs een genocide wordt genoemd. Mugabe noemde het eerder ‘een moment van waanzin’ en weigerde excuses aan te bieden.

Toen Mnangagwa nog onder Mugabe diende, riep hij de woede van overlevenden en familieleden van de slachtoffers over zich heen toen hij verzoeken om een waarheids- en verzoeningscommissie op te richten, afwees. Hij stelde dat het niet nodig was ‘oud zeer op te rakelen’.

De commissie zou moeten werken op de wijze van de Zuid-Afrikaanse Waarheidscommissie die werd opgericht na het einde van de apartheid (het officiële systeem van rassensegregatie dat tussen 1948 en 1990 in Zuid-Afrika en het huidige Namibië in werking was, nvdr.): daders kregen geen gevangenisstraffen, maar amnestie als ze hun misdaden volledig erkenden en slachtoffers kregen de gelegenheid hun verhaal te doen. De slachtoffers verleenden de amnestie aan de daders.

Daders bekend

Charles Gumbo is een van de overlevenden van Gukurahundi. De littekens van een bajonet zijn nog zichtbaar op het hoofd van de activist die vandaag strijdt voor autonomie voor het zuidwesten van Zimbabwe. Gumbo zegt dat Mnangagwa, hoge leden van de regerende partij Zanu-PF en legercommandanten die Mnangagwa aan de macht hielpen, vandaag een antwoord moeten geven op de Gukurahundi-wreedheden.

We weten wie de daders zijn. Ze zitten allemaal nog in de regering en komen er straffeloos mee weg.

Charles Gumbo, een van de overlevenden van Gukurahundi

‘We weten wie de daders zijn’, zegt hij. ‘Ze zitten allemaal nog in de regering en komen er straffeloos mee weg. We zullen niet rusten totdat deze kwestie is opgelost’, zegt Gumbo. Van Mnangagwa verwachten de meeste mensen volgens Gumbo echter weinig, aangezien hij door velen wordt gezien als ‘schuldige nummer 1’.

Noord-Korea

Toen operatie Gukurahundi in de jaren tachtig van start ging, ogenschijnlijk om een opstand van dissidenten in Matabeleland en Midlands in de kiem te smoren, was Mnangagwa minister van Veiligheid.

Perence Shiri, gepensioneerd luchtmachtcommandant en in het kabinet van Mnangagwa vandaag minister van Landbouw, was destijds commandant van de Vijfde Brigade, de militaire eenheid die door Noord-Koreanen werd getraind om operatie Gukurahundi uit te voeren. Ook hij weigerde de afgelopen jaren antwoorden te geven op vragen over mensenrechtenschendingen.

Incompetentie

‘Deze regering zal de kwestie niet oplossen’, zegt Zenzele Ndebele, een Zimbabwaanse journalist en filmmaker. Hij bracht in 2007 de documentaire Gukurahundi: A Moment of Madness uit. Die werd echter nooit vertoond in Zimbabwe.

De documentaire ging in première in buurland Zuid-Afrika, nadat de Zimbabwaanse autoriteiten toestemming hadden geweigerd om de film te vertonen. ‘De incompetentie van de Nationale Vredes- en Verzoeningscommissie werkt in het voordeel van de regering’, constateert Ndebele.

In januari dit jaar tekende president Mnangagwa de Vredes- en Verzoeningswet, waarmee een Nationale Vredes- en Verzoeningscommissie (NPRC) een feit werd. Sinds februari houdt de NPRC openbare bijeenkomsten. Activisten willen dat de Gukurahundi-kwestie daar aan bod komt, iets waar de commissieleden zich volgens hen weinig enthousiast over tonen.

Identiteitsbewijs

Velempini Ndlovu, een onafhankelijke onderzoeker die mondelinge getuigenissen van slachtoffers over Gukurahundi vastlegt, zegt dat slachtoffers formele betrokkenheid van de regering bij de kwestie willen zien. ‘Ze willen in staat gesteld worden openlijk hun pijn te uiten, in alle vrijheid en zonder ‘get over it‘ te horen te krijgen. De mensenrechten zijn op grove wijze geschonden.’

De mensenrechten zijn op grove wijze geschonden.

Velempini Ndlovu, onafhankelijke onderzoeker

Gukurahundi leidt ook onder Zimbabwanen onderling tot verhitte discussies. Sommigen laten op online discussieforums weten dat de economie prioriteit moet krijgen. Anderen stellen dat het land alleen vooruit kan als het hoofdstuk op een goede manier wordt afgesloten, en daarvoor is openheid over de mensenrechtenschendingen nodig.

Ook zijn er activisten die herstelbetalingen eisen, en verhalen over mensen die geen geldige papieren zoals geboortebewijzen hebben omdat hun ouders vermoord zijn tijdens Gukurahundi. ‘Deze slachtoffers willen de mogelijkheid krijgen een identiteitsbewijs aan te vragen. Zij, en veel anderen, kunnen geen geboortebewijs of identiteitsbewijs krijgen omdat er van hun ouders geen overlijdensakte is’, zegt Ndlovu.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content