Bijna 53 miljoen Turkse burgers in Turkije en in het buitenland zullen zondag hun stem uitbrengen bij de eerste presidentiële verkiezingen van het land. ‘Als Recep Tayyip Erdogan in de eerste ronde wint, kan hij zelfs beslissen om keizer te worden.’
De eerste presidentiële verkiezingen van Turkije zullen onder erg gevoelige omstandigheden plaatsvinden. De regeringspartij AKP (Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling) ondervindt namelijk een legitimiteitscrisis, binnen en buiten haar eigen grenzen. Daarnaast moeten ook dringend stappen ondernomen worden om verschillende problemen in Turkije en het Midden-Oosten aan te pakken.
Erdogan zou kunnen beslissen om keizer te worden als hij dat wil
De nakende presidentiële verkiezingen staan niet alleen in het teken van de nominatie van Recep Tayyip Erdogan, de eerste minister en Almachtige van de AKP. Het gaat hier ook over een verdoken regimewissel of een precaire stap van een parlementair systeem naar een presidentieel systeem. Een kritiek punt in de geschiedenis van Turkije, misschien zelfs met een impact op een groter gebied dat in nauw contact staat met het land.
Bijna 53 miljoen Turkse burgers in Turkije en in het buitenland zullen zondag voor een van vier verschillende opties kiezen. In volgorde van de officiële stembrief: Recep Tayyip Erdogan, Selahattin Demirtas, Ekmeleddin Ihsanoglu en boycott.
Bijna zeker zal dat leiden tot hetzelfde resultaat. Erdogan zal de volgende president van Turkije worden op het einde van de eerste of de tweede ronde. Een voorspelling die betwist kan worden, ware het niet dat er in de praktijk geen zichtbare voorbereiding is op een post-Erdogan-era in de Turkse politiek. Of toch nog niet.
Recep Tayyip Erdogan, de ‘conservatieve democraat’
Erdogan is de verpersoonlijking van een politieke traditie en de enige vertegenwoordiger van een beweging, die de macht al twaalf jaar in handen heeft. Hij is een conservatieve moslim, een conservatieve neo-liberaal en een ‘conservatieve democraat’ om het met zijn eigen woorden te zeggen.
De AKP heeft al acht verkiezingen op rij gewonnen sinds de oprichting in 2001. Dat kan verklaard worden door symbolische en ideologische verwijzingen naar het verleden door de partij. Zoals naar de Ottomaanse keizer die door de oprichters van de Turkse Republiek verbannen werd of naar Adnan Menderes, de premier die geëxecuteerd werd na de eerste militaire coup in 1961.
Erdogans partij wijst er ook graag op dat Turkije altijd al overheerst werd door een regering. De AKP heeft zich daar twaalf jaar tegen verzet en Erdogan is de man die er de laatste restanten van zal vernietigen met de nakende presidentiële verkiezingen.
Verschuiving naar uitersten
Tot de protestacties van Gezi in juni 2013, had de AKP alles goed in de hand, mede dankzij economische vooruitgang en enkele vage stappen in de richting van democratie. Daarna verloor de partij aan controle en neutraliteit. Iets wat de polarisering van het politiek landschap in het land in de hand heeft gewerkt.
Er vond een verschuiving naar extremen plaats, met een leeg centrum als gevolg. Bitter weinig partijen hebben zich tegen die polarisering verzet, uit angst om zich alleen in het centrum te bevinden.
De lokale verkiezingen waren de generale repetitie voor de presidentiële verkiezingen voor beide kanten van het politiek landschap. Liefhebbers van de AKP stemden gewoon op Erdogan. Geen enkele andere kandidaat kwam in de buurt. Tegenstanders stemden op de meest belovende niet-AKP-kandidaat, ongeacht diens politieke overtuiging of partij.
Op het einde van de lokale verkiezingen haalde AKP (Erdogan alleen) 43,39 procent van de stemmen. De vraag rijst of Erdogan meer dan 50 procent zal halen tijdens de eerste ronde van de presidentiële verkiezingen.
Het draait niet alleen om Erdogan. Het gaat ook over een verdoken regimewissel
Als Erdogan in de eerste ronde al verkozen wordt, heeft de man niemand anders nodig om het land te regeren en de grondwet te wijzigen die door de junta werd ingesteld na de laatste militaire staatsgreep in 1980. Het betekent ook dat Erdogan zou kunnen beslissen om keizer te worden, als hij dat wil. Nog meer mensen zullen dan in angst leven, maar het zou ook de huidige polarisering verbreken.
Weinig neutrale massamedia en onderzoeksbureaus voorspellen een overwinning voor Erdogan met 55 procent in de eerste ronde. Het is onwaarschijnlijk dat hij in zijn eentje en slechts in vier maanden tijd zo’n groei gerealiseerd zal kunnen hebben. Een stijging tot 50 procent om de eerste ronde te winnen, zou minder verrassend zijn.
‘Tweede ronde, geen almachtige Erdogan’
Maar waar moeten die extra stemmen vandaan komen? Verwacht wordt dat Turkse burgers in het buitenland daarvoor zullen zorgen. Maar ook dat is niet realistisch, aangezien de groep slechts iets meer dan 1 procent van de stemmen uitmaakt met een half miljoen stemgerechtigden.
Het zier er dus naar uit dat Erdogan de tweede verkiezingsronde op 24 augustus zal moeten afwachten om zijn zege te verkondigen. Dat betekent geen almachtige Erdogan en nodige onderhandelingen met andere blokken om vooruit te geraken.
Want ook op de enkele stemmen van de mensen die zich ergens in het lege midden tussen de extremen van de polarisering bevinden, kan Erdogan niet volledig rekenen in de eerste ronde. Die blokken lijken namelijk zelf een kandidaat naar voren te schuiven.
Verzet tegen polarisatie
Voor het centrum is de kandidaat Selahattin Demirtas, covoorzitter van de Democratische Volkspartij HDP en een oprechte en overtuigende politicus uit de Koerdische politieke beweging KPM.
De KPM heeft zich gedurende 30 jaar tegen de staat verzet. De partij benadrukt dat een leefbaar land voor de Koerden, ook een leefbaar land voor andere geautoriseerde groepen in de samenleving kan zijn. Toch lijkt die visie niet zo makkelijk te realiseren in een land waar alles doordrongen is van Turks nationalisme. Zelfs de communisten en anarchisten.
Maar in dat midden groei er hoop. Steeds meer mensen vinden hun weg naar het centrum. Ze hopen op verandering voor beterschap, zusterschap, diversiteit in eenheid, rechtvaardigheid, gelijkheid, op een land waar niemand uit wil ontsnappen, op een toekomst zonder angst en op een nieuw leven. Het is dankzij die hoop, zo zegt Demirtas in een van zijn campagnevideo’s, ‘dat we al gewonnen hebben’.
Aanhangers van Demirtas zullen zich in de tweede ronde vooral tot Erdogan richten
Zondagavond zullen mensen de resultaten afwachten en die hoop koesteren. Als Demirtas 10 procent van de stemmen haalt, is dat een mooie stap vooruit. Een teken dat die mensen niet alleen zijn in die grote leegte tussen beide polen.
Als de president niet in de eerste ronde verkozen wordt, zullen de stemmen van Demirtas’ aanhangers ergens anders naartoe moeten. Zij bepalen mee het resultaat van de tweede ronde. Tegenstanders van Erdogan menen al te weten waar die stemmen naartoe zullen gaan en beschuldigen de HDP er nu al van een dictator te steunen.
Toch hebben de kiezers drie verschillende opties in de tweede ronde. Ze kunnen de kant van Erdogan opkijken, of die van Ihsanoglu of naar de horizon. Demirtas zei al: ‘We doen geen oproep voor de tweede ronde. Mensen zullen een andere kant opkijken, maar hun visie niet verliezen. Waarschijnlijk zullen veel kiezers zich naar Erdogan richten, wat tot zijn presidentschap zal leiden. Maar het zou pijnlijker zijn om voor Ekmeleddin Ihsanoglu te stemmen.’
Aan de andere kant van de polarisering: anti-Erdogan
Ekmeleddin Ihsanoglu, een academicus en islamitisch figuur met een seculaire levensvisie, is een nieuwe speler op het toneel. Hij werd genomineerd bij de CHP (Republikeinse Volkspartij) en de MHP (Partij voor een Nationalistische Beweging) en werd gesteund door elf andere partijen die geen zetels hebben in het parlement. Hij is de kandidaat voor de anti-Erdogan-zijde.
Als president zou hij evenwicht willen brengen in het systeem en politiek neutraal zijn. Hij belooft geen structurele wijzigingen aan te brengen in de staat en een president te zijn binnen een parlementair systeem in plaats van in een presidentieel systeem. Maar als hij zou winnen, zal hij vooral gezorgd hebben voor de afwezigheid van Erdogan.
Tijdens de lokale verkiezingen haalden de CHP en MHP rond de 43 procent. Het lijkt erop dat de coalitie er nu op rekende conservatieve stemmen te ronselen door een islamitisch figuur te nomineren. Maar een aanzienlijk aantal kiezers is niet tevreden met de vooruitgeschoven kandidaat. De kans bestaat dat de coalitie er dus niet in zal slagen dezelfde resultaten te boeken als bij de lokale verkiezingen, of toch niet in de eerste ronde.
Ontevreden kiezers kunnen tot overwinning Erdogan leiden
Het is die groep ontevreden kiezers die een doorslaggevende rol kan spelen in de eerste ronde. Als hun aantal stijgt, neemt ook Erdogans kans toe om al in die ronde verkozen te worden.
De laatste optie is boycott. Maar die groep kiezers zal dezelfde invloed op de resultaten hebben als de net vernoemde ontevreden groep. Ze kunnen gezien worden als één blok dat ook belangrijk zal zijn tijdens de tweede ronde. De meesten zullen dan namelijk wel op Ihsanoglu stemmen. In de eerste ronde maakt hij geen kans, maar daarna begint de wedstrijd gewoon opnieuw en kan alles nog veranderen.
Drie wegen naar verandering
Uiteindelijk zal het volk dus de keuze hebben tussen drie opties voor verandering. Erdogans oproep voor verandering is onduidelijk. Zijn overwinning kan leiden tot oorlogen, de eerste verkozen keizer, vrede in het Midden-Oosten. Niemand, zelfs niet Erdogan zelf, kan het zeker weten.
Daarnaast is er Demirtas’ hoop op beterschap door verandering. Helaas zal dat niet binnen enkele dagen, maar misschien pas binnen enkele jaren mogelijk zijn. Tot slot is er Ihsanoglu’s vraag voor verandering voor zij die niet in harmonie leven met de huidige mentaliteit. Hopelijk zal die vraag de komende dagen niet worden ingewilligd, of zelfs nooit gebeuren.
Het ziet er in elk geval naar uit dat Erdogan de eerste presidentiële verkiezingen van Turkije zal winnen. Maar wie op lange termijn zal winnen hangt enkel af van waar we hoop kunnen vinden voor een beter Turkije.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier