Big Brother lonkt: Het NSA-schandaal is nog maar het begin

Barack Obama gaat de NSA hervormen, of toch een beetje. Maar de geest is voorgoed uit de fles. Wat betreft elektronische spionage leven we sinds Edward Snowden in een nieuwe, griezelige wereld.

Zoals te voorspellen, was niemand echt blij met de hervormingen die Barack Obama aankondigde voor de Amerikaanse elektronische inlichtingendienst NSA. Voor de ene ging het te ver, voor de andere niet ver genoeg. Obama bouwt hier wat nieuwe controle in en legt gids een paar nieuwe limieten op, maar fundamenteel verandert er niet zoveel. De NSA blijft alziend.

Wikileaks-baas Julian Assange, nog steeds ondergedoken in de Ecuadoraanse ambassade in Londen, vond Obama’s optreden alvast “beschamend”. “Hij zei haast niets”, mopperde Assange. “We zien heel weinig concrete hervormingen.”

Het was natuurlijk naïef om dat te verwachten. Obama moest na maanden onophoudelijke lekken en schandalen iéts doen, maar hij kan het niet maken om de NSA echt te kortwieken. Hij zou tegen het hele nationale veiligheidsapparaat én de haviken in het Congres in moeten gaan. En stel dat er dan even later een bomauto zou ontploffen op Times Square, dan zou het natuurlijk zijn schuld zijn. Dat risico neemt niet één Amerikaanse politicus.

Obama laat de spionnen de boel belazeren

Over die hervormingen van Obama rijzen er meteen heel wat vragen. Bijvoorbeeld: hij praatte wel over metadata over telefoongesprekken die de NSA aftapt (dat is de informatie over wie naar wie belt, wanneer en waar), maar niet over de sms-berichten en online-chats die in de NSA-databanken terechtkomen. Hoe het daarmee zit, weten we voorlopig niet.

De NSA mag de metadata voortaan ook niet meer zelf bijhouden van de president. De telefoonmaatschappijen willen het evenmin doen. Wie wordt het dan wel? Dat moet het Amerikaanse parlement maar beslissen, vindt Obama. En jawel, hij heeft het over hetzelfde parlement dat al jaren van de ene fiscal cliff naar de andere government shutdown hinkt. Dat strekt bepaald niet tot veel vertrouwen.

Gesteld dat men toch een manier vindt om de metadata op te slaan, dan moeten de spionnen voortaan met elk verzoek om die gegevens in te kijken langs het FISA-hof, de speciale rechtbank die zulke verzoeken van de inlichtingendiensten behandelt. Leuk, in principe, maar wat heb je er in de praktijk aan? Dat FISA-hof zegt namelijk zo goed als altijd ja.

Geen wonder, want de elf rechters die erin zetelen, zijn benoemd door opperrechter John Roberts, die destijds zelf benoemd werd door president George W. Bush. Het zijn dus op één uitzondering na allemaal Republikeinen en die zeggen nooit nee tegen het leger of de inlichtingendiensten, zo simpel is dat.

Meer fundamenteel: wat moet je hoe dan ook van dit alles geloven? Veel geloofwaardigheid heeft Obama niet. NSA-directeur Keith Alexander en Director of National Intelligence James Clapper verklaarden aan het VS-parlement dat ze geen Amerikaanse burgers bespioneren. Dat was een leugen, en voor liegen tegen het Congres kan je een gevangenisstraf krijgen in de VS. Maar dat wie de regels overtreedt gestraft moet worden, geldt dus blijkbaar alleen voor klokkenluider Edward Snowden en niet voor de topspionnen die de boel doelbewust zitten te belazeren.

Nou ja, belazeren, het was vooral een hoop theater, want leden van het Congres wisten maar al te best dat ze bedrogen werden. Iedereen die het wilde weten, wist wat de NSA ongeveer in haar schild voerde. Daar was ook al voor Snowden opdook (en vervolgens als de bliksem onderdook) meer dan genoeg over geschreven in de pers.

Dankzij Edward Snowden weten we dat nu echter ook zeker. Bovendien weten we dat het nog een stuk verder gaat dan vermoed werd. Zelfs de gsm’s van de president van Brazilië en de bondskanselier van Duitsland zijn niet veilig. Tot in online-videospelletjes toe zit de NSA vermeende terroristen achterna.

Geef Snowden de Nobelprijs

Knack was een van de tientallen media over de hele wereld die Edward Snowden in 2013 tot man van het jaar verkozen. Dat zijn een hoop complimenten en wat deze correspondent betreft, mag hij daar gerust een Nobelprijs voor de Vrede bovenop krijgen. De VS wil hem weliswaar zo snel mogelijk achter de tralies, maar als Obama een Nobelprijs verdient met zijn drones, dan mag Snowden er ook een hebben.

Snowden heeft met zijn onthullingen een discussie geopend die met Obama’s bescheiden hervorming absoluut niet geëindigd is. Wel integendeel, ze is nog maar net begonnen en ze is van existentieel belang.

Het argument ‘als je niets misdoet, heb je niets te vrezen’, snijdt geen hout. Om te beginnen heeft de overheid er in een vrij land hoe dan ook niks mee te maken waar je gaat of staat en met wie je belt of sms’t. Daarbij komt dat je natuurlijk wél wat te vrezen hebt. En niet alleen van de overheid.

In een wereld die steeds gedigitaliseerd wordt, wordt het ook steeds makkelijker om mensen te bespioneren. De technologiebedrijven die moord en brand schreeuwen omdat de NSA in de bestanden van hun klanten loopt te snuffelen, doen zelf net hetzelfde.

Google en Facebook bestaan niet om u het leven makkelijk te maken, maar om advertenties te verkopen. En om dat doeltreffend te doen, moeten ze u zo goed mogelijk doorgronden. Vandaar dat uw computer wellicht vol zit met ‘cookies’, miniprogrammaatjes die ongevraagd geïnstalleerd worden door de websites die u bezoekt en uw surfgedrag doorsturen naar hun eigenaars, die u vervolgens met op maat gemaakte reclame bestoken.

Dat soort informatie is niet veiliger bij privébedrijven dan bij de NSA. In de VS ontfutselden hackers de winkelketen Target tijdens de kerstperiode de bankkaartgegevens van zomaar even zeventig miljoen klanten. Target is een van de pioniers van de datamining in klantengegevens. Berucht wat dat betreft, is het verhaal van de vader die te weten kwam dat zijn dochter zwanger was omdat Target haar coupons voor babyproducten begon toe te sturen.

De GAS-drones komen

Het meest uitgelezen spionage-instrument zit overigens in uw broekzak of handtas: die glimmende smartphone die uw leven zo makkelijk maakt, bijvoorbeeld met de ingebouwde GPS die u niet alleen feilloos de weg wijst naar het dichtstbijzijnde Japanse restaurant, maar ook tot op een paar decimeter nauwkeurig uw eigen locatie kent.

Op het Massachusetts Institute of Technology (MIT) nabij Boston werd er een paar jaar geleden al een studie uitgevoerd waarin de onderzoekers er op basis van locatiegegevens niet alleen in slaagden om te bepalen wie de vrienden waren van de deelnemers, maar na verloop van tijd zelfs konden voorspellen waar die mensen op een bepaalde dag heen zouden gaan.

Die zelfde bollebozen maken zich sterk dat ze met dat model ook kunnen zeggen wie bijvoorbeeld depressief of zwaarlijvig is. U bent dus nu al een makkelijk doelwit voor lui die met hun statistische modellen uw hele leven kunnen doorgronden zonder dat ze u ooit ontmoet hebben.

In België kwam een paar dagen terug het bericht dat de politie een nationaal ‘cameraschild’ wil bouwen. Dat is een netwerk van camera’s die nummerplaten herkennen en wagens door het hele land kunnen volgen. Het volgende is gezichtsherkenning. Dat is geen science-fiction. Die technologie bestaat. Camera’s kosten niks meer. De rest is een kwestie van software.

Iets anders dat hoe langer hoe minder kost, zijn drones. In Antwerpen hoor je klagen over een opdringerige politiehelikopter, maar voor de prijs van één heli hang je permanent een zwerm met camera’s uitgeruste minidrones boven de stad die mensen herkennen vanop een paar honderd meter hoogte.

Zeggen dat het toch niet zo ver komt, is naïef. Het stadsbestuur daar (en lang niet alleen daar) wil sowieso al overal bewakingscamera’s. Er is altijd wel een reden te bedenken waarom je ook drones nodig hebt. Je moet toch terroristen en buitenlandse dadersbendes stoppen? Als je dan meteen ook her er der een wildplasser, een sneeuwballengooier of iemand die op de trappen van de kathedraal een broodje zit op te eten kan klissen, is dat lekker meegenomen. De GAS-ambtenaar van de toekomst is een drone-operator.

Eigen schuld

In een notendop: Je dreigt binnen niet eens zo heel lang een maatschappij te krijgen waar privacy een compleet onbestaand begrip is. En als je geen privacy hebt, heb je ook geen echte vrijheid. Of denkt ú misschien dat u compleet spontaan door het leven kan als er constant een hoop bedrijven en overheidsdiensten over uw schouders meekijken?

Dat kan allemaal zeer ver gaan. Zelfs tot in uw eigen lichaam toe. Google maakte zopas bekend dat het een contactlens ontwikkeld heeft die diabetici draadloos waarschuwt wanneer hun bloedsuiker de pan uit swingt.

Herinner u in dat verband de discussie onlangs over of het wel verantwoord is dat rokers hun kankerbehandelingen terugbetaald krijgen. Het is namelijk hun eigen schuld dat ze ziek worden: moesten ze maar niet gerookt hebben.

Probeer u dan maar eens voor te stellen waar het met dat soort technologieën in de toekomst heen kan gaan. Je moet geen al te grote fantast zijn om je in te denken dat pakweg levensverzekeraars hun klanten met zachte aandrang zouden verzoeken om zulke medische sensoren te dragen. En roken is lang niet het enige potentieel suïcidale gedrag waar we ons op grote schaal aan schuldig maken. Ook dat glaasje teveel of die grote friet met stoofvleessaus en mayonaise is namelijk uw eigen schuld.

Met het NSA-schandaal weten we waar dat allemaal begint. Waar het ophoudt, is een open vraag. De griezelscenario’s zijn legio. Beter toch maar niet denken dat het niet over u gaat en uw ogen openhouden, dus. Het is uw verdomde plicht in een democratie.