‘Beleeft de BBC een existentiële crisis? Boris Johnson wil geen verbouwing, maar een afbraak’

‘Volgend jaar bestaat de BBC een eeuw. In die periode was er altijd wel een of ander probleem. Maar de huidige situatie is anders dan vroeger’, schrijft Lia Van Bekhoven vanuit Londen. ‘Premier Boris Johnson heeft van de landelijke zender een wapen gemaakt in zijn cultuuroorlog.’

Stel: u zoekt een nieuwe voorzitter voor de BBC, nog niet zo lang geleden een onvolprezen Brits instituut. Zou u een kandidaat voordragen die de publieke omroep vijandig gezind is? Iemand die beboet is omdat hij om principiële redenen weigerde kijk-en luistergelden te betalen? Boris Johnson wel.

De premier heeft de vroegere voorzitter van de conservatieve Daily Telegraph Charles Moore uitgehoord voor de functie. En Moore heeft er wel oren naar. Moore is een radicale conservatief, zonder noemenswaardige ervaring in de omroepwereld. Hij werd ooit beschuldigd van homofobie toen hij waarschuwde dat de wet op gelijke behandeling het mogelijk maakte voor mensen om met hun hond te trouwen. Een van de kerntaken van een voorzitter is de onafhankelijkheid van de publieke omroep te waarborgen.

Nou is het niet aan de landbestuurder om voorzitters te benoemen van de Beeb. Zoiets gaat volgens een open procedure. Kandidaten worden gehoord en ondervraagd, een shortlist wordt samengesteld en de minister voor cultuur kiest daar dan de winnaar uit. Johnsons uitgesproken voorkeur voor Moore zou sommige kandidaten hebben afgeschrikt. Waarom solliciteren als er al een koploper is? Critici vergelijken een benoeming van Moore als het aanstellen van Dracula tot directeur van de bloedbank.

De BBC is sinds jaar en dag een doorn in het oog van vrijemarktdenkers.

Johnson heeft van de landelijke zender een wapen gemaakt in zijn cultuuroorlog. De premier laat zich überhaupt zelden ondervragen, maar maakt een sport van het negeren van de nationale omroep. Hij verbood ministers op te dagen in programma’s van de BBC, totdat de covid-epidemie die positie onhoudbaar maakte.

Met de discussie om Brexit verscherpte het debat over het nut van de BBC. De uittredingszaak polariseerde de omroep evengoed als het land. Johnson noemde de BBC de Brexit Bashing Corporation. Kijkers zouden de zender sinds het referendum steeds meer zijn gaan zien als te links, te Londens en te Europees gezind. Een groep kamerleden schreef de directeur van de BBC in augustus dat kiezers de omroep ‘meer en meer beschouwen als ….anti-Brits’. De Beeb zou de binding verloren hebben met de gewone Brit. En omdat de BBC niet iedereen meer bedient, heeft het geen recht te vragen naar de jaarlijkse bijdrage van £ 157.50, is het argument.

De financiering van de BBC is haar achilleshiel. De omroep is voor 70% van haar jaarbegroting van £ 5 miljard afhankelijk van de kijk-en luistergelden. Een verplichte bijdrage aan een landelijke zender was in de vorige eeuw nog wel te verdedigen. De zenderkeuze was beperkt was en iedereen stemde af op de publieke omroep. Maar een heffing afdwingen van mensen die de BBC niet gebruiken en hun informatie en entertainment uit Facebook en Netflix halen? Het niet betalen van de contributie is overigens niet niks. Het is een criminele overtreding waarvoor een Brit de gevangenis in kan draaien. Er is een consensus dat die heffing in de 21ste eeuw niet langer past.

Maar het is Johnson niet te doen om financiele herstructurering ten einde de omroep groot en levensvatbaar te houden. De Britse premier zoekt geen verbouwing maar afbraak. De controverse om de kijk-en luistergelden is het mes waarmee de omroep in mootjes moet worden gehakt.

De omroep blijft de gigant van de Britse mediawereld. Vooral sinds de covidcrisis liet het zich van zijn beste kans zien. Soapseries en onderwijsprogramma’s speelden naadloos op de pandemie in. De grote meerderheid van de bevolking stemt wekelijks op de zender af. Het BBC journaal trekt vijf keer meer mensen dan dat van de commerciële zender. Maar lang voor de pandemie was publieke steun voor de omroep, altijd een wispelturige zaak, aan het afnemen. Polariserende debatten over Brexit, campagnes op sociale media en aanvallen van ministers voedden scepsis over waarachtigheid en onpartijdigheid van de omroep.

De BBC kan het nooit goed doen. Ze is te links of te rechts. Kritiek van beide kanten betekent overigens niet dat de zender het bij het juiste eind heeft. Het betekent wel dat twijfel zaaien als politieke strategie succesvol kan zijn. Zwartmaken en negeren van mainstream media werkten voor Trump en het werkt in het VK.

Er is nog veel affiniteit met de BBC. Netflix is populair, maar het is internationaal. Kijkers hebben behoefte aan programma’s van eigen bodem. En geen omroep ter wereld die zoveel laat zien en horen over wat zich afspeelt binnen de landsgrenzen als de Britse publieke omroep. Vergeleken met elders, de VS uitgezonderd, zijn het aantal buitenlandse aankopen op de BBC minimaal.

Volgend jaar bestaat de BBC een eeuw. In die periode was er altijd wel een of ander probleem. Maar de huidige existentiële crisis, aangedreven door financiele, politieke en culturele stormen, is van een andere orde. Als de benoeming van Charles Moore een ding zou bevestigen dan is het dat de BBC in haar huidige vorm de langste tijd gehad heeft.