Tom Vandyck

Amerikaanse shutdown voorbode van wereldwijde economische chaos?

Tom Vandyck Tot 2014 correspondent in de VS voor Knack.be

Zoals voorspeld bleek de Amerikaanse ‘government shutdown’ ultiem onafwendbaar. Waarom? Omdat enkele tientallen Tea Party-fanatici zich weigeren neer te leggen bij de democratie. En dat is mogelijk nog maar het begin van de ellende.

Mocht u de komende dagen op vakantie vertrekken naar de VS en u dacht om bijvoorbeeld de Smithsonian-museums in Washington, het Vrijheidsbeeld of Yellowstone te bezoeken, dan hebt u pech, want die zijn nu allemaal tot nader order dicht. Maar u hebt ook geluk, want u hoeft niet in Amerika te wonen.

Hier gaat die government shutdown pijn doen, al was het maar omdat de honderdduizenden ambtenaren die nu gedwongen verlof zonder wedde opgelegd krijgen een stuk minder zullen uitgeven bij hun plaatselijke supermarkt, eettent of automonteur. Of omdat het een streep door de rekening is voor de tienduizenden privébedrijven die aan de federale overheid leveren.

Dat is allemaal niet goed voor de Amerikaanse economie, die zich nog steeds maar slapjes herstelt. En zeker niet voor de mensen die nu naar hun loon moeten fluiten, maar wier rekeningen wel blijven binnenkomen.

Maar zoals gezegd: mogelijk is dat nog maar het begin van de problemen. Als een zwaard van Damocles hangt ook het schuldplafond (de wettelijke bovengrens op de staatsschuld) boven de VS. Wordt dat niet verhoogd, dan dreigt wereldwijde economische chaos. En als de huidige stand van zaken een leidraad mag zijn, zit ook dat erin.

Gijzeling

Voor de duidelijkheid: we hebben hier te maken met een compleet kunstmatige crisis. De VS hoéft helemaal geen government shutdown mee te maken. Dat dat wel gebeurt, ligt geheel en al aan de moedwilligheid van een stuk of tachtig Tea Party-fanatici in het 435 zetels grote Huis van Afgevaardigden. U hoort het goed: minder dan een vijfde van de verkozenen in één parlementaire kamer gijzelt de machtigste natie ter wereld.

Het draait voor die fractie om Obamacare, de nieuwe ziektewet van de president. Voor de Tea Party is die wet het begin van het communisme en dus moet hij met alle mogelijke – en onmogelijke – middelen bestreden worden.

Dat idee op zich is al behoorlijk onzinnig. Moest Karl Marx horen dat Obamacare communisme heet, dan zou hij zich omdraaien in zijn graf. Obamacare is niet eens een openbaar verzekeringsstelsel naar Europees model. De ziektewet zorgt er integendeel voor dat tientallen miljoenen Amerikanen die voorheen geen verzekering hadden middels nieuwe regels en subsidies naar de privéverzekeraars worden doorgeschoven. Dat is zowat het tegenovergestelde van communisme.

Geen wonder, want het hele idee kwam in de jaren negentig uit de koker van de Heritage Foundation, een Republikeinse thinktank. Tien jaar geleden werd het voor het eerst – en tot algemene voldoening – toegepast in de staat Massachusetts. De man die daar toen verantwoordelijk voor was, was Mitt Romney, de Republikeinse presidentskandidaat van vorig jaar. O ironie.

Chantage

Het probleem met huidige Republikeinse partij is dat ze de democratie niet meer wil aanvaarden. Obamacare werd in 2010 na een jaar debatteren goedgekeurd door het Amerikaanse parlement. Vorig jaar oordeelde het Hooggerechtshof dat er geen grondwettelijke problemen mee waren. Enkele maanden later kwam Obama met overwicht uit de presidentsverkiezing die grotendeels om Obamacare draaide.

Mitt Romney had zich tegen die tijd met een gierende bocht tegen zijn eigen ziektehervorming gekeerd, maar dat is een ander verhaal. In ieder geval: je kan veel zeggen over Obamacare, maar niet dat het democratische proces niet ten volle gespeeld heeft.

Dat kunnen de Republikeinen echter niet verkroppen. Zij dreigden er al weken mee dat ze in afwachting van een nieuwe begroting geen voorlopige werkingsmiddelen zouden vrijmaken om de overheid open te houden, tenzij Obama tegen de gang van de democratie in zijn grootste verwezenlijking zou ontmantelen. Dat heet chantage en afgelopen nacht heeft het zijn beslag gekregen.

Zoals gezegd: dat is nog maar het begin. Naar schatting over twee weken bereikt de VS het zogenaamde schuldplafond, de wettelijke limiet op de staatsschuld. Als dat niet verhoogd wordt, kan Amerika zijn leningen niet meer afbetalen. De Republikeinen, die de meerderheid in handen hebben in het Huis, hebben aangekondigd dat ze ook dat alleen willen doen in ruil voor een uitgebreid pakket concessies van Obama. Daaronder: nogmaals het ontmantelen van Obamacare, de onmiddellijke goedkeuring van de controversiële Keystone XL-oliepijp uit canada, het afbouwen van een reeks milieuwetten, het uithollen van de regels voor de banken die ingevoerd werden na de financiële crisis van 2008 en het meteen alweer afschaffen van de CO2-uitstootregels voor de energiesector die Obama onlangs aankondigde.

Met andere woorden: de Republikeinen willen zich alleen tot redelijkheid laten bewegen als Obama met terugwerkende kracht Mitt Romney’s hele door de kiezer weggestemde verkiezingsprogramma uitvoert. Waarom er dan eigenlijk nog verkiezingen nodig zijn in dit land is een vraagteken.

Economische atoombom

Voor de duidelijkheid: de government shutdown is erg, maar in vergelijking met de schade die het niet-verhogen van het schuldplafond zou aanrichten, is hij klein bier.

Als het schuldplafond bereikt wordt, kan de Amerikaanse regering niet meer lenen en valt ze grotendeels zonder geld. Om dat gat ietwat te vullen en/of om de rente op lopende obligaties te kunnen aflossen, zodat het land niet onmiddellijk in staat van wanbetaling moet, dringen zich dan onmiddellijk draconische besparingen op.

Volgens Nobelprijswinnaar in de economie Paul Krugman kunnen die oplopen tot vier procent van het Amerikaanse BNP. Haal in één klap zoveel geld uit een economie en je krijgt een knoert van een recessie. En niet alleen dat: er zouden ook redelijk hartverscheurende keuzes gemaakt moeten worden. Bijvoorbeeld: wat ga je niet meer betalen, penisoenen of de soldij van de troepen in Afghanistan?

Vervolgens zou de rente op Amerikaans staatspapier omhoog schieten, want VS-obligaties zouden plots een onzekere belegging worden. Dat zou een verdere rem zetten op de Amerikaanse economie, maar het zou ook voor een ongemene schok zorgen op de internationale financiële markten, waar men weet: als je geld veilig wil wegzetten, koop je Amerikaanse korte-termijnobligaties. Ook de beurzen zouden klappen krijgen.

Anders gesteld: terwijl een government shutdown iets is waar je als buitenlander om kan gniffelen, is het schuldplafond een economische atoombom. Hoe erg het prcies zou worden, weet niemand, simpelweg omdat dat wapen zo afschuwelijk is dat het nog nooit gebruikt is. In het verleden (dat wil zeggen tot de Tea Party de Republikeinse partij overnam), dacht men er in Washington niet eens over om met de kredietwaardigheid van de Verenigde Staten op het spel te zetten, en dat gold voor beide partijen.

Wat we wel weten, is dat de gevolgen tot ver buiten de Amerikaanse grenzen voelbaar zouden zijn. Voor wie het nog niet begrepen had: de Tea Party gijzelt dus niet alleen Barack Obama, maar ook ú.

Gevaarlijke gekken

Vinden de Republikeinen dat erg? Blijkbaar niet. Tot nader order zijn ze nog steeds van plan om het chantagenummertje waarmee ze nu een government shutdown veroorzaakt hebben te herhalen wanneer de komende dagen het schuldplafond op tafel komt.

Dat de overheid dicht moet, vinden de Tea party-Republikeinen overigens een goeie zaak, want de overheid is voor hen sowieso de bron van alle kwaad. Als het aan hen ligt, moet de federale regering niet veel meer doen dan een leger op de been houden en een beetje belastingen innen, zolang het maar niet teveel van de rijken is. Al de rest is het begin van het communisme. Zelfs het federale ministerie van onderwijs willen ze afschaffen, want dat is toch maar een socialistisch indoctrinatie-instrument.

Tegen de dringende waarschuwingen van alle economen in, geloven de Tea Party-Republikeinen ook dat het overschrijden van het schuldplafond helemaal niet zoveel kwaad kan. De rente op de overheidsobligaties betalen we dan wel weer door het mes te zetten in overheidsinstanties die we sowieso al mores wilde leren, hoor je ze denken. Twee vliegen in één klap.

Om maar te zeggen: we hebben hier niet te maken met serieuze mensen. Het gaat om dezelfde lui die geloven dat de evolutieleer een verzinsel is, dat CO2 geen broeikasgas is en dat een vrouw niet zwanger kan worden van een verkrachting als ze dat zelf niet wil. Anders gesteld (en, eerlijk waar, we hoeden ons voor hyperbool): Washington wordt bestierd door een stel gevaarlijke gekken.

Open oorlog

In dat opzicht is die government shutdown misschien niet eens helemaal een slechte zaak. De zwarte piet werd de voorbije dagen al driftig rondgespeeld, maar de peilingen wijzen aan dat de meerderheid van de Amerikanen de Republikeinen de schuld geven voor de shutdown.

Het is te hopen dat dat de gematigde Republikeinen (ja, die zijn er ook nog, al hoor je ze nog nauwelijks) ertoe aanzet om zich eindelijk los te maken van de Tea Party en een catastrofe te voorkomen. Dat is wiskundig geen probleem. In het huis van afgevaardigden zitten ook 200 Democraten. Aan een stuk of twintig Republikeinen heb je dus genoeg om de zaak bij te sturen. Al wat er bij wijze van spreken voor nodig is, is vijf minuten politieke moed.

Zouden we daar geld op verwedden? Laten we zeggen: zeker niet teveel. Het zou om te beginnen voor open oorlog zorgen binnen de Republikeinse partij. Bovendien is het vermogen van de Tea Party om ideologisch niet geheel zuivere partijgenoten te intimideren niet te onderschatten. Met haar rijke geldschieters is de Tea Party bij machte om zulke lui een kopje kleiner te maken bij de voorverkiezingen, wanneer het sowieso vooral haar eigen ultraconservatieve getrouwen zijn die komen stemmen.

Maar toch: als een crisis kan dienen een catastrofe te voorkomen, kan je niet anders dan zeggen: niet twijfelen, daar moet je meteen voor tekenen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content