‘Amerikaanse exit uit Irak zou de laatste grote overwinning van Qassem Soleimani kunnen blijken’

De aanslag op Soleimani dreigt Irak op de rand van de afgrond te brengen. Opnieuw is het de Amerikaanse president die de toekomst van het land in handen heeft, zegt Rikkert Horemans, doctoraatsstudent aan de Universiteit Antwerpen.

De moord op de Iraanse topgeneraal Qasem Soleimani en zijn Iraakse collega Abu Mahdi al-Muhandis bleek koren op de molen voor de Iraakse politieke fracties die de aanwezigheid van de Verenigde Staten in hun land liever kwijt dan rijk zijn. De unilaterale manier waarop de VS handelden, werd opgevat als een schending van de Iraakse soevereiniteit – een zeer gevoelig onderwerp in een land dat nog steeds de gevolgen ervaart van de Amerikaanse invasie in 2003.

Zondagmiddag gaf de Iraakse politieke klasse een eerste sterk signaal: in een historische stemming besliste het parlement om de Amerikaanse militaire aanwezigheid in hun land formeel te beëindigen. Wanneer de Amerikanen hierop zouden ingaan, komt er dus een einde aan de missie van deze troepen, die daar sinds 2014 gestationeerd zijn om de dreiging van IS te bekampen.

Trump is een notoir tegenstander van Amerikaanse militaire inmenging in het buitenland – en ook zijn achterban ziet liever geen landgenoten vechten in het Midden-Oosten – maar een pull-out moet toch ook voor hem een nederlaag lijken. De VS verliest zo namelijk een belangrijk deel van haar invloed over het Iraakse politieke bestel en geeft Iran vrij spel om de ‘kleine broer’ volledig in zijn invloedssfeer te trekken. Een Iraanse soldaat zal daardoor – in theorie – ongestoord van Teheran via Bagdad, Damascus en uiteindelijk Beiroet tot aan de grens van aartsvijand Israël kunnen marcheren. Laat dat nu net zijn waar Qasem Soleimani zijn leven lang voor heeft gevochten. De Amerikaanse exit uit Irak zou dus wel eens de laatste grote overwinning van Qassem Soleimani kunnen blijken.

Toegegeven, de hypothetische reis van de Iraanse militair is ietwat karikaturaal: Iraanse militaire konvooien doorkruisten in het verleden al geregeld Irak. Israëlische gevechtsvliegtuigen lieten zich trouwens ook niet hinderen door de Iraakse soevereiniteit om zulke konvooien uit te schakelen.

Toch lijkt het onwaarschijnlijk dat Trumps Israëlische en Saoedische bondgenoten – beiden regionale tegenstanders van Iran – tevreden zullen zijn met een Amerikaanse exit. De aanwezigheid van Amerikaanse troepen in Irak is voor hen een bedarende factor die verzekert dat Irak geen Iraanse vazalstaat wordt. Het machtsvacuüm dat de VS achterlaat, zou er wel eens voor kunnen zorgen dat zij zich een pak assertiever zullen opstellen tegenover de Iraansgezinde fracties in Irak.

Een Amerikaanse terugtrekking is – op de korte termijn – wellicht een goede zaak voor de stabiliteit van Irak. Trump zou verstandig kiezen als hij de beslissing van het Iraaks parlement niet naast zich neer legt. Na de moord op een van hun belangrijkste leiders, zijn enkele Iraansgezinde milities namelijk uit op wraak – kleinschalige aanvallen op Amerikaanse doelwitten in Bagdad bevestigen dit vermoeden – maar ook eerder neutrale partijen lijken bereid de wapens op te nemen. De machtige Moqtada al Sadr – een zelfverklaard nationalist die de Iraakse onafhankelijkheid hoog in het vaandel draagt – mobiliseerde zo bijvoorbeeld al zijn ‘Mahdi-leger’, naar eigen zeggen om een Amerikaans vertrek uit zijn land te verzekeren. Hoewel Trump dus even een bittere appel moet doorbijten, is het alternatief wellicht vele malen erger.

Wanneer Trump echter beslist de wil van het Iraaks parlement naast zich neer te leggen, zijn aanvallen op Amerikaanse doelwitten onvermijdelijk. De Amerikaanse regering zal elke aanval consequent bestempelen als een Iraanse terroristische daad, maar zo’n framing strookt niet met de werkelijkheid. De verschillende Iraakse milities zijn voldoende onafhankelijk (en onbetrouwbaar) om op eigen houtje aanvallen uit te voeren. Daarbij heeft Iran mogelijk zelf baat bij een lokale oorlog in Irak waarbij deze bevriende milities de VS bevechten zonder dat het conflict wordt uitgebreid naar Iran.

Trump garandeerde zijn Twitter-volgers al meermaals elke ‘Iraanse’ vergelding militair te beantwoorden. Het lijkt een straatje zonder eind. Elke nieuwe Amerikaanse aanval op Iraaks grondgebied zal de aversie voor de VS enkel doen toenemen en leiden tot een spiraal van geweld.

Trump zou dus wel eens in dezelfde situatie kunnen terechtkomen als zijn voorgangers George W. Bush en Barack Obama: een hopeloze oorlog tegen een ingewikkeld maar vastberaden aggregaat van gewapende Iraakse groeperingen. Veel van deze milities hebben daarenboven ervaring (en populariteit) geoogst in de strijd tegen terreurgroep ‘Islamitische Staat’. De chaos die een nieuwe Iraakse oorlog met zich zou meebrengen, is trouwens een prima voedingsbodem voor een terugkeer van IS, die in enkele dunbevolkte Iraakse provincies nog steeds actief is.

Een onbekende, maar belangrijke variabele is het Iraakse volk, waarvan een groot deel de afgelopen maanden deel nam aan bloedige protesten tegen de regering. Hoewel zij het meest te verliezen hebben bij de beslissingen van de Iraakse en Amerikaanse politieke klasse, is hun stem het slechtst vertegenwoordigd. Zelfs in de chaos van vandaag blijven er grote massa’s mensen bivakkeren op het Tahrir-plein in Bagdad. Zullen zij zich kunnen opwerpen als derde stem tussen de gemilitariseerde politici en de buitenlandse (Amerikaanse, Iraanse of andere) inmenging, of verdrinkt hun eis in de chaos die de aanval op Soleimani en Muhandis achterlaat?

Rikkert Horemans is doctoraatsstudent aan de Universiteit Antwerpen, departement Politieke Wetenschappen, onderzoeksgroep Internationale betrekkingen. Zijn doctoraat gaat over de regionale invloed van Iran en de Iraanse relaties met verschillende politieke groeperingen in de regio.