‘Als de Europese Unie macht blijft verliezen, kunnen de buitengrenzen het begeven’

‘Rusland zal Europa niet met rust laten’, waarschuwt Jonathan Holslag (VUB). ‘Vladimir Poetin gedraagt zich als een jachthond die een spartelende, aangeschoten prooi nadert.’

Veel Europeanen zouden maar wat graag wegkruipen achter grenzen: achter nationale grenzen of toch minstens achter de Europese buitengrenzen. De voorbije week werd opnieuw duidelijk dat de rest van de wereld ons dat isolationisme niet zal gunnen. Grenzen zijn een uitdrukking van soevereiniteit, maar bieden geen garantie op veiligheid: ook niet wanneer ze afgezoomd worden met draad en wachtposten. Grenzen wekken de indruk dat het geopolitieke speelveld bevroren kan worden, terwijl veiligheid bepaald wordt door de onophoudelijk verschuivende macht.

Niets drukt ons meer met de neus op de feiten dan de spanningen op de grens tussen Polen en Wit-Rusland, waarbij een dwergstaat van amper negen miljoen inwoners door het uitlokken van een vluchtelingencrisis heel de Europese Unie in rep en roer zet. Uiteraard is Wit-Rusland een marionet van Moskou. Bijna honend suggereerde het Kremlin dat wanneer de Europese Unie landen als Turkije kan betalen om vluchtelingen tegen te houden, het nu ook Wit-Rusland maar moet betalen. De Russen trekken het kleine buurland steeds dieper in hun invloedzone, met nieuwe initiatieven om de zogenoemde Eenheidsstaat te versterken en een gezamenlijke defensiestrategie.

In West-Europa leeft de nogal gemakzuchtige gedachte dat we Rusland te vriend moeten houden, dat we ons daardoor gedoe in het oosten kunnen besparen en ons lekker met onze eigen problemen kunnen bezighouden. Maar Moskou heeft helemaal geen behoefte aan vriendschap en is zelfs niet eens meer tevreden met ontzag van de Europese kant. Rusland beschouwt zichzelf opnieuw als het machtigste Europese land, kijkt neer op de angstige Europese opportunistenstaatjes en wil een eigen invloedssfeer in het hart van Eurazië.

Rusland zal Europa niet met rust laten. Vladimir Poetin gedraagt zich als een jachthond die een spartelende, aangeschoten prooi nadert. De rollen zijn omgekeerd. Jarenlang moest Rusland vaststellen hoe Europa zijn invloed uitbreidde naar het oosten, nu kentert de machtsbalans in het voordeel van Rusland. Want hoewel de Europese Unie rijker blijft, zijn de Europese moraal en eenheid gebroken, en stelt ze militair niets meer voor.

Poetin weet dat de Europese lidstaten in hun schulp willen kruipen. Net dat maakt het zo gemakkelijk om de Russische positie rondom hen te versterken – van Wit-Rusland via Oekraïne tot de Middellandse Zee – en hen van daaruit te tergen en uiteen te spelen. De beste wijze om de grenzen veilig te houden, zo meent het Kremlin, is er een invloedssfeer omheen te bouwen en concurrenten te verzwakken. Hoe groter de spanning tussen het wantrouwige Oost-Europa en het ongeïnteresseerde West-Europa, hoe beter.

Ook elders bleek recent de beperking van het isolationisme. Meer bepaald in Marokko. Op verschillende plaatsen kwamen mensen op straat tegen de coronamaatregelen en vooral tegen een overheid van wie de grote meerderheid het gevoel heeft dat zij eerder zichzelf verrijkt dan de bevolking dient. Die frustratie beperkt zich niet tot Marokko. Maar de protesten brengen opnieuw de barsten in de ogenschijnlijke stabiliteit van het koninkrijk aan het licht, een koninkrijk waar Europa op rekent om de migratiestromen in te beheersen.

De realiteit is dat we er helemaal niet van op aan kunnen dat een land als Marokko sterk en stabiel genoeg blijft om ervoor te zorgen dat Europa afgeschermd wordt van de bevolkingsexplosie in Sub-Saharaans Afrika. De werkloosheidscijfers pieken, de economische groei per hoofd ligt al jaren stil en veertig procent van de Marokkanen hoopt te emigreren: het liefst naar Europa. De Marokkaanse overheid deinst er overigens zelf niet voor terug om vluchtelingen en migranten te gebruiken als wapen tegen Europa. In mei dit jaar nog liet Rabat enkele duizenden migranten de Spaanse exclave Ceuta bestormen na een diplomatieke rel met Madrid. En zo kun je de hele zuidflank van de Unie afgaan: de meeste landen daar zijn noch stabiel noch loyaal.

Grenzen zijn een conventie. Het overleven van conventies hangt af van de macht om ze af te dwingen. Dat is immer zo geweest en dat zal zo blijven. Territoriaal isolationisme is geen slimme realpolitik, het is een strategische blunder. Er is iets voor te zeggen dat Europa zijn eigen huis op orde moet brengen en niet langer sier moet proberen te maken als wereldwijde kampioen van waarden en normen. Maar als de Europese Unie macht blijf verliezen, zal eerst haar invloed verder afbrokkelen en kunnen vervolgens ook de buitengrenzen het begeven.