’75-plussers aan de slag? Japan wordt laboratorium in verouderende wereld’

‘Andere landen letten maar beter goed op hoe Japan omgaat met demografische ontwikkelingen’, schrijft Dirk Barrez. ‘Japan vertaalt zijn behoefte aan werkkrachten in een almaar grotere participatie van oudere werknemers.’

Japan loopt ver voorop in wat steeds meer een kapitale mondiale trend is: het telt de oudste bevolking ter wereld en ziet al sinds 2010 het aantal inwoners krimpen. Die evolutie maakt het land tot een laboratorium in een verouderende wereld. Andere samenlevingen moeten de aanpak niet kopiëren maar ze kunnen er ongetwijfeld best weet van hebben.

Steeds oudere Japanners doen mee de jobs

Japan vertaalt zijn behoefte aan werkkrachten in een almaar grotere participatie van oudere werknemers. Drie op vijf Japanse vrouwen tussen 60 en 65 is nu aan het werk, bij de mannen is dat zelfs ruim vier op vijf. Vooral opvallend is hoevelen aan het werk blijven voorbij de 65. Veertig procent van alle vrouwen tussen 65 en 70 jaar oud heeft een job, en hetzelfde geldt voor zestig procent van de Japanse mannen.

Daar stopt het niet want voorbij de 70 zijn vele Japanners nog altijd beroepsactief, liefst een kwart van alle mannen en ook al één op acht van de vrouwen. Vrijwel iedereen die dit leest, zal allicht moeite hebben om het te geloven: een Japans onderzoeksinstituut acht het mogelijk dat in 2045 zelfs een kwart van alle jobs wordt verricht door 75-plussers…

Veroudering van grootste deel van de wereld

Feit is, in de min of meer nabije toekomst verouderen vele samenlevingen in snel tempo. Ze zullen het aantal inwoners tussen 20 en 65 jaar zien dalen. Hoe zullen zo verscheiden landen als Italië, Roemenië, Duitsland, Zuid-Korea, Canada, Thailand, Finland, Columbia, China, Rusland… daarmee omgaan? Wie zal het werk opknappen dat mensen graag zien gebeuren? In zorg, onderwijs, horeca, bouw? Voor software, onderhoud, distributie, brandweer… Een aantal overwegingen zullen zeker een rol spelen. We beginnen met degene die meest voor de hand lijkt te liggen, daarom niet de belangrijkste.

(Lees verder hieronder.)

Wie zal het werk doen?

Zijn vele mensen bereid om langer te werken? In Japan blijkbaar wel, en ook wel in enkele andere landen. Maar dat is lang niet overal zo. In Frankrijk zorgt het voor aanhoudende sociale beroering. Vaak zal het alternatief van migratie onder de loep liggen… niet of amper in Japan dat heel weinig migranten telt. Ook andere samenlevingen zijn in grote mate gekant tegen die aanpak, bv. heel wat Fransen. Canada, Australië of de VS hebben er wel een sterke traditie in, en zijn zelfs beslagen in het selecteren van wie ze bij voorkeur ontvangen.

Bekijk migratie echter van alle kanten, over niet zo heel lange tijd zijn het vooral nog landen bezuiden de Sahara die een sterke bevolkingsgroei kennen. Zeker migreren nog vele tientallen miljoenen Afrikanen. Maar allicht ontwikkelen zich in de loop van deze eeuw, meer nog dan nu, immense bloeiende aantrekkingspolen in Afrika. Dan blijven Canada, VS, Australië en een handvol meer waarschijnlijk nog altijd attractieve bestemmingslanden… maar al die andere?

Welk werk moet gebeuren? En hoe organiseren?

Zo komt dat andere maatschappelijke vraagstuk in beeld. Welk werk moet er eigenlijk gebeuren? Welke welvaart, welk welzijn zijn prioritair nodig? En vooral, hoe oordeelkundig springen we om met onze arbeidsenergie? Hoe zorgen dat mensen hun werk goed kunnen doen, zeker ook in het onderwijs, het gerecht, de zorg? Aperte inefficiënties en bureaucratie moeten boven water komen en weggewerkt. Dat is vaak opvallend moeilijk in de politiek en in teveel publieke dienstverlening. Frankrijk en België heffen van de hoogste belastingen – net als Scandinavische landen maar die leveren veel meer en betere publieke goederen en dienstverlening, op de voet gevolgd door Zwitserland dat zelfs aanzienlijk minder belastingen heft.

(Lees verder hieronder.)

Wellicht zullen beter presterende landen zich als eerste ook ernstig afvragen hoe ze snelle technologische ontwikkeling op de beste wijze kunnen inzetten in vitale sectoren als gezondheidszorg en onderwijs. Het is op zichzelf al merkwaardig dat het concept leerkracht-leerlingen of professor-studenten in de 21^ste eeuw fundamenteel hetzelfde is als honderden jaren geleden… maar wat als je de leerkrachten niet meer vindt? Of de degelijke professoren? En evenmin dokters of zorgpersoneel? Het zit dieper. Waarom worden bewoners in rusthuizen hier veelal tot inactiviteit gedwongen en ontplooien elders degenen die kunnen mee het rusthuisleven, dus ook de rusthuiseconomie? Schaarse arbeid is zelfs niet eens de belangrijkste reden om mensen altijd te respecteren. Verlies ook niet de toekomstkansen uit het oog die een verouderende en na verloop van tijd krimpende bevolking biedt. Ze laat toe om het veel te grote menselijke beslag op de aarde te verminderen, een extra uitweg dus om te evolueren naar een meer duurzame economie. Maar niets komt vanzelf.

Moeilijk vraagstuk voor verouderende samenlevingen

Samenlevingen zullen zich snelst geconfronteerd zien met wat minstens een zwaarwichtig vraagstuk is als ze één en ander combineren: ze hebben een bevolking die fel veroudert en (bijna) krimpt; (vooral) jonge inwoners trekken weg; ze verwelkomen liever geen migranten, of migranten willen al helemaal niet komen; werkorganisatie en aanpakken van inefficiënties zijn vaak onbespreekbaar, werken na 62 of 65 overwegen ze niet … Onafwendbaar komen twee feiten tevoorschijn: een (snel) dalende werkende bevolking… en geen maatschappelijk debat, dus geen consensus, laat staan doordacht beleid om ermee om te gaan en een duurzame toekomst te bouwen met en voor minder – maar oudere – inwoners.

Gevolgen komen er hoe dan ook. Alerte bedrijven zullen de feiten verwerken in hun vele beslissingen over waar, hoe en voor wie ze actief zullen zijn, of niet meer. De welvaartsbasis voor een sociale samenleving waar het goed leven is, vaart daar niet noodzakelijk wel bij. De zwaarste gaten zullen allicht vallen in wat samenlevingen meest humaan maakt, in onderwijs, in zorg, in veiligheid en sociale zekerheid, in kennis en cultuur… Voor vele waardevolle taken zullen steeds minder mensen te vinden zijn… Het is een evolutie die, net als klimaatverandering, lang op voorhand zichtbaar werd. Maar vele samenlevingen vonden er (nog) geen voldragen antwoord op, of zochten er zelfs nooit ernstig naar.

Dirk Barrez is hoofdredacteur van PALA.be en auteur van Transitie. Onze welvaart van morgen en 11 politieke dwaasheden.