10 dingen om naar uit te kijken tijdens het tweede presidentiële debat in VS

Op CNN vindt vannacht, om 2 uur Belgische tijd, het tweede grote tv-debat tussen Republikeinse presidentskandidaten plaats. Voor sommigen is het een zaak van overleven of dood. Wat staat er nog op het spel?

Om maar in mineur te beginnen. Er is ook een tweede debat, om middernacht Belgische tijd op CNN. Daarvoor dacht men, tot vorige week, de 7 kandidaten uit te nodigen die het laagst scoorden in een optelsom van nationale peilingen. Uit dat debat van de verliezers is Rick Perry, de gewezen gouverneur van Texas, verdwenen. Zijn geld is op en hij is niet langer kandidaat.

Ook Jim Gilmore, de gewezen gouverneur van Virginia, kan niet meedoen. Hij slaagde er niet om in minstens 3 peilingen minstens 1 procent te halen – dat is de minimumgrens die CNN stelde.

Tot slot zal Carly Fiorina niet aan dat debat deelnemen. Fiorina werd beschouwd als de uitgesproken winnaar in het vorige verliezersdebat. Ze klom naderhand fluks in de peilingen. Maar door de regels van CNN, dat een groot gewicht toekent aan oudere peilingen, waarin Fiorina nog niet veel hoger dan 0 stond, kwam ze toch niet in de top tien van hoogst scorende kandidaten terecht. CNN zag de absurditeit van de eigen regels in, en haalde Fiorina, die in sommige recente peilingen de vierde plek bezet, naar het hoofddebat. Dat zal daardoor 11 deelnemers tellen.

Blijven over als debatterende verliezers: Rick Santorum (die op 0,8 procent staat in recente peilingen, en daarmee de koploper is in de groep verliezers), Bobby Jindal, die er de voorbije dagen een punt van maakt om Donald Trump aan te vallen en dat met enig talent doet (“Ik denk niet dat hij de Bijbel gelezen heeft, want hij komt er zelf niet in voor”), Lindsey Graham en George Pataki.

Een adviseur, die The Washington Post ter zake raadpleegde, raadt kandidaten aan gewoon niet op te dagen voor het verliezersdebat. Er valt alleen oneer te rapen. De kandidaten lijken evenwel toch hun opwachting te maken in de Ronald Reagan Presidential Library in Simi Valley, Californië.

Ze krijgen meer spreektijd dan hun beter scorende rivalen.

En er zal, in tegenstelling tot het eerste debat, waar de verliezers debatteerden in een lege arena, publiek bij zijn. Want CNN houdt hetzelfde publiek ter plekke voor de twee debatten.

Rick Santorum, die in 2012 lang enigszins kansrijk meedeed, en toen de eerste Republikeinse voorverkiezing in Iowa won, heeft zijn aanhang gevraagd naar debatsuggesties. In een mail met als titel ‘Vriend, ik heb je hulp nodig’. Dat heeft hij zeker.

Na dit debat is de logische vraag aan de vier verliezers – waarom zij nog verder meedoen.

Het eerste debat op Fox News bracht op 6 augustus 24 miljoen kijkers voor de treurbuis. Dat debat was daarmee het best bekeken programma in de geschiedenis van Fox, en ook bij verre het beste bekeken debat in presidentiële voorverkiezingen. Ter vergelijking: 4 jaar geleden haalde het eerste debat tussen Republikeinse presidentskandidaten 3,2 miljoen kijkers. Tot 6 augustus haalde het best bekeken debat aller tijden in presidentiële voorverkiezingen 7,8 miljoen kijkers, maar dat werd toen uitgezonden op een van de grote netwerken, ABC. Kortom, Fox News lokte heel veel kijkers. En de enige reden was, zegt hijzelf: Donald Trump. Trump heeft CNN nu gevraagd om de meerinkomsten uit publiciteit aan goede doelen te schenken, met name aan de veteranen. Het valt af te wachten of CNN hier op ingaat.

De hoofdmoderator van het debat, Jake Tapper, heeft aangekondigd dat hij meer op wisselwerking tussen kandidaten zal aansturen. Hij zal wijzen op punten waarover de kandidaten van mening verschillen.

In het eerste debat gingen slechts weinig kandidaten bruut tegen Trump in, en zorgden vooral de interviewers ervoor dat Trump onder vuur kwam. De verwachting is dat het er nu (nog) feller aan toe zal gaan. Enkele kandidaten vechten voor hun politieke leven.

Scott Walker, de gouverneur van Wisconsin, stond hoog in de peilingen tot Trump op het toneel verscheen. Hij is nu weggezakt tot een schamele 2 procent. In het eerste debat was hij opopvallend. Sindsdien probeerde hij meer Trump te zijn dan Trump, onder meer door te pleiten voor een muur langs de Canadese grens. Hij heeft dringend goed nieuws nodig, een boodschap en een opvallend debat. Zoniet kan hij het schudden.

Carly Fiorina is, allicht samen met Ted Cruz, de beste debater in het veld. Ze formuleert en argumenteert helder. En ze lag de voorbije dagen onder vuur van Donald Trump die zich in Rolling Stone afvroeg of ze het gezicht van een president had. Wat hij haar vooral kwalijk nam, zei hij nadien, was dat ze als CEO van Hewlett-Packard ontslagen was omdat ze het zo slecht gedaan had. De man die graag scheldt tegen de vrouw die rad van tong is (en radder dan hij) – dat kan vuurwerk geven. Trump, die ook bij Republikeinse vrouwen in de peilingen leidt, moet misschien toch uitkijken met de manier waarop hij vrouwen aanpakt. Na het vorige debat zei hij dat Fox-journaliste Megyn Kelly hem harde vragen had gesteld omdat ze bloedde uit haar “waar het ook is”. Kelly had gevraagd of het presidentieel is om een vrouw een “varken” te noemen, zoals Trump wel eens heeft gedaan.

Vorige week, bij de vrijlating van Kim Davis, de griffier in Kentucky die huwelijksattesten weigert uit te schrijven voor holebi’s, ontstond net geen stampede tussen presidentskandidaten Ted Cruz en Mike Huckabee. Huckabee, de gewezen gouverneur van Arkansas, won het ellebogengevecht en stond naast Davis op het podium en op de foto’s. Cruz, senator uit Texas, moest in het publiek plaatsnemen. De publiciteit ging naar Huckabee, die verklaarde dat hij desnoods de plaats in de gevangenis zou overnemen, als Davis opnieuw een straf zou oplopen.

De kwestie verdeelt de Republikeinen, met degenen die voor de uitvoering van de wet zijn (Trump, Jeb Bush, Fiorina, onder meer) en zij die voor een zo groot mogelijke religieuze vrijheid kiezen (Huckabee, Cruz, Rand Paul en anderen). Komt het hierover tot een grondig debat? En wie kan bij de evangelischen de kiezers overtuigen – op dit ogenblik staat Trump op de eerste plaats in deze groep, en in de meeste andere groepen.

Het gaat niet goed met Jeb Bush. In het eerste debat was hij een muurbloempje. De voorbije weken heeft hij wat meer het duel met Trump opgezocht, en hij maakte zijn opwachting in de nieuwe The Late Show met Stephen Colbert, maar echte vonken zijn er nog niet geweest en sinds het vorige debat is Bush weggezakt in de peilingen. Hij zegt dat hij zich geen zorgen maakt, en hij verwees al eens naar de fabel van de schildpad en de haas. Hij heeft meer geld in kassa dan om het even welke kandidaat, zelfs meer dan Hillary Clinton. Er is tijd zat om het publiek te overtuigen, vindt hij, maar zijn geldschieters en met name Wall Street (zie verder) beginnen zich toch serieuze zorgen te maken. In de pers verschijnen artikels over de vraag wie ooit bedacht dat Jeb de slimme Bush was. De constante prikken van Trump (nu wat verminderd “omdat hij zo laag in de peilingen gezakt is”) eisen hun tol. Hij wordt op dit moment door velen gedefinieerd in de termen van Trump, als een man met weinig energie, die je niet wilt laten onderhandelen met Poetin.

Kan hij in het debat het tij keren? Hij is, zoals zijn familiegenoten, niet echt goed in debatteren, en heeft, ook weer zoals zijn familiegenoten, een moeizame verhouding met de Engelse taal.

Het eerste debat en de nagesprekken draaiden grotendeels rond Trump. Maar het valt te argumenteren dat de gepensioneerde hersenchirurg, Ben Carson, de grote overwinnaar was van dat debat. Hij kon, zonder veel weerwerk, uitleggen dat hij een belastingsysteem wilde baseren op bijbelse tienden. En dat God niet zoiets zou voorstellen als het nergens op zou slaan.

Hij kwam voor de rest niet vaak aan het woord, behalve tegen het eind, toen hij kon duidelijk maken dat hij de enige persoon op het podium was die echt al iets gepresteerd had: “Ik ben de enige die Siamese tweelingen gescheiden heeft. Ik ben de enige die baby’s opereerde in de moederschoot. De enige die een half brein heeft verwijderd – hoewel, als je naar Washington gaat, zou je denken dat iemand anders dat eerder gedaan heeft”.

De combinatie tussen zelfpromotie, humor en evidente medische competentie lijkt te werken, want Carson heeft zijn stemmenpercentage in de peilingen ongeveer verdrievoudigd, en hij zit Trump op de hielen.

Zijn steun zit vooral bij de evangelische christenen, maar zijn levensverhaal, van de slums van Detroit, tot een pionier inzake hersenchirurgie, slaat ook buiten die groep aan. De metafoor van de chirurg duikt via hem op in het politieke domein: snijden, genezen. Tot dusver heeft Carson niet echt een gedetailleerd programma.

Hij heeft “als chirurg” zijn twijfels over Darwin en nog meer twijfels over door de mens veroorzaakte klimaatsverandering.

Hij wordt in de pers onder meer de stillere versie van Trump genoemd.

Het zijn moeilijke tijden voor wat men het Republikeins establishment noemt (en het is een term die geen vaste betekenis heeft maar die ruwweg slaat op gematigde Republieken). Trump heeft veel potten gebroken. Zijn grote lokpunt is zijn standpunt tegen illegale Mexicanen. Maar zijn fans steunen hem ook op twee andere punten. Dat de partijfinanciering, waarbij rijke geldschieters kandidaten naar hun pijpen laten dansen, niet deugt. Trump betaalt grotendeels zijn eigen campagne, en doet het met minder geld dan vele anderen, omdat hij minder adviseurs inzet, en quasi onbeperkte en onbetaalde toegang tot de media heeft (want met Trump gaan de kijkcijfers de hoogte in).

Sinds een week hamert Trump op een derde punt: de CEO’s in de VS verdienen ‘belachelijk’ veel, en Wall Street en de beleggers moeten eindelijk eens deugdelijk belast worden. Hij zou er niet mee inzitten zelf meer belastingen te betalen, voegde hij nog toe, ten minste als het geld goed besteed zou worden.

Een bekende conservatieve groep (The Club for Growth, die Trump eerder om steun vroeg) is nu een advertentiecampagne tegen hem begonnen, als iemand die belastingen zal verhogen.

Maar volgens nieuwssite Politico begint vooral Wall Street zich zorgen te maken. Zoals ongeveer iedereen dachten de beursbonzen dat kandidaat Trump wel snel van het toneel zou verdwijnen. Maar nu dat niet het geval is en nu hij Wall Street lijkt aan te vallen, wordt hij voor hen gevaarlijk. En dat in combinatie met de terugval van Jeb Bush, bij uitstek de Republikeinse kandidaat voor Wall Street, en van Hillary Clinton, bij uitstek de Democratische kandidaat voor Wall Street, maken de beursmensen zich zorgen (volgens vaak anonieme getuigen in Politico), is er zelfs sprake van milde paniek.

En ook de belangrijke conservatieve geldschieters worstelen met de vraag wie hun kandidaat zal worden en hoe ze van Trump af geraken.

Trump, die in eerste instantie vooral aanhang vond bij armere Amerikanen, leidt nu trouwens ook in andere economische categorieën.

Al sinds 16 juni, de dag dat hij zijn kandidatuur stelde, denken mensen dat Trumps campagne als een pudding in elkaar gaat storten. Het begon met zijn tirade tegen illegale Mexicanen. Dan noemde hij de gemartelde oorlogsgevangene John McCain “geen held”. Hij had zijn aanvaringen met Megyn Kelly en Carly Fiorina. Hij accepteerde de partijtrouw (wat sommigen in de Tea Party hem nu kwalijk nemen).

In het begin leek hij zakelijke verliezen te lijden door zijn kandidatuur, maar onlangs verklaarde hij – en met grond – dat het “merk Trump” nu meer waard is dan ooit.

De blunders schijnen hem niet te deren. Steeds minder mensen beschouwen hem als onverkiesbaar, steeds meer mensen verwachten dat hij president wordt. Hij krijgt onverwachte steunbetuigingen, zoals van acteur Robert Redford, die niet voor Trump zal kiezen, maar die het goed vindt dat Trump de boel door mekaar schudt, en de verkiezingsstrijd redt uit nietszeggendheid.

Kan dit blijven duren of begaat Trump eindelijk een misstap die hem stemintenties kost?

Ook: hoelang kan hij zijn dooddoeners volhouden? “Ik zal zo-o-o goed zijn voor vrouwengezondheid”. Of “Ik zal zo-o-o goed zorgen voor de veteranen”. Of: “De illegalen met een strafblad zullen zo-o-o snel het land uitgaan dan je hoofd tolt”. Hoe? Wat? Wanneer?

De interviewers van CNN zullen hem proberen tot specifieke antwoorden te brengen, maar Trump is een ontsnappingskunstenaar.

In de peilingen kiest nu ruim de helft van de ondervraagde Republikeinen voor een kandidaat die nooit een politiek ambt heeft uitgeoefend (Trump, Carson, Fiorina). Politiek is een vuil woord, de partij is voor de eigen kiezers een bezoedeld begrip. Kandidaten die te gepolijst zijn en geen fouten maken gelden als verdacht. Kan een van de ‘carrièrepolitici’ opstaan en indruk maken? Of blijven de ‘niet-politici’ aan de winst?

De namen van John Kasich en Marco Rubio vallen wel eens bij de carrierepolitici met potentieel. Kasich, de gouverneur van Ohio, heeft een lange carrière in de politiek en op Wall Street achter de rug. Hij is gematigder dan bijna alle andere Republikeinse kandidaten. Marco Rubio, voor in de veertig en daarmee de jongste en verreweg de jongst uitziende kandidaat, heeft tot nu niet heel veel indruk gemaakt. In het vorige debat raakt hij verstrikt in zijn eigen abortusstandpunt. Maar hij staat klaar, als voormalige poulain van Bush, om diens plaats in te nemen. Zijn jeugdig uiterlijk zorgt voor een automatische sympathiestem, volgens de peilingen vooral bij vrouwen. Als hij zijn zenuwen de baas wordt, kan het misschien meer dan een sympathiestem worden.

De kandidaten

De kandidaten in het hoofddebat, met hun percentage volgens de dinsdag gepubliceerde peiling van CBS/ The New York Times:

Donald Trump (27 procent), Ben Carson (23), Jeb Bush (6), Mike Huckabee (6), Marco Rubio (6), Ted Cruz (5), Carly Fiorina (4), Rand Paul (3), John Kasich (3), Scott Walker (2) en Chris Christie (1).