‘Wat wordt het voor Koen Geens: een zelfmoordmissie of de Wetstraat 16?’

Professor Herman Matthijs (VUB/UGent) trekt tien lessen uit de voorbije formatiedagen. ‘Gaat Open VLD-voorzitster Gwendolyn Rutten het met de koninklijke opdrachthouder op een akkoord gooien over Vivaldi?’

Op de laatste dag van de eerste maand van het eerste jaar van het tweede decennium van deze eeuw stelt de Koning de vicepremier en Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) aan als koninklijk opdrachthouder. Nogal wat inwoners en journalisten van dit koninkrijk zijn verrast door dit koninklijk initiatief en zeker ook door de afgebroken verlengingen van het duo Joeachim Coens (CD&V) en Georges-Louis Bouchez (MR). Welke lessen kunnen we hieruit trekken ?

Les 1: Vooreerst heeft het Paleis nog steeds macht in een federale regeringsvorming. Ondanks het feit dat dit een eerder politieke gewoonte is te noemen, schikken de regeringsfähige partijen zich naar het staatshoofd. Het is opvallend dat niemand van de kaartspelers bijvoorbeeld pleit om het formatie overleg naar de Kamer te brengen. Uit de opdracht voor Koen Geens moeten we afleiden dat het Paleis de vicepremier aanziet als de sterke man van de Vlaamse christendemocraten. En een zeer cruciale vraag: welke partij(en) was (waren) op de hoogte van deze koninklijke ingreep ?

Les 2: Het vorige duo Coens-Bouchez viel op door het feit dat ze geen duo waren in dit formatiespel: Coens is discreet en Bouchez leeft in zijn sociale media. Coens zat op paars-geel en Bouchez op Vivaldi. Bovendien moesten de beide nieuwe partijvoorzitters een volledig ander politiek landschap afdekken. Want Vlaanderen stemde op 26 mei 2019 centrumrechts en Brussel met Wallonië erg links. Maar laat ons niet vergeten dat achter Bouchez nog steeds Charles Michel en Didier Reynders aan de touwtjes trekken. De ‘president van Europa’ heeft nog een factuur open staan ten aanzien van de grootste Vlaamse partij, N-VA.

Les 3: Er zijn enorme verschillen in werkloosheid tussen Noord en Zuid, en inzake activiteitsgraad, het niveau van onderwijs (dat eerlijk gezegd ook in Vlaanderen dalende is), het aandeel in de buitenlandse export, enzovoort. De verschillen zijn taalgebonden, maar ook ideologisch tussen een Vlaanderen dat eerder kiest voor een liberaal budgettair sociaaleconomisch model versus de twee andere gewesten die het hebben voor een eerder socialistisch model. Deze twee visies verzoenen zal van de nieuwe koninklijke opdrachthouder nog veel inspiratie vergen. Voor Koen Geens ligt het resultaat van zijn opdracht tussen twee uitersten: een zelfmoordmissie of de Wetstraat 16.

Les 4: Waarom dan Koen Geens aan zet laten komen? Sinds mei 2019 zijn de volgende partijen al gepasseerd in een solo- of duo-informatie opdracht: MR (2 maal), SP.A (1 maal), PS (2 maal), CD&V (2 maal ) en de N-VA (1 maal). Het Vlaams Belang (18 zetels) mocht niet aan bod komen, net als Ecolo (13 zetels ). De fractie Ecolo/Groen zegt zelf dat ze al sinds begin januari niets meer gehoord hebben van de informateurs. Ook Open VLD (12 zetels, evenveel als het CD&V) heeft nog geen opdracht gekregen. Het feit dat de Groenen alsook de Vlaamse liberalen geen leidende rol spelen in de formatie, laat uitschijnen dat ze momenteel niet echt meespelen. Want er stellen zich enige onoverkomelijke politieke vraagstukken: gaat de PS nu wel willen besturen met de N-VA na de verklaringen van voorzitter Paul Magnette? Gaat CD&V de N-VA los laten voor Vivaldi, wetende dat de eigen achterban dat niet ziet zitten? Wil de PS de Franstalige groenen los laten? Door een politiek onderlegd figuur als Geens op pad te sturen, zou men kunnen concluderen dat er al iets bestaat als onderbouw voor een formatie?

Les 5: MR-leider Bouchez zegt dat het CD&V maar moet kiezen tussen een regering met of zonder de N-VA. Als de nieuwe federale regering een Vlaamse meerderheid wil hebben in de Kamer, dan is er maar één oplossing: de N-VA moet meedoen. Maar het Franstalig verwijt ten aanzien van band CD&V met de N-VA slaat op niets. Inderdaad, de PS zit ook nog vast aan Ecolo. Gaat PS-voorzitter Magnette het aandurven om te besturen, terwijl Ecolo en de PTB in de oppositie zitten? De gemakkelijkste band om door te snijden is wellicht die tussen de MR en de Open VLD, net als die tussen de PS en de SP.A. Stapt de SP.A in Vivaldi waarin ze overbodig is?

Les 6: De intern verdeelde Open VLD staat erop te kijken en het is nog geen uitgemaakte uitslag wie de voorzitterszetel mag bemannen/bevrouwen in de Melsensstraat. Op zijn minst moet men concluderen dat de huidige voorzitster nogal wat interne vijanden heeft. Maar als deze partij uit de federale regering valt, dreigt ook een dergelijk scenario op Vlaams niveau. Sinds 1999 zit deze partij onafgebroken, als enige Vlaamse partij, in de federale regering. Kan de Open VLD nog wel oppositie voeren? Bovendien is het niet duidelijk of een nieuwe voorzitter de tijd en de mogelijkheden heeft om de partij terug in het formatie-kaartspel te brengen. Of gaat voorzitster Gwendolyn Rutten het met de koninklijke opdrachthouder op een akkoord gooien over Vivaldi en dat vóór het bekend is wie de nieuwe Open VLD-voorzitter is?

Les 7: En dan de grootste partij van Vlaanderen en het land. Buiten de informatieopdracht van Geert Bourgeois (N-VA) met Rudy Demotte (PS) is de N-VA nog niet aan zet geweest. In feite werd de N-VA-voorzitter gepasseerd, maar dat heeft ook een pluspunt voor hem: Bart De Wever kan zich ook niet verbranden. Want stel dat het Paleis hem op een informatie-opdracht had uitgestuurd, dan was ook hij mislukt en dat tot groot jolijt van de rest. Met andere woorden, de koninklijke opdracht van Geens spaart de N-VA-voorzitter en maakt het ook zeer moeilijk om de N-VA er nu af te rijden. Een cruciale vraag is of de verdelers van het kaartspel het zien zitten dat het Vlaams Belang en de N-VA samen in de oppositie gaan zitten. Dat wordt een dodelijk scenario voor 2024. Of opteert men ervoor om deze twee grootste Vlaamse partijen uit elkaar te houden? De N-VA kan binnen de Vlaamse regering wel in de problemen geraken als ze er federaal uitvalt en die regering heeft al geen geweldige start genomen.

Les 8: Dan maar nieuwe federale verkiezingen? Wel, dat werd in 2010-2011 ook geregeld geschreven en gezegd, maar toen is het nooit gebeurd. Gezien de uitslag van 26 mei en de laatste opiniepeilingen gaat het Paleis dat absoluut willen vermijden. Bovendien staat het staatshoofd en zijn entourage niet alleen met die mening. Meerdere partijvoorzitters staan ook niet te springen voor een nieuwe stembusslag. Misschien is dit een te overwegen optie als de peilingen er beter gaan uitzien.

Les 9: Dan maar een expertenregering? Het idee is zeker niet dwaas te noemen. Maar wie moet daar gaan inzitten, met welk programma, voor hoelang en welke partijen willen dat steunen?

Les 10: Meer dan acht maanden na de verkiezingen staan we nog nergens. In feite is er voor niets een meerderheid te vinden. Er zijn te veel kleine politieke partijen en een meerderheid zal ook moeten gevonden worden op 128 zetels in de Kamer. Want de zetels van het Vlaams Belang (18) en de communisten (12) en Défi (2) zijn niet bruikbaar. Bovendien vereist een institutionele wijziging van de bijzondere wetten een bijzondere meerderheid en die is uiterst moeilijk te realiseren in deze legislatuur.

Conclusie: De weg naar een oplossing leidt nog over een lange en hobbelige weg. Bovendien is er nog niet echt gesproken over het geld en beleid vereist financiële afspraken. De koning doet nu een serieuze ingreep in het formatieproces. Ook voor het paleis hangt er veel af van het welslagen van de koninklijke opdracht voor de Professor-Minister.