Yves T'Sjoen
‘Waarom maken we het vak literatuur niet verplicht voor alle studenten geneeskunde?’
‘Een van de nefaste gevolgen van toenemende specialisering aan onze universiteiten is dat het gesprek tussen al die wetenschappers, werkzaam in de meest diverse disciplines, nauwelijks nog plaats heeft’, schrijft professor Yves T’sjoen. ‘Een gedeelde passie voor literatuur slaat een brug tussen wetenschappers die ver van elkaar, elk op een eigen eiland, onderzoek verrichten.’
Het cliché luidt dat wetenschappelijke onderzoekers steeds meer uitgesproken vakspecialisten zijn. Onbenaderbaar in hun specialisme. Orakelend in werveltaal en dus ontoegankelijk voor de buitenwacht. Zij verdiepen zich in een specifiek onderzoekdomein en volgen op de voet ontwikkelingen in hun vakgebied. Voor dat professionalisme krijgen ze van de gemeenschap ook hun salaris uitbetaald. Elke onderzoekdiscipline beantwoordt aan een eigen dynamiek. De domeinen waarin researchers werkzaam zijn, hanteren een particulier vakjargon. Dat is de cryptische orakeltaal van de ingewijde. Faculteiten en onderzoeksgroepen hebben andere academische culturen. Zelfs publicaties worden anders in de markt gezet en met het wetenschappelijke instrumentarium uiteenlopend gemeten. Geestes- en exacte wetenschappers leven in verschillende werelden. Elke professor leeft in zijn en haar eigen biotoop. Zo luidt het cliché.
‘Waarom maken we het vak literatuur niet verplicht voor alle studenten geneeskunde?’
Een van de nefaste gevolgen van toenemende specialisering aan onze universiteiten is dat het gesprek tussen al die wetenschappers, werkzaam in de meest diverse disciplines, nauwelijks nog plaats heeft. Aan de universiteiten van Cambridge en Gent komen we tot de vaststelling dat literatuur – en daarmee spreken we niet over wetenschapsgerichte vakliteratuur – een forum is voor ontmoetingen over wetenschappelijke grenzen heen. In de aankondigingstekst op de website van Cambridge University staat het volgende te lezen: “Literature and science may seem like opposite ends of the spectrum, but reading can have an impact on even the most scientific of brains“.
Het gesprek over literatuur leidt inderdaad tot een productieve uitwisseling van ideeën en zienswijzen. In het onderzoeksrapport, uitgegeven met als titel De waarde van cultuur (Rijksuniversiteit Groningen, 2014), luidt de eerste stelling van de samenstellers: “Alleen via cultuur kunnen mens zin geven aan hun leven en aan hun plaats in een samenleving. Dat is meteen de allerbelangrijkste waarde van cultuur”. Wij onderschrijven die “(vast)stelling” met viltstift. De confrontatie met het andere perspectief op mens en wereld is een van de markante resultaten van het multidisciplinaire discussieforum Belezen wetenschappers in Gent.
Lezen buiten het eigen vakdomein
Naar analogie met het programma Uitgelezen in Kunstencentrum Vooruit organiseren de Universiteit Gent en Vooruit vanaf het begin van dit academiejaar maandelijks een publiek debat waar docenten en hoogleraren hun passie voor en kennis van literatuur met elkaar delen. Vicerector Freddy Mortier sprak vol gloed over het werk van Mario Vargas Llosa en ging het verbale gevecht aan met de academisch beheerder Koen Goethals over John Steinbecks meesterlijke roman The Grapes of Wrath. Petra De Sutter, hoogleraar geneeskunde, overtuigde de toeschouwers de Rus Mikhail Boelgakov weer ter hand te nemen. Johan Vande Lanotte brak een lans voor Luuk Gruwez, “de beste dichter van het Nederlandse taalgebied”. Marc Boone beleed zijn liefde voor het werk van Albert Camus en de filosoof Ignaas Devisch laat ons de bordeelroman De schone slaapsters van Yasunari Kawabata lezen. Verrassend, persoonlijk, prikkelend, empathisch. Alle professoren die de revue passeren, spreken met vuur. Ook over wat hen buiten het vakdomein bezighoudt.
Er is ons één gereputeerde buitenlandse universiteit bekend waar een soortgelijk programma wordt georganiseerd. De initiatiefnemers in Gent waren zich trouwens niet bewust van een vergelijkbaar programma in de UK. In Cambridge loopt momenteel Novel Thoughts: what Cambridge Scientists read. Nu de eerste jaargang van Belezen wetenschappers aan de laatste afleveringen toe is, zijn we meer dan ooit overtuigd dat universitaire onderzoekers buiten hun comfortzone verrassend uit de hoek komen.
‘De initiatieven in Cambridge en Gent wijzen uit dat vakidioten elkaar veel te vertellen hebben binnen en buiten de muren van hun speeltuin.’
Wetenschappers zijn niet alleen vertrouwd met begrippen en onderzoeksvragen die brandend actueel zijn in hun kleine specifieke aandachtsveld. Zoals elke lezer zoeken ook vakspecialisten gewoon ontspanning en verstrooiing, inspiratie of andere perspectieven op de dingen door middel van literaire teksten. De initiatieven in Cambridge en Gent wijzen uit dat vakidioten elkaar veel te vertellen hebben binnen en buiten de muren van hun speeltuin.
De schotten tussen faculteiten en onderzoekseenheden zijn inderdaad hoog en de homo universalis aan onze universiteiten lijdt te vaak aan het syndroom van de idiotie. De kracht van Belezen wetenschappers en Novel Thougts is de bevinding dat in het land der blinden idiosyncrasie geen selffulfilling prophecy hoeft te zijn. Kennis van en onderzoek naar een specifiek gegeven is maar relevant indien het bredere perspectief bestaat. Literatuur slaagt erin dat spectrum open te trekken en de microscopische blik te verruimen.
‘Een gedeelde passie voor literatuur slaat een brug tussen wetenschappers die ver van elkaar, elk op een eigen eiland, onderzoek verrichten.’
Belezen wetenschappers aan de Gentse universiteit geeft alvast aan dat er minder vakidioten zijn dan de goegemeente doorgaans veronderstelt. Een gedeelde passie voor literatuur slaat een brug tussen wetenschappers die ver van elkaar, elk op een eigen eiland, onderzoek verrichten. We lezen met zijn allen met andere verwachtingen, we hechten een ander belang aan literatuur. Maar lezen doen we toch vooral met onszelf. Wat al die professoren te kennen geven, is dat lectuur voor elk van hen een andere betekenis en functie heeft. Zij lezen al dan niet bewust zichzelf en ontdekken via gedichten en romans wie ze zijn. Ook als wetenschappelijk onderzoeker. En sterker. Eveneens voor de persoonlijke invulling van het wetenschappelijk onderzoek blijken bio-ingenieurs, landbouwwetenschappers, chirurgen en moraalwetenschappers nood te hebben aan de veelheid die literatuur te bieden heeft.
Boeken als brug tussen faculteiten en universiteiten
Met Belezen wetenschappers heeft de UGent een ontmoetingsplaats tot stand gebracht voor onderzoekers van diverse strekkingen die over de literatuur die zij lezen zingen zoals ze gebekt zijn. De benadering van romans en gedichten is sterk uiteenlopend. Met teksten slaan zij een brug tussen faculteiten, in de toekomst hopelijk ook tussen universiteiten, omdat het lezen van literaire teksten voedsel biedt voor een kritische geest. Johan Vande Lanotte sprak met gloed over De aanslag van Harry Mulisch en dacht na over de existentiële dimensie van de schuldvraag. Marc Boone, decaan van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte, boog zich met Camus over de zingeving van het bestaan. En de psycholoog Stijn Vanheule verraste met een lectuur van de Poolse Nobelprijslaureaat Szymborska en Brouwers‘ kamproman Bezonken rood.
Wat alvast een flinke opsteker is voor het academisch onderwijs en onderzoek van vandaag, is dat docenten (en dus niet alléén literatuurwetenschappers) literaire teksten gebruiken in hun colleges. Al was het maar om de psychologie van een personage te doorgronden, met een filosofisch vraagstuk geconfronteerd te worden of gewoon een andere kijk op de wereld te presenteren.
Enkele wetenschappers, zoals het hoofd van de intensieve zorg UZ Gent Dominique Benoit, tropische landbouwprof Patrick van Damme en Eric Mortier, voorzitter van UZ Gent, pleiten er onomwonden voor het vak literatuur ook in ander faculteiten te introduceren, sommige zeggen zelfs te verplicht te stellen. Benoit: “Omdat goede romans je een beter arts maken. Ze helpen je de patiënt te begrijpen, er empathie voor op te brengen. De literatuur is ook een zeer veilige manier om zich met een ander te identificeren of zich in een situatie in te leven”. En ja: “het zou verplicht moeten worden voor alle studenten geneeskunde”.
Elke universitaire instelling heeft nood aan deze belezen wetenschappers. Omdat je aan de idiosyncrasie van bescheten wetenschappers niet veel hebt. Niet als gesprekspartner, niet als student, niet als gemeenschap.
Namens de Universiteit Gent,
Yves T’Sjoen, hoogleraar Nederlandse literatuur (UGent)
Kurt Defrancq, cultureel adviseur UGent
Pat Donnez, presentator van Belezen wetenschappers, radiostem en schrijver
Hannah Kruithof, student-stagiair (UGent)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier