Jelle Dehaen

‘Waarom is er geen sprake van een debat over een belxit?’

Jelle Dehaen Medewerker Knack, historicus, filosoof, auteur

In veel Europese landen wordt over het voortbestaan van de EU gedebatteerd, maar over een belxit blijft het stil. ‘Dat is een groot democratisch probleem’, vindt Jelle Dehaen.

In Frankrijk, Nederland of Groot-Brittannië is of was de EU de inzet van de verkiezingen. Waarom kunnen wij dat niet? Waarom is er zelfs geen sprake van een belxitdebat? De Europese Unie is de grootste staatkundige revolutie van de afgelopen twee eeuwen, de kiezer moet zich daarover kunnen uitspreken.

Niet enkel eurosceptisci moeten ijveren voor een debat over het voortbestaan van de EU. Ook eurofielen moeten, tenminste als ze willen dat hun project democratisch legitiem is, de confrontatie met de burger aangaan. Zeker omdat ook bij ons veel mensen twijfels hebben over het Europese project.

Om tot een debat te komen, is er een motor nodig, een brede volksbeweging of partij die de kwestie op de agenda zet. Het meest voor de hand liggend is dat de Vlaamse Beweging die taak op zich neemt, maar die heeft zich de afgelopen decennia opvallend koest gehouden. De Vlaamse beweging heeft wat schuchtere pogingen in de richting van meer euroscepticisme ondernomen, maar uiteindelijk heeft zij grotendeels dezelfde strategie gehanteerd als separatistische Catalanen of Schotten. De EU is het voertuig waarmee ze zich wil ontvoogden van het moederland. De vijand van mijn vijand is mijn vriend.

Dat verklaart deels de houding van de N-VA. Weliswaar is die partij de afgelopen jaren en maanden steeds eurorealistischer geworden, maar tot een echt euroscepticisme komt het niet. Naast een ideologische kwestie – veel N-VA’ers zijn overtuigd van de voordelen van de EU – spelen ook strategische overwegingen een rol. Een N-VA topper vertelde me ooit dat de partij niet actief campagne voert tegen de EU, omdat het separatisme al voor zoveel spanningen zorgt en het euroscepticisme zou dat alleen maar erger maken.

Bij de andere democratische partijen is het eurosceptisme helemaal onbestaand. Het gevolg is dat de eurosceptische burger in het kieshokje enkel op Vlaams Belang kan stemmen, maar die partij schrikt veel gematigde kiezers af. Zo kan de eurosceptische kiezer zijn ongenoegen electoraal niet uiten, ook al bleek vorig jaar uit een peiling dat ongeveer dertig procent van de Belgen uit de EU wil stappen.

Scheldpartij

De vraag is natuurlijk of een belxitdebat enig niveau zal halen. Tijdens de brexitcampagne werd, althans bij ons, het Leave-kamp al te makkelijk verketterd. Nu is het waar dat Leave heel wat onfrisse, xenofobe types aantrok, maar waarom werden de mantra’s van Remain zo onkritisch bekeken? ‘Zonder de EU loert Wereldoorlog Drie om de hoek. Om vrijhandelsverdragen te sluiten heb je een politieke unie nodig en de EU zorgt voor economische groei.’ Tegen al die stellingen viel heel wat in te brengen, maar dat gebeurde onvoldoende.

Als een belxitdebat correct wil verlopen, moeten we even streng zijn voor alle partijen. Zo herhaalde de invloedrijke Nederlandse schrijver Joris Luyendijk afgelopen week in De Standaard en NRC een bekend fabeltje: de Britse minister voor Buitenlandse Zaken Boris Johnson zou enkel voor Leave hebben gekozen om zijn carrière vooruit te helpen. Dat is aantoonbaar onjuist. Johnson had al jaren grote twijfels bij Europa. Zijn uiteindelijke keuze voor Leave was deels het gevolg van schaamteloos opportunisme, maar ook van een oprechte overtuiging. Waarom werd Luyendijk – zijn artikel heette in NRC ‘Brexit op basis van leugens, manipulatie en racistisch gehits’ – niet op die fout gewezen?

En in Humo verklaarde de voormalige voorzitter van de Europese Raad Herman Van Rompuy (CD&V) dat Vlaanderen in de jaren vijftig structureel meer werkeloosheid kende dan Wallonië. Maar toen, aldus Van Rompuy, mocht Vlaanderen bij de EU en daardoor werden we rijker dan Wallonië. Geen haan die naar die uitspraken kraaide. Maar als Donald Trump zou verkondigen dat ‘het conservatieve Utah rijker is dan het progressieve New York want Utah ligt in de Verenigde Staten’ zou de pret niet opkunnen.

Echtscheiding

Het is hoogst onwaarschijnlijk dat we in de nabije toekomst een belxitdebat zullen voeren en een referendum is al helemaal onbespreekbaar. Geen van de mainstream politieke partijen durft die geest uit de fles te laten. Want ook al wil een ruime meerderheid van de Belgen bij de EU blijven, zulke discussies hebben een onvoorspelbare dynamiek. En voor je het goed en wel beseft moet je, zoals de voormalige Britse premier David Cameron mocht ervaren, hollen voor je politieke leven.

Bovendien zijn de meeste politici zo bang voor de gevolgen van een belxit dat ze dat potje liever dicht houden. Dat is begrijpelijk. Maar zelfs als een belxit met honderd procent zekerheid tot een economische ramp zou leiden, moeten we het debat voeren. We verbieden gebrouilleerde koppels ook niet om over een echtscheiding te praten omdat ze als alleenstaande armer zullen zijn. De EU verandert ons leven ingrijpend en zal dat steeds meer doen. Een elementair democratisch fatsoen vereist dat we de kiezer laten beslissen of hij dat wil of niet.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content