VRT-baas Paul Lembrechts pareert aanvallen van N-VA: ‘Als je weet van wie de kritiek komt, kun je ze beter plaatsen’

Paul Lembrechts staat een jaar aan het hoofd van de VRT. Ondanks besparingen en het soms grove geschut dat de N-VA afvuurde, heeft hij de rust bij de openbare omroep laten terugkeren.

Paul Lembrechts wachtte geen makkelijke taak toen hij begin vorig jaar het roer van de VRT overnam. Een vertrouwensbreuk tussen de nieuwsredacties en hun hoofdredacteur, aanhoudende kritiek, alweer een nieuwe besparingsronde en het in een hoog tempo veranderende medialandschap hadden aan de Reyerslaan voor grote onrust gezorgd.

Windstil is het vandaag nog altijd niet, maar met Lembrechts lijkt het vertrouwen tussen de directie en het personeel voor een belangrijk deel hersteld. Volgens de ceo is dat tot op grote hoogte de verdienste van het personeel.

Paul Lembrechts: Ik ben het voorbije jaar vooral aangenaam verrast. Ik heb in dit huis een professionaliteit, passie en gedrevenheid gezien die ik tijdens mijn twintig jaar in de financiële sector weinig heb meegemaakt.

Op uw bureau kwam al meteen een zwaar dossier terecht. De komende drie jaar moet de VRT bijna veertig miljoen euro besparen.

Lembrechts: Ik denk dat wij, vakbonden, directie en personeel, er trots op mogen zijn dat we de besparingsoefening hebben kunnen maken zonder grote conflicten of schokken. Dat hebben we in de eerste plaats gedaan door te zoeken naar maatregelen die het werk verdelen. Zo hebben wij mensen de kans gegeven om extra vakantiedagen te nemen in ruil voor een deel van hun eindejaarspremie. Met zulke ingrepen hebben we het jobverlies kunnen beperken tot 200 fte’s (fulltime-equivalents) tegen 2020. De overgrote meerderheid van die banen zal op natuurlijke wijze verdwijnen, en er zullen er 50 bijkomen om onze digitale poot te versterken.

Bij de concurrentie bestaat nogal wat ongenoegen over de digitale initiatieven van de VRT. Nieuwssites zijn vooral verliesposten; een site als deredactie.be zou een oneerlijke, want stevig gesubsidieerde concurrent zijn.

Lembrechts: In de beheersovereenkomst staat dat de VRT 85 procent van alle Vlamingen van nieuws moet voorzien. Dat kunnen wij niet zonder digitaal luik. Ik stel bovendien vast dat kranten en tijdschriften met hun videoreportages meer en meer op ons terrein komen, en ook een provider als Telenet of Proximus wordt steeds meer een omroep. Voor de consument is dat geen slechte zaak: de kwaliteit van het aanbod zal de strijd beslechten.

Het afgelopen jaar werd Luc Rademakers, algemeen hoofdredacteur van de VRT-nieuwsdienst, vervangen door Liesbet Vrieleman. Waarom?

Lembrechts: Toen ik hier begon, werd mij al snel duidelijk dat het rommelde binnen de nieuwsdienst. Ik heb de situatie geanalyseerd, en aan de raad van bestuur voorgesteld om de algemene hoofdredacteur te vervangen. Ik vond dat nodig omdat de nieuwsdienst voor een zeer groot veranderingstraject – het News Next-project – stond. Met News Next zijn we negen, multimediale themaredacties aan het samenstellen. Dat traject ingaan met een leiderschap dat ter discussie stond, was geen optie.

De nieuwsdienst lag het afgelopen jaar opvallend vaak onder vuur.

Lembrechts: Het is niet nieuw dat mensen een mening over ons hebben.

Nee, maar de kritiek was wel fel, en kwam opvallend vaak uit dezelfde hoek. Volgens Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA) toonde Het journaal bewust geen beelden van relschoppers in Molenbeek. N-VA-voorzitter Bart De Wever haalde uit naar een satirisch item in De afspraak, en zijn partijgenoot en staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Franken noemde een van uw journalisten een ‘activiste’.

Lembrechts: Het is niet omdat mensen een mening hebben dat ze ook gelijk hebben.

Ergert het u niet dat Kamervoorzitter Siegfried Bracke – ook N-VA – VTM voortdurend omschrijft als ‘een uitstekende openbare omroep’?

Lembrechts:(droog) Zoiets kun je beter plaatsen als je weet van wie de kritiek komt.

U ziet er geen systematische aanval in?

Lembrechts: Ik heb tot dusver nog geen kritische telefoontjes gehad van politici. Voor de rest heb ik goede contacten met vrijwel alle politieke partijen. Dat wil ik graag zo houden.

Waarom hebt u uw journaliste niet verdedigd na de kritiek van Francken?

Lembrechts: Er is vanuit onze nieuwsdienst duidelijk gezegd dat zijn kritiek niet helemaal gepast was. Het is niet mijn taak om op elke steekvlam te reageren.

Het Radio 2-programma De inspecteur werd onlangs onder vuur genomen door milieuminister Joke Schauvliege (CD&V). Ze pikte het niet dat reporters haar vuilniszak hadden gestolen in het kader van een uitzending over afval sorteren.

Lembrechts: Ik begreep haar kritiek, want ik was zelf ook ontstemd. De dag voor de uitzending is er nog overlegd met Diane Waumans, onze verantwoordelijke voor integriteit. Er is toen afgesproken dat alles zou gebeuren in overleg met het kabinet-Schauvliege. Die afspraak is helaas geschonden. Dat was een foute inschatting, die niet voor herhaling vatbaar is.

Een van de opdrachten van de VRT is dat ze de diversiteit in Vlaanderen moet weerspiegelen. Daarin schieten jullie duidelijk tekort.

Lembrechts: Wij hebben al veel stappen gezet, maar er is nog werk aan de winkel. Zo zijn onze panels in informatieprogramma’s te mannelijk, maar dat is niet zo makkelijk op te lossen als het lijkt. Als de redactie van De afspraak een vrouwelijke expert benadert, voelt die zich vaak minder geroepen om te komen dan een man.

Diversiteit gaat natuurlijk ook over kleur. Is het niet pijnlijk dat de belangrijkste televisiegezichten van de VRT bijna allemaal blank zijn?

Lembrechts:(verontwaardigd) Tiens, kent u Aster Nzeyimana, Danira Boukhriss en Karine Claassen niet? Het afgelopen jaar zijn er bepalende niet-blanke gezichten bij gekomen. Nogmaals, ik zeg niet dat we er al zijn, maar onzichtbaar zijn ze niet.

De vorige mediaminister Ingrid Lieten (SP.A) zei ooit dat een nieuwsanker met hoofddoek moet kunnen. Deelt u haar standpunt?

Lembrechts: Als de nieuwsdienst dat voorstelt, waarom niet? De diversiteit moet in heel de VRT te zien zijn. Dat is een taak van alle afdelingen, achter en voor de schermen.

Moet een nieuwsanker niet neutraal zijn?

Lembrechts:Het journaal wordt gepresenteerd door meerdere ankers: zelfs als een van hen een hoofddoek draagt, heb je er nog vijf andere die dat niet doen. Bovendien gaat diversiteit voor ons over veel meer dan alleen religieuze symbolen.

Bereikt Het journaal alle lagen van de bevolking?

Lembrechts: Het wordt steeds moeilijker om min-25-jarigen te bereiken. Zij halen hun nieuws vooral bij de sociale media. Daar moet de VRT zich zorgen over maken: het nieuws dat die jongeren binnenkrijgen, is niet gefilterd door professionele, betrouwbare journalisten. Daarom proberen wij nieuwe digitale formats te ontwikkelen. Zo hebben we met radiozender MNM Ninjanieuws gecreëerd, dat zich specifiek op jongeren richt.

Ook het kijkgedrag van volwassenen verandert.

Lembrechts: Uitgesteld kijken wordt duidelijk populairder. Maar de cijfers wijzen eerder op een gestage evolutie dan op een revolutie. Vorig jaar werd 12 procent van de programma’s in Vlaanderen uitgesteld bekeken. Voor de VRT liggen die cijfers iets lager. Zo wordt 92 procent van het aanbod van Eén nog lineair bekeken, maar de verschillen per programma zijn groot. Een voetbalwedstrijd bekijk je niet uitgesteld, maar fictie vaak wel. Het duidelijkste voorbeeld was Callboys van VIER. Die serie werd door de helft van de kijkers uitgesteld bekeken – het was geen toeval dat ze vooral bij jongeren populair was.

Ooit worden die jongeren volwassen. Zal het lineaire kijken dan helemaal geschiedenis zijn?

Lembrechts: Op je zestigste zul je niet noodzakelijk hetzelfde kijkgedrag hebben als op je dertigste. Toen ik bij de Generale Bank werkte, zeiden we vaak: ‘We hebben een probleem: we hebben veel te veel oude en te weinig jonge klanten.’ We vergaten dat het profiel van die jongen klanten verandert naarmate ze ouder worden. Dat is ook zo bij kijkers. Voorspellingen doen is bijzonder gevaarlijk, zeker als het over de toekomst gaat. (lacht)

Om met een geruststellend feitje af te sluiten: de goede oude radio bereikt vandaag meer luisteraars dan ooit.

Lembrechts: Een van de sterkouders van de radio is de auto. Met dank, hoogstwaarschijnlijk, aan de files. Wat zal er gebeuren als we allemaal een zelfrijdende auto krijgen? Luister je dan nog naar de radio? Ik ken de antwoorden niet, maar zulke vragen móéten we ons stellen.