Verslaggeving over gratie door koning Filip was een journalistiek dieptepunt

De ‘feiten’ die koning Filip werden verweten bij de gratieverlening aan verkeersovertreders bleken ontsproten aan de verbeelding, aan het euvel van afwezigheid van énige controle, aan vermoedens en speculatie.

In 1643 zou voor het eerst verwezen zijn naar “iets nieuws in de journalistiek”, de noodzaak om een inspanning te leveren om nieuwsfeiten op te sporen en te controleren. Het idee ontstond om de gebruikelijke misleiding van de toenmalige autoriteiten van het Engelse Kingdom te doorprikken. De eerste gazettiers geloofden er niet meer in dat autoriteiten het goed voorhadden, en stelden zich tot doel om de acties van hun overheden te verifiëren. Dat was een moedige eerste aanzet van échte journalistiek, vandaag vaak ‘onderzoeksjournalistiek’ genoemd.

Vandaag zou dat begrip een tautologie moeten zijn: journalistiek houdt, uit zichzelf, het idee in dat wat naar voor wordt gebracht, gecontroleerd is en betrouwbaar. Redelijk overeenstemmend met de waarheid. Dàt is het hedendaags journalistiek métier. Geen geringe opdracht, maar een ambitieuze professionele doelstelling.

Daarmee kan het fout lopen. Vorige maandag, 2 december, was op dat vlak een dieptepunt. Alle ochtendkranten en alle radiostations pakten fors uit met het groot schandaal van de koninklijke gratie aan elf veroordeelden, “van wie het merendeel verkeersovertreders”. Zware verkeersovertreders, werd geblokletterd. Wegpiraten.

Het nieuws sloeg in als een bom. “Onverantwoordelijk”! “Niet goed bezig, die nieuwe Koning”! Kaakslagen en foute signalen! De verwijtende insinuaties vlogen snel over en weer, tussen oppositie en meerderheid en ook binnen de meerderheid. Het overheidsorganisme voor verkeersveiligheid “zag zijn inspanningen teniet gedaan”. Afschaffen, dat “dwaze koninklijk prerogatief” van genade. Zelfs het Koninklijk Paleis publiceerde een wat ontwijkend persbericht, en wees op de grote empathie van de koninklijke familie voor verkeersslachtoffers.

Tot iemand eens op het idee kwam om de feiten te controleren: om welke zware verkeersovertreders ging het in werkelijkheid? Ontnuchtering: zonder uitzondering marginale gevallen, van kleine verkeersovertredingen en/of bijzondere situaties, waarin gratie – zoals het hoort – rechterlijke hardnekkigheid of dwaling matigde of herstelde. Geen énkel geval van doodrijders of zware verkeersovertreders. Dié “feiten” waren ontsproten aan de verbeelding, aan het euvel van afwezigheid van énige controle, aan vermoedens en speculatie.

Het is niet erg dat media fouten maken. Erger is wanneer ze ze niet herstellen

Leo Neels

Op zich beantwoordt dit aan de wetten van het voortschrijdend inzicht, en het is goed dat er voortschrijdend inzicht was. Nog beter is dat werd nagegaan op wélke feitelijke grondslag een terloopse melding in een “royalty-“programma berustte. Jammer is dat voorrang was verleend aan meningen, en pas later aan controle van de feiten: een gemiste kans van de media, overigens zonder uitzondering, ‘kwaliteitsmedia’ inbegrepen. Ongetwijfeld waren er verklaringen voor aan te dragen: weekenddienst, magere bezetting van de redacties, de juiste instanties niet bereikbaar. En toch, toch klemt dit voorbeeld.

Het is op zichzelf een signaal. Een signaal van de snelle bereidheid om te oordelen. De gretigheid van onmiddellijke neersabeling van de ànder, die het weer niet begrepen had. De Koning, de Minister van Justitie, het grondwettelijk instituut van de gratie: alles en iedereen op de schop genomen, wetswijzigingen al aangekondigd alom.

En dit alles in grote opmaak aan de kaak gesteld door de media: kritische waakhonden, maar niet van zichzelf.

Het is niet erg dat media fouten maken. Erger is wanneer ze ze niet herstellen. Van derden vorderen ze onmiddellijke excuses, ingrepen, maatregelen. Nu, hier en direct. Voor zichzelf zijn ze daar wat matiger in. Zo zegt het een zeer ervaren oud-journalist, Craig Silverman (www.regrettheerror.com ). Terwijl oud-journalisten Kovacs en Rosentiel het journalistieke ambacht omschreven als de kunst van de verificatie, voegde Silverman daar de kunst van de rectificatie aan toe. Fouten maakt iedereen, aldus Silverman, dat begrijpen mensen, want iedereen heeft ervaring met vergissingen en menselijk falen. Maar de weigering om eigen fouten royaal recht te zetten en schuld te bekennen – laat staan om aan het publiek verontschuldigingen aan te bieden – is een weinig fraai trekje van de journalistieke beroepsgroep.

Vorige week deed zich daartoe een uitstekende gelegenheid voor. Of was het een gemiste kans?