Schaamte tot kunst verheven? Het onbekende gezicht van popart? Een zigeuner met blond haar en blauwe ogen? De tentoonstellingen die u deze herfst kunt bezoeken, zitten vol verrassingen. Knack selecteert tien must-sees en evenveel extra’s.
1. BIËNNALE VAN LYON
Wat
60 kunstenaars uit 28 landen presenteren grotendeels nieuw werk onder het thema La vie moderne, of de zwanenzang van het modernistische vooruitgangsoptimisme.
Waarom
Grote verwachtingen, gewekt door grote namen die vanuit een maatschappelijke betrokkenheid werken. Kader Attia presenteert een video-installatie waarin hij de Charlie Hebdo-tragedie bekijkt vanuit de etno-psychologie. Andra Ursuta toont een sculptuur dat is geïnspireerd door een foto van een uitgeprocedeerde Roma die op deportatie wacht. Jeremy Deller en Marinella Senatore bereiden een performance met de plaatselijke bevolking voor.
Extra
In een Salle des Amateurs wordt aandacht besteed aan de cultuurproductie door amateurs, die via het internet wereldwijd haar weg vindt. Als het goed is, moet de selectie even zintuiglijk en intellectueel prikkelen als het werk van de ‘professionele’ kunstenaars.
Waar
Van 10 september tot 3 januari in Lyon, op diverse locaties.
2. 2050 – GESCHIEDENIS VAN DE TOEKOMST
Wat
Tweeluik over de uitdagingen van morgen, bekeken vanuit de kunst. In het eerste luik wordt bestaand werk van 70 hedendaagse kunstenaars getoetst op zijn prospectieve kwaliteiten. In het complementaire luik gebeurt hetzelfde met kunst uit het verleden, aangevuld met vier nieuwe, in opdracht gemaakte werken
Waarom
Zwaarwichtige thema’s zoals overconsumptie, wereldwijde conflicten, de uitputting van grondstoffen en sociale ongelijkheden worden minder oeverloosheid als ze in pregnante beelden van grote kunstenaars als Andy Warhol, Hiroshi Sugimoto, Francis Alÿs of Bodys Isek Kingelez worden gegoten.
Extra
De leidraad van de expo’s is het boek Brève histoire de l’avenir van Jacques Attali (2006). Hij legt uit hoe de religieuze en de militaire orde werden verdrongen door de mercantiele. De triomf van het liberale kapitalisme, zeg maar.
Waar
Expo I van 11 september tot 24 januari in Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten.
Expo II van 24 september tot 4 januari in Parijs, Louvre.
3. THE WORLD GOES POP
Wat
Alternatief overzicht van de popart, nu eens niet bekeken vanuit de VS maar vanuit Latijns-Amerika, Azië en Europa. U krijgt 160 werken te zien, gemaakt tussen 1960 en 1970.
Waarom
De Amerikanen Andy Warhol en Roy Lichtenstein verhieven objecten van de consumptiemaatschappij tot iconen, maar elders in de wereld had popart behoorlijk maatschappijkritische kantjes. Zo schilderde de IJslander Erro hoe gewapende proletariërs en boeren uit Azië en Latijns-America een reeks American Interiors binnendringen.
Extra
Ze bleven meestal buiten beeld, maar vrouwen leverden een stekelige bijdrage aan de popart. De Braziliaanse Anna Maria Maiolino vervaardigde een kleurrijke sculptuur van spijsverteringsorganen, de Slovaakse Jana Zelibska maakte schilderijen van de door mannen meest begluurde delen van het vrouwelijk lichaam.
Waar
Van 17 september tot 24 januari in Londen, Tate Modern, de Eyal Offer Galleries.
4. AI WEIWEI IN LONDEN
Wat
De bekendste Chinese kunstenaar brengt een groot overzicht van het werk dat hij sinds zijn terugkeer naar China in 1993 maakte, na tien jaar New York. Met nieuwe installaties en interventies.
Waarom
Ai Weiwei is geobsedeerd door vernietiging en vernieuwing, en maakt solide en provocerende werken met ambachtelijke of industriële materialen. Van de symbolische performance Dropping a Han Dynasty Urn tot de installatie Straight, een memoriaal uit roestende metalen staven voor de slachtoffers van de aardbeving in Sichuan (2008).
Extra
Ai Weiweis kritiek op het Chinese regime bereikte een hoogtepunt na de aardbeving in Sichuan, toen hij de corruptie bij de bouw van scholen aanklaagde. Hij kan nu voor het eerst zijn land verlaten sinds de confiscatie van zijn paspoort in 2011.
Waar
Van 19 september tot 13 december in Londen, Royal Academy of Arts.
5. IK, ZIGEUNER – DE REIZEN VAN JAN YOORS
Wat
Foto’s van het nomadische leven van de Roma in de jaren dertig door een ‘geadopteerde’ zigeuner met blond haar en blauwe ogen. Ook foto’s en film over de etnische gemeenschappen in New York in de jaren vijftig.
Waarom
Een zeldzame keer neemt een gesloten gemeenschap zoals de Roma een buitenstaander in haar midden op. Van zijn twaalfde tot zijn tweeëntwintigste trok Jan Yoors (1922-1977) met de zigeuners op. Hij leerde hun taal en gebruiken en documenteerde hun leven met foto’s waarvan het echtheidsgehalte en de directheid elke fotograaf jaloers maken.
Extra
Yoors’ boek Wij, Zigeuners vertelt de verhalen achter de foto’s, van een Antwerpenaar die niet alleen met de Roma de wereld afreisde, maar hen ook organiseerde tijdens de zigeunervervolging in de Tweede Wereldoorlog. Hij vestigde zich uiteindelijk in New York als kunstschilder en ontwerper van tapijten die hij liet weven door zijn twee vrouwen.
Waar
Van 25 september tot 28 maart in Antwerpen, Red Star Line Museum.
6. HÜSEYIN BAHRI ALPTEKIN
Wat
Retrospectieve met de fotoreeksen, installaties, collages, video’s en objecten van het Turkse boegbeeld van de mobiele kunst (1957-2007).
Waarom
Alptekins werk houdt het midden tussen ‘plastische’ kunst met haar ambitie van ideale schoonheid en de ‘plastic’ rommel die het kapitalisme blijft uitspuwen. Zijn zoektocht naar de relatie tussen het mooie en het banale is intellectueel prikkelend, geestig en een beetje naargeestig.
Extra
De kunstenaar werkte het liefst samen met anderen. Zijn droomproject Sea Elephant Travel Agency was een ‘drijvend laboratorium’ dat het traject van Jules Vernes romanpersonage Kéraban le têtu langs de Zwarte Zee zou volgen, en er overal discussie over kunst en de wereldproblemen moest losmaken. Het is er niet van gekomen.
Waar
Van 16 oktober tot 31 januari in Antwerpen, MuHKA.
7. AZIË IN AMSTERDAM
Wat
Exotische luxevoorwerpen die tijdens de Gouden Eeuw uit het Verre Oosten naar Amsterdam werden gebracht door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC).
Waarom
Ze zijn verbluffend knap gemaakt en oogstrelend: de porseleinen vazen, zijden jassen, lakwerkkistjes en andere Aziatische kostbaarheden die de ingetogen interieurs van de protestantse Amsterdamse elite plots weelderigheid en kleur gaven. De exotische rage verspreidde zich snel over heel Europa. Aan schilders werd gevraagd om de bezitters van dat fraais te portretteren in hun opgefleurde omgeving.
Extra
Uit noodzaak ontstonden er leuke mengvormen. Geïmporteerde Aziatische meubelen waren niet altijd aangepast aan de Hollandse interieurs, en dan werden lage lakkasten op een voet geplaatst of verzaagd. VOC’ers die hun eigen meubilair naar Azië meesleurden, zagen hoe het schade ondervond door het tropische klimaat, en bestelden dan maar ‘Hollandse’ kabinetten die een combinatie waren van oosterse materialen en westerse motieven.
Waar
Van 17 oktober tot 17 januari in Amsterdam, Rijksmuseum.
8. SCHAAMTE IN GUISLAINMUSEUM
Wat
Waarvoor schamen we ons? Waarvoor niet? En wat doet schaamte met ons? Het Gentse Guislainmuseum gaat op zoek naar antwoorden aan de hand van objecten uit verscheidene culturen, psychiatrische documenten en vooral kunstwerken.
Waarom
Het onderwerp wordt zelden belicht, vaak rust er een taboe op, ook al krijgen we er allemaal mee te maken: schaamte om sociale, psychische en fysieke redenen. Maar je komt ook vreemde kronkels tegen: hoe gêne exhibitionistisch genot kan genereren, bijvoorbeeld, zoals bekend uit de Confessions van Jean-Jacques Rousseau.
Extra
De artistieke en museale poot van het Psychiatrisch Centrum Dr. Guislain is uitgegroeid tot een wereldspeler en kan de top van de internationale kunst laten zien, van Duchamp en Picasso tot Jim Dine en Michael Borremans.
Waar
Van 31 oktober tot 29 mei in Gent, Museum Dr. Guislain.
9. JOAN MITCHELL IN KEULEN
Wat
Retrospectieve van leven en werk van de Amerikaanse abstract-expressionistische schilderes Joan Mitchell (1925-1992), met 30 grote formaten uit meerdere delen.
Waarom
Het is te weinig bekend dat er in de jaren vijftig ook vrouwen zaten tussen de action painters of abstract-expressionisten van de New York School. Mitchells eigenheid zit in de poëtische inslag van de in ritmische patronen over het doek wervelende verfstreken. Voluit abstract, met toch subtiele evocaties van vooral natuurelementen. De in krachtige kleuren geborstelde, monumentale veelluiken uit haar late jaren zijn ronduit overrompelend.
Extra
In 1968 vestigde Mitchell zich in Vétheuil, een voorstadje van Parijs waar ooit Claude Monet had gewerkt. De keuze voor de natuur in plaats van de grootstad bepaalt de sfeer van haar werk. Ze ontfermde er zich over jonge kunstenaars. De stichting die naar haar werd vernoemd, doet sinds haar dood hetzelfde.
Waar
Van 14 november tot 21 februari in Keulen, Museum Ludwig.
10. SCULPTUREN VAN ISA GENZKEN
Wat
Uitgebreide keuze uit 40 jaar sculpturaal geïnspireerd werk van de immer jeugdige Isa Genzken (67), de belangrijkste Duitse kunstenares uit de naoorlogse periode.
Waarom
Hedendaagse sculptuur zou er anders uitzien zonder Genzkens niet aflatende zin voor experiment en vernieuwing. Ze zette ramen en deuren open om de maatschappelijke werkelijkheid binnen te laten, met inbreng van fotografie, collage, assemblage en omgevingsfactoren.
Extra
In de vroege jaren negentig onderging Genzkens kunst een merkwaardige verjongingskuur. Ze week af van de minimalistische en conceptuele lijn van haar leermeesters, en dompelde zich onder in de techno- en clubcultuur van New York en Berlijn. Ze begon maffe assemblages te maken met veel junk en blingbling, ogenschijnlijk in elkaar geflanst maar in werkelijkheid zorgvuldig gecomponeerd.
Waar
Van 29 november tot 6 maart in Amsterdam, Stedelijk Museum.
En ook nog 11. DE HEKSEN VAN BRUEGEL
Hoe Pieter Bruegel ons beeld van de heks uitvond. Utrecht, Catharijneconvent (19/09 tot 31/01).
12. MUNCH: VAN GOGH
Confrontatie van twee diepgravende kunstenaars. Amsterdam, Van Gogh Museum (25/09 tot 17/01).
13. KLEUR ONTKETEND
Moderne kunst in de Lage Landen 1885-1911. Den Haag, Gemeentemuseum (3/10 tot 4/01).
14. GOYA: THE PORTRAITS
Het beste van een onverbiddelijke portrettist.
Londen, The National Gallery (7/10 tot 10/1).
15. DE GOUDEN EEUW REVISITED
Hollandgekte in het MSK. Gent, Museum voor Schone Kunsten (van 10/10 tot 28/02).
16. DE ONTDEKKING VAN HET DAGELIJKS LEVEN
Door meesters als Bosch en Bruegel. Rotterdam, Museum Boijmans-Van Beuningen (10/10 tot 17/01).
17. IMAGINE ISTANBUL
Cultuurkruispunt op Europalia Turkije. Brussel, Bozar (15/10 tot 24/1).
18. DE MAN, DE DRAAK EN DE DOOD
Hedendaagse kunstenaars en de legende van Sint-Joris. Le Grand-Hornu, MAC’s (18/10 tot 17/01).
19. PHILIP HALSMAN
Fotograaf van celebrity’s, van Marilyn tot Dali. Parijs, Jeu de Paume (20/10 tot 24/01).
20. PARMIGIANINO
Tekeningen van een meester-maniërist. Parijs, Louvre (5/11 tot 1/02).
DOOR JAN BRAET
